Kunstgeschiedenis - Byzantijns - Romaans - Gotiek

• Kunst
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4

Byzantijns 475 - 1450 na Chr.
Romaans 500 - 1000 na Chr.
Gotiek 1140-1500 na Chr. 

Detail of "Triumph of Christian religion" depicting a pagan statue, smashed and replaced by a golden Christ. This was painted by Tommaso Laureti in 1585 onto the ceiling of the Hall of Constantine, in the Vatican.

Romeinse rijk stopte en de Roomse kerk nam die plaats in. Gebied werd veel kleiner. 

Rome viel en de keizer vertrok naar Byzantium,  Constantinopel het huidige Istanboel. 

Rome viel en de keizer vertrok naar Byzantium,  Constantinopel het huidige Istanboel. 

Rome viel en de keizer vertrok naar Byzantium,  Constantinopel het huidige Istanboel. 

Trajan’s Column, monument that was erected in 106–113 CE by the Roman emperor Trajan and survives intact in the ruins of Trajan’s Forum in Rome. The marble column is of the Roman Doric order, and it measures 125 feet (38 metres) high together with the pedestal, or base, which contains a chamber that served as Trajan’s tomb.

Trajan's Column

Trajan's Column

Originally the column stood in the middle of a courtyard surrounded by galleries from which one could view at various levels the spiral band (over 800 feet [240 metres] long and about 4 feet [1.2 metres] wide) covered with low-relief sculpture that forms a continuous narrative of the emperor’s two campaigns in Dacia. A spiral staircase is contained within the shaft’s interior, which measures 12 feet 2 inches (3.7 metres) in diameter. At first a bronze eagle had been placed on top of the column and then after Trajan’s death a bronze statue of the deceased emperor, which was replaced in 1588 by a statue of St. Peter.

Samenleving

• Dorpen groeien uit tot steden
  
• Ontstaan van gilden
• Geld vervangt ruilhandel
• Kunst met christelijke boodschap/opdrachtgever
• Kunst met wereldlijke boodschap/opdrachtgever
• Gotiek is een afgeleiden van Goten wat barbaars betekent
• De eerste christelijke keizer Constantinopel verhuist van Rome naar Istanbul. 

Samenleving

• Dorpen groeien uit tot steden
  
• Ontstaan van gilden
• Geld vervangt ruilhandel
• Kunst met christelijke boodschap/opdrachtgever
• Kunst met wereldlijke boodschap/opdrachtgever
• Gotiek is een afgeleiden van Goten wat barbaars betekent
• De eerste christelijke keizer Constantinopel verhuist van Rome naar Istanbul. 

In Ravenna was de westelijke hoofdstad van het Byzantijnse rijk. Je ziet daar prachtige kunst en mozaïeken. 

Hier zie je een mozaïek. Jezus heeft als enige een kruis in zijn aureool. Dit is gemaakt rond het jaar 500. Wat opvalt is dat Jezus afgebeeld wordt met kort haar en zonder baard. Dit was hoe hij werd afgebeeld  in de klasssieke oudheid. In de middeleeuwen krijgt hij een baard en lang haar. 

Keizer Justinianus beeld van nieuwe tijdperk voor de komende 1000 jaar, de nieuwe samenleving.
Kerk en Keizer hand in hand. 
Kerkleider en seculiere macht gebundeld in de keizer. 

Geef twee kenmerken van de voorstelling waaraan te zien is welke rollen Justinianus zichzelf geeft.

Geef vier kenmerken van de voorstelling waardoor keizerin Theodora I het middelpunt is van deze mozaïek.

Jezus afgebeeld als een romeinse soldaat. Boek met daarop de tekst: "Ik ben de waarheid en het leven"

Leeuw en slang, beelden van barbaren. Jezus wordt in het gewelddadige tijdperk afgebeeld als een soldaat. 

Noem 3 kenmerken van de voorstelling waardoor de weergave van Jezus veel lijkt op die van een krachtige heerser.

St Mark's Basilica
Mensen zijn de Moslims zat en vluchten. Ze bouwen een stad in het water. 

Ze werden zeer rijk door handel. Ze hadden een gestroomlijnde productie van oorlogsschepen. Ze nodigde potentiële vijanden uit en lieten hun productie zien om ze zo te imponeren. 
Ze wilde religieus ook belangrijk worden haalden de botten van St. Marc naar Venetië waardoor er een bedevaart stroom naar Venetië ontstond.  

Venetie ontstond doordat mensen vluchten voor de moslims. Ze waren belangrijk economisch en politiek maar niet religieus. Ze hoorden dat de botten van St. Marc in Egypte waren. Die botten hebben ze opgehaald. 

St Marc Basilica in Venetië. 
Kleine ramen muren vol gedecoreerd met figuren en goud. 

