3: Energietransitie (havo)

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 3

H3: Energietransitie

Introductie en vaardigheden

• Pak leerboek,  

H3: Energietransitie

Introductie en vaardigheden

Introductie

Hoeveel maakt 1,5 graad warmer nou uit?

Video: Nieuwsuur 5:11-9:20

Artikel: Nieuwsuur

H3: Energietransitie

§1: De aarde warmt op!

Leerdoelen

• Je kunt de feiten uit het leerboek benoemen die aantonen dat de aarde opwarmt;
  
• Je kunt verklaren waarom de aarde opwarmt en welke gevolgen deze opwarming heeft voor het leven op aarde;
  
• Je kunt een aantal gebieden aanwijzen waar de klimaatverandering zichtbaar is;
  
• Je kunt met verschillende klimaatscenario's werken.

H3: Energietransitie

§1: De aarde warmt op!

Oorzaken van klimaatverandering

• Natuurlijk broeikaseffect is géén oorzaak
• Versterkt broeikaseffect: extra opwarming van de aarde door de uitstoot van broeikasgassen door de mens
• De oorzaken worden lokaal veroorzaakt, de gevolgen zijn mondiaal; het uitstoten van CO2 in Nederland heeft invloed op de opwarming van de gehele aarde.

H3: Energietransitie

§1: De aarde warmt op!

Gevolgen van klimaatverandering

• Stijging van de zeespiegel door het afsmelten van landijs, met als gevolg dat de aarde meer warmte opneemt (zwart houdt warmte vast, wit reflecteert).
• Extreem weer: hittegolven, lange warmteperioden, stormen en orkanen met als gevolg overstromingen, droogte en bosbranden, schade aan de biodiversiteit en bedreiging van de volksgezondheid. 
• Verminderde landbouwopbrengsten en aantasting van de leefomgeving.
• Verminderde bevaarbaarheid op rivieren en verminderde bruikbaarheid van rivierwater.
• Toename klimaatmigranten.

Stijging van de zeespiegel

1. fysische dimensie
2. sociaal-economische dimensie
3. politieke dimensie
4. demografische dimensie

Extreem weer

1. fysische dimensie
2. sociaal-economische dimensie
3. politieke dimensie
4. demografische dimensie

Afname landbouwopbrengsten

1. fysische dimensie
2. sociaal-economische dimensie
3. politieke dimensie
4. demografische dimensie

Verminderde bevaarbaarheid van rivieren

1. fysische dimensie
2. sociaal-economische dimensie
3. politieke dimensie
4. demografische dimensie

Klimaatmigranten

1. fysische dimensie
2. sociaal-economische dimensie
3. politieke dimensie
4. demografische dimensie

H3: Energietransitie

§1: De aarde warmt op!

Uitleg
Broeikasgas: gassen in de dampkring (zoals CO2 en methaan) die warmtestralen kunnen opnemen en vasthouden.

Tipping points: omslag/kantelpunt in het klimaat waarna er geen weg terug meer is naar het oorspronkelijke klimaat

H3: Energietransitie

§1: De aarde warmt op!

Uitleg

Er zijn zeven tipping points: 

Atlantic current

Coral reefs

Greenland

Antarctica

Permafrost

Boreaal bos

Amazone regenwoud

H3: Energietransitie

§2: Op weg naar duurzame energiebronnen

Leerdoelen

• Je kunt de belangrijkste traditionele energiebronnen benoemen;
• Je weet dat het energieverbruik/pp en de CO2-voetafdruk jarenlang explosief toenam;
• Je kunt uitleggen waarom traditionele energiebronnen niet duurzaam zijn;
• Je kunt a.d.h.v. een dwarsdoorsnede beslissen of gas en olie er met conventionele winningstechnieken mogelijk is.

H3: Energietransitie

§2: Op weg naar duurzame energiebronnen

Uitleg

Traditionele energiebronnen

• Fossiele brandstoffen, zoals steenkool, bruinkool, aardolie en aardgas.
• Kernenergie
• Nadelen: raakt op (=uitputbaar) en stoot broeikasgassen uit.
• Conventionele olie en gas wordt gewonnen uit reservoirgesteente, zoals schaliegas.
• Niet-conventionele olie en gas wordt gewonnen door fracking of bij teerzand.

