Hoe denken we over de dood, en hoe gaan we er mee om?

• Levensbeschouwing
• Middelbare school
• vmbo, mavo
• Leerjaar 3

Rituelen rondom de dood

https://www.uitvaart.nl/infotheek/de-plechtigheid/religie-en-rituelen/moslims

Leerdoelen

- Aan het eind van de les kun je uitleggen wat het belang is van rituelen rondom de dood

-Aan het eind van de les kun je vertellen hoe verschillende religies omgaan met de dood

- Aan het eind van de les kun je uitleggen wat bij een overlijden voor jou belangrijk is en waarom

Wat zei Epicures ook alweer over de dood? 

hoe denken de verschillende overtuigingen over de dood? 

Jodendom

Na sterven zo snel mogelijk het lichaam bedekken, want de ziel is eruit

 een tijd van huilen' totdat de overledene is begraven.

Lichaam wordt ritueel gereinigd, Lichaam is heilig, alles gaat mee de kist in. Ook als er nog wat bloed valt bijv. 

daarna in witte doek begraven. 

'Troost uw vriend niet, zo lang zijn dode voor hem ligt'. Pas na het begraven mag je de nabestaanden troosten

Eerste week is het een rouwweek waar de nabestaande veel bezoek ontvangen van mensen die hen willen troosten en met hen willen bidden

Voor naaste familieleden duurt het rouwproces 1 jaar

Joodse begraafplaats

Christendom

Begraven op heilige grond. Vroeger ook in de kerk hele rijke mensen

Priester lijdt de dienst. Bewierookt de kist, kaarsen aangestoken. Onze vader voorlezen

Tot slot strooit hij aarde over de kist met de woorden ‘Gij bent van stof en tot stof zult gij wederkeren’.

Christelijke begraafplaats

Een christelijke begraafplaats heeft verschillende kenmerken die vaak gebaseerd zijn op christelijke tradities en symboliek. Hieronder de belangrijkste kenmerken:

1. Kruisen en christelijke symboliek

Grafstenen met een kruis zijn veelvoorkomend, omdat het kruis een symbool is van het christelijk geloof en de opstanding.

Andere christelijke symbolen zijn:

Een Bijbel (symbool voor Gods woord)

Engelen (beschermengelen of hemelse boodschappers)

Een herdersstaf (verwijzing naar Jezus als de goede herder)

Een vis (Ichthus) (oud christelijk symbool)

2. Ligging en indeling

Vaak bevindt een christelijke begraafplaats zich naast een kerk, vooral in traditionele dorpen en steden.

De begraafplaats kan in rijen of per familiegraven zijn ingedeeld.

Sommige begraafplaatsen hebben aparte secties voor verschillende christelijke stromingen, zoals katholiek, protestants of orthodox.

3. Grafstenen en inscripties

Christelijke grafstenen bevatten vaak een Bijbelvers of een religieuze tekst, zoals:

"Ik ben de opstanding en het leven" (Johannes 11:25)

"Rust in vrede" (R.I.P., afgeleid van het Latijn Requiescat in pace)

Namen en data worden vaak in combinatie met een christelijke boodschap gegraveerd.

4. Bloemen en kaarsen

Nabestaanden plaatsen vaak bloemen op graven als teken van liefde en herinnering.

Vooral op katholieke begraafplaatsen worden soms kaarsen of lantaarns bij het graf geplaatst, vooral op Allerzielen (2 november), een dag waarop overledenen worden herdacht.

5. Eeuwige rust (maar soms herbegraving)

In tegenstelling tot Joodse en islamitische begraafplaatsen, waar graven eeuwig blijven bestaan, worden christelijke graven soms na een bepaalde tijd geruimd, tenzij er een familiecontract is voor een graf voor onbepaalde tijd.

6. Kapel of gebedsruimte

Veel christelijke begraafplaatsen, vooral katholieke en orthodoxe, hebben een kapel of gebedsruimte waar uitvaarten en herdenkingen kunnen plaatsvinden.

7. Ommuring of omheining

Traditioneel worden christelijke begraafplaatsen omringd door een muur, heg of hek om de heilige grond af te bakenen en een gevoel van rust en respect te bewaren.

8. Gedenkmonumenten en oorlogsgraven

Op veel christelijke begraafplaatsen zijn er gedenkmonumenten voor oorlogsslachtoffers of religieuze figuren.

Oorlogsgraven worden vaak gemarkeerd met een wit kruis of een gedenkplaat.

Islam

-

Waarlijk Wij behoren tot Allah, en tot Allah zullen wij wederkeren.

Steeds vaker in Nederland begraven. Gebruikelijk om bij familie te begraven, eerst Turkije sinds corona steeds vaker Nederland

Omdat moslims dagelijks de Koran in hun gebeden reciteren, bereiden zij zich bewust of onbewust op het sterven voor.

