Het sociale netwerk

• Verpleging en verzorging
• MBO
• Studiejaar 1

B1-K1-W5

Communicator

Het sociale netwerk

Lesdoelen

Na deze les:

• Kun je uitleggen wat de functie is van het netwerk van een zorgvrager en waar deze uit kan bestaan.
• Kun je toelichten welke relatie de verpleegkundige kan hebben met mantelzorgers.
• Kun je uitleggen welke rol de verpleegkundige kan innemen in het ondersteunen van mantelzorgers.

Stelling: Als verpleegkundige kies je altijd zelf voor een bepaalde zorgvrager

1. ja
2. nee

Wat helpt om een gelijkwaardige relatie met de zorgvrager op te bouwen?

Waar denk je aan bij sociaal netwerk?

Waar heb je een sociaal netwerk voor nodig?

Mantelzorg

Wanneer ben je een mantelzorger?

• Mantelzorg is een vorm van informele zorg. Als je kijkt naar het begrip 'informele zorg', herken je daarin ook het woord zorg. 

• Mantelzorgers zijn erg belangrijk binnen het zorgproces van je zorgvrager. Zij voeren werkzaamheden rondom de zorgvrager uit die jij als verpleegkundige ook kan doen. Het verschil is dat zij niet betaald worden en een niet professionele band met de zorgvrager hebben.  

Vervolg mantelzorg

Zorgprofessionals en mantelzorgers hebben een bijzondere relatie: de zorgvrager die centraal staat. Ze willen beide het beste voor de zorgvrager, willen de kwaliteit van leven verbeteren en streven naar meer zelfredzaamheid.

Door het grote tekort aan hulpverleners, is het van belang dat we bij elke zorgvrager de sociale kaart goed in zicht brengen, zodat we kunnen bekijken wie welke hulp kan bieden en waar verantwoordelijk voor is.

Taak van de verpleegkundige bij werken met sociaal netwerk

Hoe communiceer jij als verpleegkundige met de familie/mantelzorgers?

Wat zijn aandachtspunten voor de communicatie met naasten?

 

Waarmee moet jij rekening houden?

Wat vind jij?

"Een sociaal netwerk bestaat niet alleen uit mensen die je dagelijks ziet."

Werkvorm: discussie in groep 
Discussie in tweetallen

Kijk wat bij de groep past

Wat vind jij?

"Als een mantelzorger overbelast raakt, is dat vooral hun eigen verantwoordelijkheid."

Werkvorm: discussie in groep 
Discussie in tweetallen

Kijk wat bij de groep past

Wat vind jij?

"De verpleegkundige moet zich niet bemoeien met de privésituatie van de mantelzorger."

Werkvorm: discussie in groep 
Discussie in tweetallen

Kijk wat bij de groep past

(sociaal) Netwerkkaart

Een netwerkkaart geeft alle relaties die een zorgvrager op een bepaald moment heeft, schematisch weer. Relaties kunnen hiermee worden beschreven en geanalyseerd.

  

Een netwerkkaart is een handig middel om samen met de zorgvrager snel zicht te krijgen op zijn sociale netwerk.

1. Je ziet duidelijk hoeveel steun en van welke mensen hij steun ontvangt. 

2. Je kunt de kaart gebruiken om uit te zoeken welke nieuwe mogelijkheden iemands sociale netwerk heeft.

Sociaal netwerk in kaart

Hoe breng jij een sociaal netwerk in kaart?

• Welke contacten (wie)
• Frequentie van contacten (hoe vaak)
  
• Wat betekent de relatie voor de zorgvrager
  

Taak van VPK: het ondersteunen/stimuleren van een zorgvrager in activeren en/of vergroten van zijn/haar sociale netwerk.

Zelfstandig aan de slag

1. Neem in tweetallen de lessonup verder door
2. Lees in Thieme -> communicatie en begeleiden N4 -> COM2 Communiceren met het sociale netwerk van de zorgvrager
   
3. Maak een mindmap met de belangrijkste informatie uit deze twee bronnen. Hierin moeten de volgende punten verwerkt worden:

• Het belang van een sociaal netwerk
  
• Manieren van in kaart brengen sociaal netwerk en waarom
  
• Verschil formele- en informele zorg
  
• Wat is een mantelzorger, welke taken heeft deze?
  
