2 De tijd van de Grieken en Romeinen - 2.4 Romeinen en Germanen

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

h2 les 1

Grieken en Romeinen

2

Tijd van Grieken en Romeinen 3000 v.C. - 500 n.C.

4- Romeinen en Germanen

h2 les 1

Herhalen

Tijd van Grieken en Romeinen 3000 v.C. - 500 n.C.

Reliëf van Augustus, zitten tussen goden met daaronder verslagen tegenstanders (omstreeks 10 n.C.)

De afbeelding is kenmerkend voor het begin van het Romeinse keizerrijk. Maak dit duidelijk met twee bronelementen.

• Augustus tussen goden past bij zijn naam (Verhevene) en het feit dat keizers als god werden vereerd.
• De onderworpen tegenstanders passen bij de grote macht van keizers over het Romeinse rijk dat toen erg groot was.

h2 les 1

Herhalen

Tijd van Grieken en Romeinen 3000 v.C. - 500 n.C.

 Fragment van een grafkist gevonden in een ondergrondse begraafplaats van Rome (omstreeks 350)

Leg met telkens twee beeldelementen uit dat de bron past bij twee kenmerkende aspecten en geef aan wat de bron duidelijk maakt over de in de grafkist begraven persoon.

• De realistische weergave van personen en de zuilen passen bij de klassieke vormentaal van de Grieks-Romeinse cultuur.
• Het onderwerp van het reliëf (verhalen over Jezus) en de christelijke symbolen (kruis en X) passen bij de ontwikkeling van het jodendom en het christendom als de eerste monotheïstische godsdiensten.
• Het reliëf maakt duidelijk dat de begraven persoon een rijke christen in Rome was.

h2 les 1

Leerdoelen

Tijd van Grieken en Romeinen 3000 v.C. - 500 n.C.

In deze paragraaf leer je:

• welke kenmerken de Germaanse cultuur had
  
• welke contacten Romeinen en Germanen hadden
  
• wat gebeurde met het Romeinse erfgoed

h2 les 1

De Germaanse cultuur

Tijd van Grieken en Romeinen 3000 v.C. - 500 n.C.

Door de veroveringen van Caesar kregen de Romeinen voor het eerst te maken met de volken ten oosten van de Rijn, de Germanen.

De Germanen leefden in een landbouwsamenleving. Krijgsheren en hun families vormden elites die voortdurend onderling strijd voerden.

Door de welvaart was het Romeinse rijk aantrekkelijk voor de Germanen.

Kenmerken van de Germaanse cultuur

h2 les 1

Romeinen en Germanen

Tijd van Grieken en Romeinen 3000 v.C. - 500 n.C.

In 9 n.C. versloegen de Germanen een Romeins leger. De Romeinen trokken zich terug achter de Rijn, die de grensrivier werd. Daar waren de contacten met de Germanen meestal vreedzaam.

 

De Romeinen sloten met de Bataven in 'Duitsland' een verdrag: een afspraak, overeenkomst. Die verhuisden naar de Betuwe door dit bondgenootschap: samenwerking.

 

In de grensgebieden, waar de Romeinen en Germanen ook met elkaar handelden, ontstond een Germaans-Romeinse mengcultuur.

 

Contacten tussen Romeinen en Germanen

h2 les 1

De Limes

Tijd van Grieken en Romeinen 3000 v.C. - 500 n.C.

Na de dood van Ceasar veroveren de Romeinen de laatste gebieden van hun enorme rijk.

Ze maakten vaak gebruik van natuurlijke grenzen zoals: zeeën, rivieren, bergen en woestijnen.

Maar als het nodig was bouwden ze een versterkte grens met wachttorens en forten. Zo'n grens heet limes. 

Contacten tussen Romeinen en Germanen

Koninkrijk?

De stadstaat Rome is ooit een koninkrijk geweest,

hoewel daar erg weinig over bekend is.

En of het verhaal van Romulus en Remus waar is....?

In 117 na Christus was het Romeinse Rijk op zijn grootst. Toen besloten de keizers om geen gebieden meer te veroveren.

Mare Nostrum, onze zee. Zo noemden de Romeinen de Middellandse Zee.