Waarlijk Wij behoren tot Allah, en tot Allah zullen wij wederkeren. Na het overlijden sluit een van de aanwezigen de ogen van de overledene en bidt iedereen.

Veel respect hebben voor de overledene, behandel de overledene als een levende. Niet roken, eten, drinken in de buurt van de overledene en veel met rust laten

Dan rituele wassing, met bedenking van de geslachtsdelen. Daarna in een witte doek gewikkeld, liefst geen kist en anders een waar de overledene op zijn zij kan worden gelegd. Bij het graf het lichaam op de rechterzij leggen met het gezicht naar Mekka

Rouwperiode duurt 3 dagen en daarna voor naaste familieleden duurt het 4 maanden

Islamitische begraafplaats

Een islamitische begraafplaats heeft specifieke kenmerken die gebaseerd zijn op de islamitische voorschriften (Sharia) en tradities. Hier zijn de belangrijkste kenmerken:

1. Eeuwige rust

Graven worden niet geruimd: Net als in het Jodendom worden islamitische graven niet geruimd of hergebruikt. Het graf moet een eeuwige rustplaats zijn.

2. Ligging en oriëntatie

Het graf wordt zo geplaatst dat de overledene op de rechterzij ligt en met het gezicht naar Mekka (de Qibla) is gericht.

3. Eenvoudige graven

Islamitische graven zijn vaak eenvoudig en sober. Overdadige grafmonumenten en versieringen worden afgeraden, omdat in de islam iedereen gelijk is in de dood.

Soms is er een kleine grafsteen met inscripties in het Arabisch, zoals de Shahada ("Er is geen god dan Allah en Mohammed is zijn profeet").

4. Geen kist (indien toegestaan)

Volgens de islamitische traditie wordt de overledene zonder kist begraven, gewikkeld in een witte doek (kafan). In sommige landen is een kist verplicht vanwege wetgeving, maar dan wordt vaak een eenvoudige houten kist gebruikt.

5. Geen bloemen, maar gebeden

Bloemen worden meestal niet op islamitische graven gelegd. In plaats daarvan bidden nabestaanden en reciteren ze Koranverzen, zoals Soera Al-Fatiha.

6. Wasplaats bij de ingang

Veel islamitische begraafplaatsen hebben een wasplaats waar bezoekers hun handen kunnen wassen na het grafbezoek. Dit is een reinigingsritueel volgens de islamitische voorschriften.

7. Gescheiden secties (soms)

Op sommige islamitische begraafplaatsen zijn er aparte secties voor mannen en vrouwen, hoewel dit niet overal het geval is.

8. Speciale gebedsruimte (soms)

Sommige islamitische begraafplaatsen hebben een ruimte voor het Janazah-gebed (begrafenisgebed), dat door de gemeenschap wordt uitgevoerd voordat de overledene wordt begraven.

Hindoeïsme

Crematie in open lucht, zodat de atman weg kan naar volgende reïncarnatie

Priester leest uit heilig boek en vertelt gebeden

De oudste zoon leidt alle rituelen

Lichaam overledene wassen in de Ganges

Haar oudste zoon afgeschoren (op kort staartje na)

As uitstrooien boven de Ganges

Een hindoeïstische begrafenis is vrij ongebruikelijk, omdat in het hindoeïsme crematie de meest voorkomende vorm van lijkbezorging is. De as wordt zo mogelijk uitgestrooid in de rivier de Ganges. Echter, er zijn enkele uitzonderingen waarbij begrafenis plaatsvindt, bijvoorbeeld bij baby’s, heiligen (sannyasins) en sommige hogere kasten.

Hier zijn de belangrijkste kenmerken van een hindoeïstische begrafenis:

1. Uitzonderingen op crematie

Baby’s en jonge kinderen worden meestal begraven in plaats van gecremeerd omdat ze als puur worden beschouwd en geen karma hebben opgebouwd.

Heiligen en monniken (sannyasins) worden soms begraven omdat ze zich al hebben ‘verbrand’ door hun ego op te geven in het spirituele leven.

In sommige tradities, vooral bij bepaalde kasten en regio’s, kan begraven voorkomen in plaats van crematie.

2. Ligging en oriëntatie van het graf

Het graf wordt vaak in een natuurlijke omgeving geplaatst, zoals in een heilig bos of nabij een rivier.

De overledene wordt vaak met het hoofd naar het noorden gelegd, omdat dit wordt geassocieerd met spirituele bevrijding (moksha).

3. Rituelen bij de begrafenis

De overledene wordt gewassen met heilig water, vaak uit de Ganges-rivier.

Mantra’s en gebeden worden gereciteerd door een priester of familieleden, zoals de Garuda Purana, een heilige tekst over de dood en wedergeboorte.

Familieleden strooien bloemen, rijst en sandelhoutpoeder over het lichaam als laatste eerbetoon.

Vaak wordt het lichaam gewikkeld in een eenvoudige doek, meestal wit (voor mannen) of rood (voor getrouwde vrouwen).