• Waar kunnen mantelzorgers/ naasten tegenaan lopen?
  
• Welk aandeel kan zorgtechnologie leveren bij het sociale netwerk van een zorgvrager?
  
• Lever een foto ervan in op de bestemde dia op deze lessonup.
• Maak als laatste de zelftoets bij dit hoofdstuk in Thieme

Manieren/ tools om sociaal netwerk in kaart te brengen

• Een sociogram geeft inzicht in de contacten die je hebt en de mogelijkheden tot sociale contacten
  

• Een genogram brengt de familie van een cliënt visueel in kaart in de vorm van een stamboom met meerdere persoonlijke gegevens
  

• Het ecogram brengt de omvang en de kwaliteit van het sociale netwerk van de cliënt in beeld.
  

• De netwerkcirkel van Lensink brengt het aantal netwerkleden en hun positionering ten opzichte van de cliënt in kaart
  

Ecogram

Met een ecogram brengen we de belangrijke sociale contacten van de cliënt in kaart. Het ecogram houdt rekening met verschillende leefgebieden. Het is als een röntgenfoto van het sociaal netwerk.

1. Gezin van herkomst (G). Bij ouderen gaat het dan meestal om broers en zusters. Bij jongere generaties ook om de ouders.
   
2.  Overige familieleden (F). Dit zijn (klein-)kinderen, zwagers, schoonzussen, neven en nichten.
   
3.  Vrienden (V). Het contact is van persoonlijke en emotionele aard en kan een belangrijke steun zijn.
   
4. Kennissen (K), (oude) buren, (oud) collega’s, vrijwilligers, maatjes. Het contact is van sociale aard, maar misschien minder persoonlijk en emotioneel van aard dan bij vrienden.
   
5. Buren (B). Directe buren, gang- of huiskamergenoten waarmee men een band ervaart.
   
6. Zorgverleners (Z), of andere beroepskrachten zoals verpleegkundigen, artsen, therapeut, dominee/pastoor
   

Op de volgende dia zie je hoe dit er dan uit kan komen te zien

Het netwerk in kaart m.b.v. een ecogram

🧭 Wat is een ecogram?

Een ecogram is een hulpmiddel om het sociale netwerk van een zorgvrager visueel in kaart te brengen. Het laat zien wie er allemaal betrokken zijn bij de zorgvrager en welke relaties en vormen van steun er bestaan.

🔍 Kenmerken van een ecogram:

De zorgvrager staat centraal in het midden van het schema.

Mensen uit het netwerk (zoals familie, vrienden, buren, vrijwilligers, professionals) worden eromheen geplaatst.

Lijnen of symbolen geven de aard van de relatie aan:

Stevige lijnen voor sterke relaties.

Gestippelde lijnen voor zwakkere of conflicterende relaties.

Symbolen kunnen aangeven of iemand emotionele, praktische of informatieve steun biedt.

🎯 Doel van een ecogram:

Inzicht krijgen in de omvang en kwaliteit van het netwerk.

Signaleren van sterke en zwakke plekken in de sociale ondersteuning.

Ondersteuning bij het plannen van zorg en het versterken van het netwerk.

Belangrijke aspecten bij het maken van een ecogram

Wat is de reden van contact

E = Emotionele steun. Met wie bespreekt de zorgvrager persoonlijke en vertrouwelijke zaken? Bij wie zoekt hij troost of kan hij stoom afblazen?

P = Praktische steun. Wie helpt met de boodschappen? Wie past op de kinderen? Wie helpt bij vervoer? Wie geeft financiële steun?

G = Gezelschap. Naar wie gaat de zorgvrager voor de gezelligheid? Met wie onderneemt hij iets gezelligs?

A = Advies en informatie. Aan wie vraagt de zorgvrager raad voor het nemen van moeilijke beslissingen?