Germania, zoals onze streek door de Romeinen werd genoemd, bestond uit: Germania Inferior (Laag Germanië) en Germania Superior (Hoog Germanië).

Gallia (Gallië), het huidige Frankrijk, werd door Julius Caesar veroverd. Zijn aanzien steeg hierdoor enorm. De hele oorlog kostte het leven aan meer dan een miljoen Galliërs, en nog een miljoen werden tot slaaf gemaakt. Caesar heeft de oorlog beschreven in het boek Verslagen over de Gallische Oorlog, waarin hij hier en daar wel een beetje overdrijft...vooral over zichzelf.

Met de verovering van Egypte hadden de Romeinen hun voedseltekort in delen van het Romeinse Rijk opgelost: het land werd de graanschuur van Rome.

h2 les 1

De Limes in 'Nederland'

Tijd van Grieken en Romeinen 3000 v.C. - 500 n.C.

In het noorden is de grens van het Romeinse Rijk de rivier Rijn.

Langs deze rivier bouwen de Romeinen forten en wachttorens.

Vanaf de grens kunnen ze de stammen in het noorden van het Rijk in de gaten houden, maar óók handel met ze drijven.

Contacten tussen Romeinen en Germanen

De Limes in Nederland

In Nederland is de grens van het Romeinse Rijk de rivier Rijn. Langs deze rivier bouwen de Romeinen forten en wachttorens.

Vanaf de grens kunnen ze de stammen in het noorden van het Rijk in de gaten houden, maar óók handel met ze drijven.

Bij Nijmegen (Noviamagus) en Xanten (Castra Vetera) lagen castra. Een castra is een groot fort, meestal voor een legioen. Dit was een leger van ongeveer 6000 soldaten.

Bij Utrecht (Trajectum) lag een castellum. Een castellum is een klein fort, meestal voor een cohort. Dit was een leger van ongeveer 600 soldaten.

De wachttoren die je bij de vorige slide zag, stond bij Vechten (Fectio)

De Tubanten (Tubanti) waren Germanen die in het oosten van het huidige Nederland woonden. De naam kom je tegenwoordig in dit gebied nog regelmatig tegen: de naam Twente is er van afgeleid, net als de naam van de regionale krant Tubantia.

De Bataven woonden in het gebied rond de grote rivieren. Dit gebied heet tegenwoordig de Betuwe, en vermoedelijk komt de naam van de Bataven

De Limes in Nederland

In Nederland is de grens van het Romeinse Rijk de rivier Rijn. Langs deze rivier bouwen de Romeinen forten en wachttorens.

Vanaf de grens kunnen ze de stammen in het noorden van het Rijk in de gaten houden, maar óók handel met ze drijven.

Reconstructie van het castellum Leiden-Roomburg

De Limes in Nederland

In Nederland is de grens van het Romeinse Rijk de rivier Rijn. Langs deze rivier bouwen de Romeinen forten en wachttorens.

Vanaf de grens kunnen ze de stammen in het noorden van het Rijk in de gaten houden, maar óók handel met ze drijven.

Reconstructie van het mini-castellum bij Den Haag 

De Limes in Nederland

In Nederland is de grens van het Romeinse Rijk de rivier Rijn. Langs deze rivier bouwen de Romeinen forten en wachttorens.

Vanaf de grens kunnen ze de stammen in het noorden van het Rijk in de gaten houden, maar óók handel met ze drijven.

Reconstructie van Castra Noviomagus (Nijmegen)

h2 les 1

De Romeinen in 'Nederland'

Tijd van Grieken en Romeinen 3000 v.C. - 500 n.C.

• De Romeinse tijd (58 v. Chr. - ±400 n. Chr) is een belangrijke periode voor ons gebied.
• Zo nemen de Romeinen ijzer mee, dat handig is als gereedschap, maar ook het schrift.
• Hiermee eindigt ook bij ons de prehistorie en begint de historie.

Contacten tussen Romeinen en Germanen

h2 les 1

Romanisering

Tijd van Grieken en Romeinen 3000 v.C. - 500 n.C.

• Het contact tussen de mensen in deze streek en de Romeinen is intensief.
  
• Dat is ook niet zo vreemd: de Romeinen zijn hier ruim 400 jaar, en door handel en huwelijken worden gebruiken overgenomen.
  