Ravenna, Basilica of San Vitale - mosaic depicting the hospitality of Abraham

Bijbelverhalen afgebeeld in een mozaïek. Verhaal is belangrijker dan natuurgetrouwheid. 
1. Welke verhalen zie je hier?
2. Noem 3 kenmerken waaraan je kunt zien dat het verhaal belangrijker is dan de natuurgetrouwheid.

Bijbelverhalen afgebeeld in een mozaïek. Verhaal is belangrijker dan natuurgetrouwheid.
1. Welke verhalen zie je hier?
2. Noem 3 kenmerken waaraan je kunt zien dat het verhaal
belangrijker is dan de natuurgetrouwheid.

Leiders hadden schrijvers nodig. De schrijvers schreven boeken. Boekdrukkunst bestond nog niet dus alles werd met de hand geschreven. Belangrijke pagina's of eerste pagina van het hoofdstuk werden versierd. Hier vinden we veel kunst uit deze tijd. 

Romaanse Architectuur

Dikke muren - kleine ramen pilaren en bogen zoals de Romeinen die maakten. Het was een veilige plek, bij God was je veilig. Soms waren er zelf kleine ramen waardoor je met je pijl en boog kon schieten mocht er dreiging zijn. 

Romaanse Architectuur

Abbaye aux Dames (Nederlands: Vrouwenabdij) is een van de twee abdijen in de Franse stad Caen in Normandië. Beide abdijen werden gesticht door Willem de Veroveraar en zijn vrouw Mathilde van Vlaanderen en liggen in verschillende gedeeltes van Caen. Mathilde, die in 1083 overleed, ligt in deze abdij begraven en Willem in de Abbaye aux Hommes.

Het christelijk geloof staatsgodsdienst en de christenen konden openlijk hun geloof uitleven ipv dat ze dit deden in ondergrondse en geheime bijeenkomsten. Het gebouw dat geschikt was voor een bijeenkomst van veel mensen was een basilica. Dit was een rechtsgebouw van de Romeinen. De Romeinse tempels waren niet gemaakt om mensen in te ontvangen. 

Romaanse Architectuur

Romaanse Beeldhouwkunst

In dienst van het verhaal

Anatomisch incorrect en stijfjes

Symbolisch

Westtimpaan op facade van een kerk

Romaanse Beeldhouwkunst

Maakt niet uit of de personen anatomisch correct zijn. De hoofdfiguren moeten herkenbaar zijn en het verhaal moet leesbaar zijn. 

Last Judgement

\Tympanum of the main portal

1130-45

Stone, width 640 cm

Cathedral of Saint-Lazare, Autun

https://smarthistory.org/last-judgment-tympanum-cathedral-of-st-lazare-autun-france/

Romaanse Beeldhouwkunst

Maakt niet uit of de personen anatomisch correct zijn. De hoofdfiguren moeten herkenbaar zijn en het verhaal moet leesbaar zijn. 

Romaanse Tapijtkunst

Bayeux Tapestry

50 cm hoog x 70 meter lang

It depicts the events leading up to the Norman Conquest of England in 1066, led by William, Duke of Normandy challenging Harold II, King of England, and culminating in the Battle of Hastings in 1066.

A scene from the 11th century CE Bayeux Tapestry showing the death of King Harold of England at the Battle of Hastings in 1066 CE. (Centre Guillaume le Conquérant, Bayeux, France)

Normannen veroveren Engeland vanuit Frankrijk. 

Gotische Architectuur

'Wedstrijd' tussen steden: steeds mooiere en hogere kathedralen. 

Steden herkenbaar aan kerktorens, alles speelt zich in en rondom de kerk af. 

Verder (brandgevaarlijke) houten huizen, vaak zonder glas in vensters.  

Bouw van een kathedraal duurt jaren, alles is handwerk. Betaald van belastingen, aflaten en schenkingen. Als het geld op is stopt de bouw een tijdje.

Nederland baksteen, Frankrijk natuursteen.

Gotische Architectuur

Verticaal karakter met hoge torens.

Dankzij kruisribgewelven minder zware muren nodig: skeletbouw. 

Ruimte voor grote ramen, o.a. roosvensters. 

Grondplan ongewijzigd: Latijns kruis.

Spitsbogen (kunnen meer druk hebben dan rondbogen).  

Uitbundig gedecoreerd. 

Constructie van een Gotische kerk

hoog

 licht

kruisrib-gewelf

glas in lood ramen

skeletbouw

spitsbogen

bundelpijlers

The Cathedral Nortre Dame

Gotische kathedraal

• Verticaal karakter met hoge torens.
• Dankzij kruisribgewelven minder zware muren nodig: skeletbouw. 
• Ruimte voor grote ramen, o.a. roosvensters. 
• Grondplan ongewijzigd: Latijns kruis.
  
• Spitsbogen (kunnen meer druk hebben dan rondbogen).  
• Uitbundig gedecoreerd. 