Hoe is de structuur van het netwerk?

Hoe groot is het netwerk? Is het netwerk onlangs gekrompen of uitgebreid? Hoe gevarieerd is het netwerk? Verschillen de personen in leeftijd, geslacht, cultuur, burgerlijke staat, opleiding, sociale klasse

Sociogram

Een sociogram is een plaatje van het netwerk van een bepaalde groep waarin is aangegeven hoe de contacten tussen de groepsleden verlopen. Je ziet wie met wie contact heeft, wie er gemeden wordt en of de verschillende relaties negatief of positief zijn.

Met een sociogram kun je conclusies trekken over de groep en over de individuen in die groep. Je kunt je afvragen wat er veranderd kan worden en welke relaties kunnen worden uitgediept.

Vragen kun je onderverdelen in 2 categorieën: 

- Sociaal emotioneel.  Bijvoorbeeld; door wie zou je getroost willen worden?

- Taakgericht. Bijvoorbeeld; met wie zou je een werkstuk willen maken?

Het netwerk in kaart m.b.v. een sociogram

Een sociogram is een visuele weergave van het sociale netwerk van een persoon, zoals een zorgvrager. Het helpt om inzicht te krijgen in wie er allemaal betrokken zijn bij iemands leven en zorg, en hoe die personen met elkaar verbonden zijn.

🔍 Wat laat een sociogram zien?

De centrale persoon (bijvoorbeeld de zorgvrager) staat meestal in het midden.

Andere personen in het netwerk (zoals familie, vrienden, buren, mantelzorgers, zorgprofessionals) worden eromheen geplaatst.

Lijnen of pijlen geven de relaties aan: wie kent wie, wie helpt wie, hoe sterk is de band, enzovoort.

🎯 Waarom is een sociogram nuttig?

Het maakt ondersteunende relaties zichtbaar.

Het helpt bij het signaleren van hiaten in het netwerk.

Het ondersteunt de verpleegkundige bij het afstemmen van zorg en ondersteuning.

Het kan gebruikt worden in gesprekken met de zorgvrager om samen het netwerk te versterken.

Netwerkcirkel van Lensink

De verschillende personen worden aan de hand van vragen naar de aard van het contact ingedeeld in 4 'schillen' rond de cliënt: 

intimi, vrienden, bekenden en diensten. 

De contacten worden daarnaast verdeel over 4 kwadranten: 

familie, medecliënten, professionals en samenleving

De netwerkcirkel van Lensink is een hulpmiddel om het sociale netwerk van een zorgvrager overzichtelijk in kaart te brengen. Het model bestaat uit vier concentrische cirkels, waarbij elke cirkel een ander niveau van nabijheid en betrokkenheid weergeeft.

🟢 De vier cirkels van binnen naar buiten:

De binnenste cirkel – de zorgvrager zelf

De persoon om wie het gaat staat centraal.

De tweede cirkel – de directe naasten

Mensen met wie de zorgvrager een sterke, persoonlijke band heeft, zoals partner, kinderen, ouders of beste vrienden.

De derde cirkel – de bredere sociale kring

Familieleden, buren, kennissen, collega’s of vrijwilligers die minder intensief betrokken zijn, maar wel een rol spelen.

De vierde cirkel – professionele hulpverleners

Verpleegkundigen, artsen, maatschappelijk werkers en andere professionals die zorg of ondersteuning bieden.

🎯 Doel van de netwerkcirkel:

Inzicht krijgen in wie er allemaal betrokken zijn bij de zorgvrager.

Helpt bij het signaleren van sterke en zwakke plekken in het netwerk.

Ondersteunt bij het organiseren van passende zorg en ondersteuning.

Schrijf 3 dingen op die je geleerd hebt deze les.

Literatuur

ThiemeMeulenhoff – Communicatie en begeleiden – Module 2 Communiceren met het sociale netwerk van de zorgvrager:

1. Naasten begeleiden

2. Mantelzorgers en het sociale netwerk begeleiden