• Het overnemen van Romeinse gebruiken (taal, kleding, cultuur) heet romanisering

Contacten tussen Romeinen en Germanen

Reconstructie van een Villa Rustica

Rijke en machtige mensen gaan zich steeds meer gedragen als Romeinen: ze kleden zich als Romeinen, spreken de taal en laten 'Romeinse' huizen bouwen. Dit is een Villa Urbana in West-Europa

h2 les 1

Leven onder de Romeinen

Tijd van Grieken en Romeinen 3000 v.C. - 500 n.C.

• De Romeinen laten de overwonnen volken vaak hun gebruiken en godsdienst houden.
• En zolang de volken belasting betalen (o.a. door soldaten voor de hulptroepen te leveren), zijn er weinig problemen: precies wat de Romeinen willen.

Contacten tussen Romeinen en Germanen

h2 les 1

Germaanse goden in Romeinse tijd

Tijd van Grieken en Romeinen 3000 v.C. - 500 n.C.

Contacten tussen Romeinen en Germanen

Hercules- Magusanus

Nehalennia

h2 les 1

Burgerrecht

Tijd van Grieken en Romeinen 3000 v.C. - 500 n.C.

Contacten tussen Romeinen en Germanen

Romeins burgerrecht

Was je geboren in Italië, man en geen slaaf dan kreeg je het Romeins burgerrecht. Burgers met het Romeins burgerrecht mochten stemmen, trouwen, huizen bezitten en gekozen worden tot senator en andere bestuurdersfuncties. Vrouwen konden ook het Romeins burgerrecht krijgen, alleen mochten zij niet stemmen of bestuurder worden. 

Latijns burgerrecht

Het Latijns burgerrecht kreeg je als je man was en woonde buiten Rome, maar in het Romeinse rijk. Ook zij mochten trouwen en huizen kopen, maar zij mochten niet stemmen. Vrouwen konden geen Latijns burgerrecht krijgen. Net als bij veel andere volken hadden de Romeinen ook slaven. Zij hadden geen rechten.

Toch was het mogelijk voor vrijgekochte slaven en mannen met het Latijns burgerrecht om het Romeins burgerrecht te krijgen. Als je vijfentwintig jaar soldaat in het Romeinse leger was geweest dan werd je veteraan en kreeg je het Romeins burgerrecht. Ook de kinderen van deze veteranen kregen het Romeins burgerrecht en mochten dus stemmen.

h2 les 1

Leven onder de Romeinen

Tijd van Grieken en Romeinen 3000 v.C. - 500 n.C.

Politiek Romeinen begin 1e eeuw t.a.v. Germanië

• Veroveren (inkomsten, aanzien, verdediging)
  
• Verdeel en heers
  
• Romanisering
  
• Uitoefenen macht, d.m.v. geweld

Contacten tussen Romeinen en Germanen

h2 les 1

Het verhaal van Arminius

Tijd van Grieken en Romeinen 3000 v.C. - 500 n.C.

Contacten tussen Romeinen en Germanen

Van 15 tot 7 v.Chr. voerde keizer Augustus (63 v.Chr.-14 na Chr.) een militaire operatie uit, waarbij de Romeinen het gebied ten oosten van de Rijn tot aan de Elbe onder controle moesten brengen.

h2 les 1

"Al hun weerbare mannen, in die oneindige aantallen met hun reusachtige lijven en zo veilig als ze zaten door de natuurlijke ligging van hun land, gaven hun wapens over."

"Gebroken werden ook de Langobarden, een volk zo woest dat het zelfs de Germaanse woestheid achter zich liet."

Velleius Paterculus over de onderwerping van Germanië door Tiberius

h2 les 1

Het verhaal van Arminius

Tijd van Grieken en Romeinen 3000 v.C. - 500 n.C.

Contacten tussen Romeinen en Germanen

Arminius, prins van de Cherusken

• 18 v.C.
  
• oudste zoon Cheruskische leider Segimerus
  
• Weggegeven aan Rome als gijzelaar, teken van goede wil.
  
• Opgevoed door elite in Rome
  
• Doel later terug te kunnen naar zijn stam om daar Rome te promoten.
  
• Loyaal aan Rome. Burgerrecht en ridder, hoog aanzien.
  