H3: Energietransitie

§2: Op weg naar duurzame energiebronnen

Uitleg

Van traditionele naar duurzame energiebronnen

• Oorzaken: groeiende bevolking en toenemende welvaart
• Gevolg: Het verbruik van energie neemt toe = groei van energieverbruik/pp en CO2-voetafdruk/pp
  
• Problemen: fossiel raakt op en stoot broeikasgassen uit
• Oplossing: energietransitie, dus overstappen naar duurzame energiebronnen

H3: Energietransitie

§2: Op weg naar duurzame energiebronnen

Uitleg

Uitdagingen

• Opwekken van energie
• Opslag van energie
• Vervoeren van energie
• Verbruik/Gebruik van energie

H3: Energietransitie

§2: Op weg naar duurzame energiebronnen

Uitleg

Lees 'Minder CO2-uitstoot, toch een record' en maak onderstaande vragen in je schrift.

1. Welke menselijke bedrijvigheid die normaliter voor veel uitstoot zorgt nam af door de lockdown?
2. Wat vertelt de zin "De laatste keer dat we zo’n grote afname zagen, was na het ineenstorten van de Sovjet Unie in 1991" over de Sovjet Unie voor haar ineenstoring?
3. Waarom is de uitstoot van CO2 door mensen meer problematisch, dan de uitstoot van oceanen en bossen?
4. Welke twee redenen worden er genoemd voor het belang van voorop lopen met duurzame energiebronnen?
5. Wat maakt het zo lastig om klimaatverandering te voorkomen, in plaats van aan te pakken als het fout gaat?

1. uitstoot door voertuigen (forensen)
2. de Sovjet Unie was eerst zeer industrieel, maar dit kwam na de ineenstorting stil te liggen.
3. De uitstoot van CO2 neemt niet alleen toe ten tijde van de uitstoot, maar het blijft lang in de atmosfeer hangen.
4. Oceanen en bossen nemen ook weer CO2 op, mensen niet.
5. het is belangrijk om voorop te lopen, omdat 1) je zo banen creeërt ipv dat mensen vertrekken naar een ander land, en 2) je zo als land mee kunt praten over oplossingen, ipv alleen regels kunt opvolgen = meer onafhankelijkheid

H3: Energietransitie

§2: Op weg naar duurzame energiebronnen

Uitleg

1. Uitstoot door voertuigen (forensen)
   
2. De Sovjet Unie was eerst zeer industrieel, maar dit kwam na de ineenstorting stil te liggen.
   
3. Oceanen en bossen nemen ook weer CO2 op, mensen niet.
   
4. het is belangrijk om voorop te lopen, omdat 1) je zo banen creeërt ipv dat mensen vertrekken naar een ander land, en 2) je zo als land mee kunt praten over oplossingen, ipv alleen regels kunt opvolgen = meer onafhankelijkheid
5. Doordat CO2-deeltjes lang in de atmosfeer blijven zijn de problemen daarmee ook langdurig. De oplossingen op korte termijn zullen niet werken, omdat de oorzaak alleen op de lange termijn vooraf aangepakt kan worden.

1. uitstoot door voertuigen (forensen)
2. de Sovjet Unie was eerst zeer industrieel, maar dit kwam na de ineenstorting stil te liggen.
3. De uitstoot van CO2 neemt niet alleen toe ten tijde van de uitstoot, maar het blijft lang in de atmosfeer hangen.
4. Oceanen en bossen nemen ook weer CO2 op, mensen niet.
5. het is belangrijk om voorop te lopen, omdat 1) je zo banen creeërt ipv dat mensen vertrekken naar een ander land, en 2) je zo als land mee kunt praten over oplossingen, ipv alleen regels kunt opvolgen = meer onafhankelijkheid

H3: Energietransitie

§3: Het tegengaan van klimaatverandering

Leerdoelen

• Je kunt de belangrijkste duurzame energiebronnen opnoemen en daarbij de nadelen van deze energiebronnen aangeven;
  
• Je kunt uitleggen waarom de energietransitie nodig is;
  
• Je kunt opnoemen op welke manieren je de uitstoot van broeikasgassen kunt beperken;
  
• Je kunt vanuit verschillende standpunten de haalbaarheid van de klimaatdoelen van Parijs, de investering in de energietransitie en het opstellen van afwijkende klimaatafspraken voor landen in ontwikkeling beargumenteren.