4. Graf en grafmarkeringen

Traditioneel wordt een hindoeïstisch graf zo eenvoudig mogelijk gehouden, omdat het lichaam slechts een tijdelijke drager van de ziel is.

In sommige gevallen wordt een kleine gedenksteen of symbolische steen geplaatst, maar uitgebreide grafmonumenten zijn zeldzaam.

Bij heiligen kan een samadhi (heilig gedenkteken of tombe) worden gebouwd om als spirituele plek te dienen.

5. Rouwperiode en herdenkingsrituelen

Familieleden rouwen meestal 13 dagen na de begrafenis en voeren rituelen uit om de ziel te helpen loslaten van de aarde en over te gaan naar het hiernamaals.

Na een maand of jaar wordt vaak een Shraddha-ceremonie gehouden, waarbij voedseloffers worden gebracht aan de ziel van de overledene.

Boeddhisme

Bij boeddhisten betekent de dood niet het einde, maar juist het begin van de overgang van het ene leven naar een nieuw leven. Zij geloven namelijk in reïncarnatie. Dit maar ook andere aspecten uit het boeddhisme spelen een belangrijke rol tijdens de boeddhistische uitvaart. Hoewel het boeddhisme vooral in Azië veel voorkomt, bestaat het ook in Nederland. Er vind meestal een crematie plaats maar begraven kan ook. 

Boeddistische begraafplaats

Een boeddhistische begraafplaats heeft kenmerken die voortkomen uit boeddhistische tradities en overtuigingen over de dood en wedergeboorte. Hier zijn de belangrijkste kenmerken:

1. Ligging en sfeer

Vaak gelegen in een rustige, natuurlijke omgeving, zoals een berggebied, bos of tuin, om de vergankelijkheid van het leven en de verbinding met de natuur te symboliseren.

Sommige boeddhistische begraafplaatsen zijn verbonden aan tempels of kloosters.

2. Grafstenen en symboliek

Grafstenen kunnen inscripties bevatten in Sanskriet, Pali, Chinees, Japans of Tibetaans, afhankelijk van de boeddhistische traditie.

Veelvoorkomende symbolen op de graven:

Dharmawiel (symbool voor de leer van Boeddha)

Lotusbloem (staat voor zuiverheid en verlichting)

Boeddhabeeld of mantra’s zoals "Om Mani Padme Hum" (Tibetaans boeddhisme)

3. Crematie is gebruikelijk, maar begrafenis kan ook

In veel boeddhistische tradities, zoals in Japan, Thailand en Tibet, wordt crematie vaak verkozen boven begrafenis.

In andere boeddhistische culturen, zoals bij sommige Chinese en Vietnamese boeddhisten, komen begrafenissen wel voor.

4. Stupa’s of urnenmuren

In sommige boeddhistische begraafplaatsen worden de as van de overledenen bewaard in stupa’s (boeddhistische gedenktekens) of in speciale urnenmuren.

5. Herdenking en rituelen

Familieleden en monniken voeren rituelen uit zoals:

Chanten en bidden voor een goede wedergeboorte.

Offerandes brengen zoals wierook, rijst, bloemen en kaarsen.

Jaarlijkse herdenkingen zoals Obon (Japan) of Ullambana (China), waarbij geesten worden geëerd en voedseloffers worden gebracht.

6. Sobere en eenvoudige graven

Boeddhistische graven zijn vaak eenvoudig en zonder overdadige versieringen, in lijn met de leer van vergankelijkheid en bescheidenheid.

Atheïsme

Atheïsme, vaak heel persoonlijk

Dingen op de kist schrijven, muziek waar de overledene naar luisterde, toespraken van nabestaanden, in Nederland koffie en thee tafel om na te praten

Atheïstische of ook wel openbare begraafplaats.

Atheïsten kunnen kiezen tussen begraven en cremeren. Ook zijn er steeds meer verschillende manieren om je te laten begraven, buiten de voor ons bekende kist. 

Rituelen rondom de dood

Waarom zijn rituelen rondom de dood zo belangrijk?

Aan de slag;  Kies een overtuiging/levensbeschouwing en beantwoord de volgende vragen.

1. Welke rituelen worden gedaan als iemand overlijdt in jouw gekozen overtuiging?
   1a: Noem de belangrijkste tradities tijdens en na het overlijden.
2. Hoe rouwen mensen in jouw gekozen overtuiging?
   2a: Beschrijf hoe mensen zich voelen en wat ze doen tijdens de rouwperiode.
3. Wat doen de familie en gemeenschap om de rouwende te steunen?
   3a:Wat voor hulp krijgen nabestaanden van anderen, zoals een priester of de gemeenschap?
4. Wat gebeurt er volgens jouw gekozen overtuiging na de dood? Geloven mensen in een leven na de dood, wedergeboorte, of iets anders? Hoe beïnvloedt dit de rouw?
5. Waarom is het belangrijk om te rouwen?  Hoe denk jij hier zelf over?