• Geeft leiding aan een Cheruskische eenheid in dienst van de Romeinen.

Mogelijk Romeins beeld van Arminius.

h2 les 1

Arminius keert in het jaar 7 terug naar zijn geboortegrond.

Als prins van de Cherusken kon Arminius een belangrijke sleutelrol gaan vervullen bij de vorming van de provincie Germanië. Zijn loyaliteit aan Rome zou echter meerdere malen op de proef worden gesteld door de Romeinse gouverneur ter plaatse, Publius Quinctilius Varus. 

h2 les 1

Het verhaal van Arminius

Tijd van Grieken en Romeinen 3000 v.C. - 500 n.C.

Contacten tussen Romeinen en Germanen

Publius Quinctilius Varus

Uiteenlopende reputatie: onderlegd diplomaat en strateeg, maar ook een strenge en grillige heerser.

"Hij kwam in Syria als een arm man in de rijkste provincie en vertrok als een rijk man uit de armste provincie"
- Paterculus -

h2 les 1

Het verhaal van Arminius

Tijd van Grieken en Romeinen 3000 v.C. - 500 n.C.

Contacten tussen Romeinen en Germanen

Opdracht Varus:

• Enige vorm te geven aan het bestuurlijke gezag in Germanië.
  
• Lokale stammen onderwerpen aan een beschavingsoffensief, Romeinse cultuur eigen maken, zonder hun gebruiken en manier van leven te schenden.
  
• Aanwezigheid (hele jaar door) van Romeinen moest de lokale bevolking doen wennen aan romeinse gebruiken en heerschappij.
  
• Grootschalige bouwprojecten werden gestart, markten gevestigd, Romeinse regeringsvormen geïmplementeerd.
  
• Lokale bevolking lijkt te profiteren, opzetten ondernemingen.
  
• Situatie in Germanië op dit moment: ongevaarlijk, vredig en kwetsbaar.

Totdat...

Varus zijn macht als gouverneur begon uit te oefenen.

Romeinse soldaten waren daar in winterverblijven ondergebracht en men begon met de aanleg van steden. De plaatselijke barbaren pasten zich aan de nieuwe gebruiken aan, raakten gewend aan het houden van markten en ontmoetten elkaar in vreedzame bijeenkomsten. Toch waren zij nog niet hun oude gewoontes, hun traditionele gebruiken en hun vroegere ongebonden leven vergeten (…). Zolang ze deze gebruiken slechts geleidelijk en om zo te zeggen terloops onder nauwkeurig toezicht verleerden, werden ze niet gestoord door deze verandering van hun levenswijze en veranderden zij zonder zich daarvan bewust te zijn. Tot Quinctilius Varus als gouverneur het opperbevel over Germanië overnam en hen te snel wilde hervormen. Doordat hij zich autoritair opstelde, doordat hij hun ook verordeningen oplegde en in het bijzonder de manier waarop hij belasting van hen verlangde (alsof zij onderdanen waren), kwam er een einde aan hun geduld. De aanvoerders probeerden hun vroegere heerschappij weer te bemachtigen en het volk wilde liever de oude vertrouwde toestand dan de vreemde tirannie.

- Cassius Dio -

h2 les 1

De Germanen raakten teleurgesteld. Hadden hoop als redelijk gelijke te kunnen samenwerken met de Romeinen. Deze hoop leek met de komst van Varus vervlogen.

Onrust neemt toe...

De samenzwering van Arminius

Lot 'landgenoten' ging Arminius aan het hart.

In het geheim begon hij te werken aan een Germaanse opstand.

De samenzwering van de Bataven onder Claudius Civilis

Slag in het Teutoburgerwoud

Varus, geef mij mijn legioenen terug!

Drie Romeinse Legioenen gingen verloren, 18.000 man.

Drie legioenstaandaarden gingen verloren.

Grootste militaire ramp voor Rome in een halve eeuw.

De overlevenden schetsten een gruwelijk beeld van wat hun was overkomen: 'De een staken ze de ogen uit, de ander hakten ze de handen af. Van weer een ander werd de mond dichthenaaid, nadat een barbaar de tong had uitgesneden. Triomfantelijk hield hij het lichaamsdeel omhoog en riep: "Jij adder, eindelijk ben je opgehouden met sissen!"'

h2 les 1

Het verhaal van Arminius

Tijd van Grieken en Romeinen 3000 v.C. - 500 n.C.