Reimse kathedraal in de avond prachtig verlicht. 

The Cathedral of Reims as it was seen in the Middle Ages : r/Gothic

Cologne Cathedral
157 meter hoog

https://en.wikipedia.org/wiki/Cologne_Cathedral

Orvieto Cathedral
53 meter hoog

https://en.wikipedia.org/wiki/Orvieto_Cathedral

Orvieto Cathedral
53 meter hoog

https://en.wikipedia.org/wiki/Milan_Cathedral

Romaans

Gotiek

kleine ramen

kruisribgewelf

glas-in-lood

dikke muren

tongewelf

luchtbogen

spitsbogen

rondbogen

Gotisch Glas-in-lood

• Licht symboliseert God. 
• Glas-in lood en brandschilderen. 
• Goddelijk (paars) licht door overheersend   blauw en rood glas.
• Roosvensters. 

Sainte-Chapelle in Parijs

https://nl.wikipedia.org/wiki/Sainte-Chapelle

View of Notre-Dame of Paris from the south, with its rose window of c. 1260, photo taken before the fire of 2019

Roosvenster

Welk kenmerk is NIET typerend voor de Gotische bouwkunst?

1. Gebrandschilderde ramen
2. Bouwen in de hoogte
3. Tongewelven
4. Spitsbogen

Gotische Beeldhoudkunst

• Steeds minder onderdeel van architectuur.
• Losser en ruimtelijker.
• Van symbolisch naar dramatisch.
• Steeds meer emotie.
• Steeds realistischer, met lichaamsdelen onder de gewaden. 
• Plooival in kleding wordt soepeler. 

Vroege Gotiek

Stijf en symbolisch

Late Gotiek

Realistisch, invloed Oudheid

Vroege gotiek vs late gotiek

Vroege Gotiek

Stijf en symbolisch

Late Gotiek

Realistisch, invloed Oudheid

Vroege gotiek vs late gotiek

S-curve

Vrijstaande beelden

rouwende 

steeds meer emotie

polychrome houten beelden

Gotische Schilderkunst
Altaarstukken

Altaarstukken: op paneel geschilderde Bijbelse vertellingen 

Van symbolisch naar meer realistisch. 

Ruimte-uitbeelding steeds echter (diepte i.p.v. stapeling). 

Langzaam ook meer emotie. 

Gaandeweg vaker in eigen tijd en eigen omgeving geplaatst. 

Schilderkunst

• Altaarstukken: op paneel geschilderde   Bijbelse vertellingen 
• Van symbolisch naar meer realistisch. 
  
• Ruimte-uitbeelding steeds echter (diepte      i.p.v. stapeling). 
• Langzaam ook meer emotie. 
• Gaandeweg vaker in eigen tijd en eigen       omgeving geplaatst. 

Vroege Gotiek: effen, gouden achtergrond met langwerpige figuren. 

Omgekeerd perspectief

Verhalend moment met details en landschap steeds belangrijker.

Gaandeweg meer 

 samenhang in het tafereel

en meer naturalisme.

Perspectivische vertekening

Gebroeders van Limburg,- "Getijdenboek", 1380-1390

Laat Gotische schilderkunst

• Door welvaart nu ook burgerlijke   opdrachtgevers. 
• O.a. portretten in Bijbelse taferelen en     losse portretten. 
• Symboliek
• Realisme
• Aandacht voor detail
• Olieverf in plaats van tempera. 
• Voor het eerst sinds Oudheid                       weer gesigneerd:                                               geen ambacht, maar kunst. 

Jan van Eyck

Vlaamse primitieven

• Groep schilders in de Zuidelijke   Nederlanden
• 15e en begin 16e eeuw
• o.a. Jan van Eyck en Rogier v.d. Weijden
• Overgang tussen Gotiek en Renaissance
• Olieverf
• Nauwkeurige waarneming => realisme 
• Aandacht voor achtergrond

Jan van Eyck, "Lam Gods", 1432

Eerste naakten sinds Oudheid

Welke vernieuwingen zie je op dit schilderij? 

Rogier van der Weijden "Kruisafneming"

 1432-1435 

Welke vernieuwingen gebruikt Rogier v.d. Weijden in zijn schilderij?

Jeroen Bosch, "Tuin der Lusten", 1503 - 1515

• Originele, eigen beeldtaal vol monsters, fantasiewezens en branden.
• Religieuze onderwerpen en symboliek. 
• Zou als "geniale kunstenaar" in de Renaissance passen.  

Giotto di Bondone, "Verkondiging aan de heilige Anna", 1303 - 1305

• Breekt met wetten van middeleeuwse weergave
• Menselijker, perspectivische pogingen, plasticiteit
• Zichtbare werkelijkheid wordt weer gegeven
• Begin van de Renaissance

Gotiek 1140-1500