H3: Energietransitie

§3: Het tegengaan van klimaatverandering

Uitleg
Oplossingen om CO2-uitstoot te verminderen:

• bevolkingsgroei afremmen
• energie besparen
• broeikasgassen afvangen en opslaan
• energietransitie actief in gang zetten

H3: Energietransitie

§3: Het tegengaan van klimaatverandering

Uitleg
Hernieuwbare energiebronnen

zonnepanelen

windenergie

waterkracht

geothermische energie/ aardwarmte

biomassa

H3: Energietransitie

§3: Het tegengaan van klimaatverandering

Herhaling leerdoelen

• Je kunt de belangrijkste duurzame energiebronnen opnoemen en daarbij de nadelen van deze energiebronnen aangeven;
• Je kunt uitleggen waarom de energietransitie nodig is;
• Je kunt opnoemen op welke manieren je de uitstoot van broeikasgassen kunt beperken;
• Je kunt vanuit verschillende standpunten de haalbaarheid van de klimaatdoelen van Parijs, de investering in de energietransitie en het opstellen van afwijkende klimaatafspraken voor landen in ontwikkeling beargumenteren.

H3: Energietransitie

Herhaling Wereld 

Wat gaan we doen?

• Lezen 1 t/m 3
• Maken Herhaling Wereld
• Maken Samenvatting
• Huiswerk

H3: Energietransitie

§4: Naar minder CO2-uitstoot in NL

Leerdoelen

• Je kent het bestaan van de Klimaatwet;
• Je kunt beschrijven waarom Nederland Europees gezien lang een grote CO2-uitstoot/pp heeft gekend;
• Je kunt verklaren waarom door de energietransitie en klimaatadaptatie ruimtelijke conflicten kunnen ontstaan en waarom mede-eigenaarschap van omwonenden bij de keuze van de locatie van duurzame energiebronnen van belang is;
• Je kunt op een kaart aangeven welke soorten duurzame energielocaties in bepaalde gebieden meer of minder geschikt zijn.

H3: Energietransitie

§4: Naar minder CO2-uitstoot in NL

Introductie

Bekijk bron 1, 2 en 3. Verklaar met bron 1, 2 en 3 of ik op vakantie iets heb gemerkt van klimaatverandering.

Bron 1: Sneeuw in Helsinki

Bron 2: Klimaatgrafiek Helsinki

Bron 3: Droge en natte sneeuw volgens KNMI

H3: Energietransitie

§4: Naar minder CO2-uitstoot in NL

Uitleg

Welke sectoren stoten broeikasgassen uit? Link CBS

Waar worden broeikasgassen uitgestoten? Link CBS

H3: Energietransitie

§4: Naar minder CO2-uitstoot in NL

Uitleg

Energieverbruik is onderverdeeld in vier functionaliteiten:

kracht en licht	hoge temperatuurwarmte	lage temperatuurwarmte	vervoer
Nu voornamelijk geput uit fossiele energiebronnen. Oplossing : zonnepanelen circulair laten werken. Let op: alleen zonnepanelen is niet genoeg, want zonnepanelen hebben ook energie nodig. Zonnepanelen sturen energie naar kracht-/lichtbron --> energie winnen uit kracht-/lichtbron --> terug naar zonnepanelen --> etc.	Industrie behouden, want deze zijn belangrijk voor onze economie. Oplossing : CO2 opvangen en opslaan in oude gasvelden.	Huishoudens e.a. gebruiksruimtes verwarmen. Oplossing : verbruik verminderen en circulaire energiebronnen gebruiken, zoals aardwarmte.	Transport en mobiliteit houden economie draaiende. Oplossing : overschakelen op voertuigen die minder CO2 uitstoten, zoals waterstof of biobrandstof, en capaciteit voertuigen verhogen (carpoolen/OV)

H3: Energietransitie

§4: Naar minder CO2-uitstoot in NL

Uitleg

Uitdagingen energietransitie: opwekken, opslag, vervoer en verbruik verminderen.

Dit heeft invloed op de inrichting van de ruimte in Nederland. Om ruimtelijke conflicten te verminderen moeten de omwonenden lokaal betrokken worden bij de plannen. Veel Nederlanders zijn vóór het gebruik van duurzame energiebronnen, totdat er een windmolen in je tuin gepland staat.

Een oplossing is de huidige gasinfrastructuur te gebruiken voor waterstof. Je wekt ergens de energiedrager waterstof op, dit vervoer je naar de gebouwen en huishoudens, en een waterstofpomp zet deze energiedrager om in een energiebron.

NU:

Lezen H3 par. 1 en par. 2 blz. 44-45 en blz. 46-47

Maken in je werkboek blz. 58 (herhaling wereld)  werkboek blz. 60 (verdieping wereld) 

Ben je klaar?

Zet de begrippen van H3 in WRTS

Maak samenvatting of mindmap van H3