Contacten tussen Romeinen en Germanen

Na de nederlaag

• Romeinen trokken zich terug tot de Rijn. De angst voor een Germaanse inval was groot.
  
• Augustus riep burgers op voor militaire training, d.m.v. loting.
  
• Burgers met een Germaanse of Gallische achtergrond werd opgedragen de stad te verlaten.
  
• Augustus ontbond zelfs zijn persoonlijke lijfwacht, omdat die voor een deel bestond uit Germanen

h2 les 1

Het verhaal van Arminius

Tijd van Grieken en Romeinen 3000 v.C. - 500 n.C.

Contacten tussen Romeinen en Germanen

Angst terecht?

• Om de opstand naar een nieuwe fase te kunnen brengen had Arminius meer bondgenoten nodig.
  
• Hij stuurde het hoofd van Varus naar de Marcomannen, een machtige stam met veel militaire middelen.
  
• Zij bleven echter trouw aan Rome omdat zij een lucratief verdrag met de Romeinen hadden getekend en weinig konden winnen met een opstand.
  
• Ook andere stammen bleven Rome trouw.

Terwijl de Romeinen zich op het ergste voorbereidden, waaide de crisis over en bleef de gevreesde Germaanse invasie uit. De nieuwe Rijngrens had de winter overleefd.

Lange tijd bleef het stil aan de grens, maar als er iets was wat Arminius van de romeinen had geleerd, was het dat het slechts een kwestie van tijd was totdat de romeinen wraak zouden nemen.

h2 les 1

Het Romeinse erfgoed

Tijd van Grieken en Romeinen 3000 v.C. - 500 n.C.

In de 3e eeuw raakte het Romeinse rijk in verval:

handel en productie namen af door epide-mieën

het aantal inwoners daalde daardoor

het Romeinse bestuur kon niet meer voor veiligheid zorgen

De Romeinen hadden steeds meer moeite om de grenzen te bewaken:

vanaf de 3e eeuw toename van Germaanse invallen

door de afname Romeinse bevolking werden Germaanse soldaten in dienst genomen

toename van Germaanse bondgenoten in de grensgebieden

 

Contacten tussen Romeinen en Germanen

h2 les 1

Het Romeinse erfgoed

Tijd van Grieken en Romeinen 3000 v.C. - 500 n.C.

In 395 trokken Germaanse Goten, Hunnen en Germaanse Vandalen het Romeinse rijk binnen. Diverse Germaanse troepen stichtten koninkrijken in Romeins gebied.

Deze migraties noemt men volksverhuizingen.

Het Romeinse rijk werd gesplitst:

• West-Romeinse rijk (tot 476)
  
• Oost-Romeinse rijk (hoofdstad Constantinopel, tot 1453)
  

In de voormalige West-Romeinse gebieden vormden de Germanen een kleine heersende meerderheid.

 

Wat er gebeurde met het Romeinse erfgoed

h2 les 1

Het Romeinse erfgoed

Tijd van Grieken en Romeinen 3000 v.C. - 500 n.C.

De Germanen wilden de Grieks-Romeinse cultuur niet vernietigen. Ze bewonderden de Grieks-Romeinse cultuur en namen er elementen van over, zoals het Latijn, dat zich later ontwikkelde tot nationale talen als het Frans, het Spaans en het Italiaans.

Alleen in Brittannië en het noorden van Gallië werd het Latijn vervangen door Germaanse talen.

De confrontatie tussen de Grieks-Romeinse en de Germaanse cultuur is een kenmerkend aspect van de tijd van de Grieken en Romeinen.

 

Wat er gebeurde met het Romeinse erfgoed

Beeltenis van Karel de Grote op een denarius uit Mainz (812-814) met het opschrift KAROLVS IMP AVG ("Karolus Imperator Augustus") 

h2 les 1

Leerdoelen

Tijd van Grieken en Romeinen 3000 v.C. - 500 n.C.

In deze paragraaf leer je:

• welke kenmerken de Germaanse cultuur had
  
• welke contacten Romeinen en Germanen hadden
  
• wat gebeurde met het Romeinse erfgoed