Paragraaf 1.6 Het landschap in Laag Nederland

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 2

2 x Drie vragen

1. Waar zie je de stuwwallen nog terug?
   
2. Uit welk materiaal bestaan die stuwwallen? 
   
3. Waarom is het bij de pijl geen aaneengesloten stuwwal meer?
   

Drie vragen

1. Waar komt het dekzand vandaan in de hogere delen van Nederland? 

2. Waarom is dekzand geen vruchtbare grond? 

3. Hoe maakten ze vroeger de grond vruchtbaar? 

Het landschap in Laag-Nederland

Leerdoelen

• Je kunt uitleggen hoe het landschap in Laag-Nederland is ontstaan.
• Je kunt vertellen welke maatregelen de mens in Laag-Nederland heeft genomen om zich te beschermen tegen het water.
• Je begrijpt hoe Laag-Nederland is opgevuld met veen en klei.

Waddenzeen en moerassen

Het verhaal van Laag-Nederland begint na de laatste ijstijd in het Holoceen 

• Wat gebeurde er?

pleistoceen (Afwisseling warm en koud)

holoceen (warm)

1. Uiteindelijk brak de strandwal op verschillende plekken door. 

2. Het achterliggende veengebied stroomde vol met zout water en de Waddenzee was geboren. 

3. Er ontstond een uitgebreid netwerk van kwelders en moerassen en allerlei grote en kleine eilanden.

Veen

Veen is een nat, sponsachtig bodemtype dat voornamelijk bestaat uit gedeeltelijk vergane plantenresten en wordt vaak gevonden in moerasachtige gebieden.

Zeeklei

Zeeklei is een kleiachtig sediment dat door de zee is afgezet in kustgebieden en vaak voorkomt in voormalige waddengebieden en polders.

Ook in West-Nederland was de stijging van de zeespiegel belangrijk

Ook in west-NL

Landaanwinning door de mens

Uitleg

Terp

Bewoners van Laag-Nederland beschermden hun gebouwen tegen overstromingen. Dit deden ze door een kunstmatige heuvel op te werpen waar bovenop ze de gebouwen bouwden. Dit worden terpen genoemd. De plaats Usquert in Groningen is zo ontstaan.

Dijk

Na een aantal eeuwen hielpen de terpen niet genoeg meer om droge voeten te houden. Ook werden de gemeenschappen steeds groter. Uiteindelijk werden de terpen met elkaar verbonden. Zo ontstond er een dijk om het water buiten de deur te houden. Het buitendijkse gebied kende nog steeds sedimentatie, waardoor het binnendijkse gebied lager kwam te liggen.

Wad

Onze Waddenzee is Unesco-erfgoed. Dit waddengebied is uniek in de wereld. In deze ondiepe zee ontstaan er zandbanken. Het zeewaterpeil is afhankelijk van de getijden; bij eb zijn de zandbanken hoger en bij vloed staat alles onder water. 

Polder

"God created the Dutch, the Dutch created the Netherlands". Wij zijn kampioen landaanwinning. Al sinds de middeleeuwen bouwen wij machines om binnendijks moerassig gebied te ontwateren. Deze polders worden tegenwoordig ontwaterd door gemalen. 

Landaanwinningswerken

Ontstaan van de kleibodem

• Voordat er dijken waren, had de zee vrij spel.
• Er ontstonden kleine duinen, waar de zee bij vloed soms doorheen stroomde. 
• In de plassen achter de duin werd klei afgezet. Zie de afbeelding hiernaast maar eens. 

Veen bovenop klei

• Klei laat maar moeilijk water door. Daardoor ontstonden plassen (kleine meertjes)
• In die plassen groeiden planten, die stierven en op de bodem zich opstapelden.
• Zonder zuurstof verrotten planten niet. Het pakket werd steeds dikker: Het vormde veen.

Veenpolder

Een veenpolder was vroeger een veenmoerras. De boeren maakte deze geschikt voor landbouw door het gebied te ontwateren. (sloten graven) Door de ontwatering zakte het land in. Het veen is massaal afgegraven. 

Droogmakerij

Kaart droogmakerij

Ontstaan landschap Laag-NL v.a. 10.000 jaar BP

• Deze periode heet Holoceen
• temperatuur steeg, zeespiegel ook.
• klei werd afgezet achter de duinen.
• veen ontstond in moerassen achter de duinen

Aan de slag

Maak opdracht 1 en 2

Werk alleen en in stilte

Vraag 1A

De grond in Hoog-Nederland is ouder dan tienduizend jaar

• goed

De grond in Laag-Nederland is ontstaan door een snelle zeespiegelstijging

• fout

De grond in Laag-Nederland is ouder dan tienduizend jaar 

• fout

Vraag 1B

De duinen zijn op / voor / achter de zandbanken ontstaan.

Klei en veen zijn op / voor / achter de zandbanken ontstaan

• De duinen zijn op  de zandbanken ontstaan.
• Klei en veen zijn  achter de zandbanken ontstaan

Vraag 1C

Waardoor waren zandbanken heel belangrijk voor de

vorming van klei en veen?

• Waddenzeeën en moerassen ontstaan alleen als er bescherming is tegen de sterke stroming van zee. Zandbanken zorgden hiervoor

Vraag 2A

De mens heeft ervoor gezorgd dat Laag-Nederland bij vloed

niet onderloopt. Maar de natuur helpt ook een handje. Hoe

kun je dat zien op de kaart?

• Voor een deel beschermen de duinen LaagNederland tegen de zee.

Vraag 2B

De stippellijn in figuur 23 verdeelt Nederland in twee

gebieden. Welk gebied is Hoog-Nederland?

• Ten oosten van de stippellijn.

Vraag 2C

Noteer achter de letters A tot en met F de juiste grondsoort.

Kies uit: zand – zeeklei – veen – rivierklei – löss – duinzand.

• A = zand, B = zeeklei, C = veen, D = rivierklei,E = duinzand, 
• F = löss

Vraag 2D

Welke grondsoorten komen vooral voor in Hoog-Nederland,

welke in Laag-Nederland en welke in allebei? Vul de tabel in

• Hoog Nederland: zand en Loss
• Laag Nederland: zeeklei en duinzand
• Hoog en laag Nederland: klei, rivierklei en veen

Invloed van de mens (bedijking)

Invloed mensen op landschap

• aanleggen woonheuvels of terpen (wierden)
• terpen verbinden met dijken.
• ontstaan polders (=gebied tussen dijken waar waterstand geregeld kan worden).

www.geologievannederland.nl

Soorten polders

• Zeepolders: stukken opgeslibt land werden bedijkt.
• Veenpolder: veen werd gewonnen --> meer --> water uit meer gepompt --> veenpolder
• droogmakerij: een voormalig meer wordt omdijkt en leeggepompt

Soorten polders: zeekleipolder

Welke kenmerken zie je? Noteer!

soorten polders: veenpolder

Welke kenmerken zie je? Noteer!

soorten polders: droogmakerij

Welke kenmerken zie je? Noteer!

Leerdoelen

• Je kunt uitleggen hoe het landschap in Laag-Nederland is ontstaan.
• Je kunt vertellen welke maatregelen de mens in Laag-Nederland heeft genomen om zich te beschermen tegen het water.
• Je kunt een landschap in Laag-Nederland herkennen.