5.3 Machtige heren, halfvrije boeren

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 1

   5.3 Machtige heren, halfvrije boeren

        Tijd van monniken en ridders

De leerdoelen:

Je kunt uitleggen:

• Waardoor boeren in de   landbouwsamenleving halfvrij   waren
• Hoe de landbouw was   georganiseerd
• Welke sociale verhoudingen er         waren
• Welke handel er was

Hoe werd je horige?

Afstammelingen van vrije boeren die hun grond aan een klooster of edelman hadden gegeven in ruil voor voedsel na mislukte oogsten of in ruil voor bescherming. Deze boeren noemen we horigen.

Een horige:

Hoort bij het domein, is gebonden aan de grond van de heer. Verkoopt de heer de grond of geeft hij dit weg dan horen de horigen daar ook bij. Dit noemen we horigheid.

Een horige mag niet:

-Zonder toestemming het domein verlaten.
-Trouwen zonder toestemming van de heer.

Het domein:

Een domein: Is een gebied met een dorp of meerdere dorpen met landbouwgrond, bossen en andere gebieden dat eigendom is van een edelman of klooster.

Het hofstelsel:

Al het land was eigendom van de heer (leenman/klooster). Het akkerland en de weilanden op het domein werden verdeeld in 2 stukken een deel was van de heer (leenman/klooster) het andere deel was van de horige boeren om te voorzien in hun eigen voedselvoorziening.

Het hof:

Het hof was een belangrijk gebouw op het domein, hierin woonde de eigenaar of de rentmeester degene die het domein voor de eigenaar beheerde.

Leven op een domein

• Om op de grond van de heer te kunnen wonen, moest je pacht betalen: een deel van de oogst
• De horigen waren ook verplicht om herendiensten, klusjes, te doen voor de heer. 

De edelen

Eignaars van de grond, bestuurden het land, zorgden voor rechtspraak en voerden oorlog

Huis van de heer

Vaak niet meer dan een iets groter houten huis met een muur. Hierkonden de boeren schuilen bij een aanval.

Ophaalbrug

Kan gesloten worden bij een aanval

Gracht

Extra verdediging tijdens een aanval

Simpele huizen

Binnen de muren voor de belangrijkste mensen

Boomgaard

Ook binnen de muren werd voedsel verbouwd. Alle opbrengst hier was voor de heer

Boer buiten de muur

Er waren twee soorten boeren:

1. Vrije boeren: bezaten hun eigen grond
2. Horigen: hadden geen bezit en moesten werken voor de heer

Herendiensten

Horigen werden door de heer beschermd en gevoed, maar daar wilde de heer wel iets voor terug

De heer kon vragen om herendiensten

• graan malen
• druiven persen
• vechten voor de heer
• graan betalen
• wegen onderhouden
• gracht graven

Akker

Ook buiten de muren werd op het land gewerkt. Dit werd gedaan door de horigen.

Weiland

Buiten de muren lagen weilanden voor de dieren

Hofstelsel

Boeren

Hofstelsel

Honger

Armoede

Onveilig

Boeren

Hofstelsel

Honger

Armoede

Onveilig

Rijke boer

(de heer)

Boeren

Hofstelsel

Honger

Armoede

Onveilig

Edelman

(de heer)

De heer geeft 

• Bescherming
• Landbouwgrond

In ruil geeft de boer:

• Deel van oogst
• Herendiensten

Horigen

Verschillen tussen leenstelsel en hofstelsel

Leenstelsel	Hofstelsel
Afspraak tussen belangrijke edellieden (koning/hertogen)	Afspraak tussen lagere mensen (ridder/geestelijke/boer)
Gaat over een groot gebied (provincies van landen)	Gaat over een klein gebied (een dorp met omgeving)
Bepaalt hoe een gebied bestuurd wordt (politiek)	Bepaalt hoe mensen zichzelf onderhouden en met elkaar omgaan (economie/sociaal)

Drie sociale groepen

• Er ontstonden in de middeleeuwen drie sociale groepen.
• Geestelijkheid: Zij die bidden.
• Adel: Zij die strijden.
• Boeren: Zij die werken.
• De  geestelijkheid en adel hadden bepaalde privileges (speciale rechten, voorrechten).

De geestelijkheid (in dienst van de kerk) had privileges/heerlijke rechten

 -  Bidden

- Hoefden geen belasting te betalen, hadden privileges -> rechtspreken over boeren, belasting heffen en herendiensten eisen.

De adel (in dienst van het bestuur) had privileges/heerlijke rechten

- Strijden (vechten)

- Hoefden geen belasting te betalen, hadden privileges -> rechtspreken over boeren, belasting heffen en herendiensten eisen, recht van jagen

De boeren (vrije boeren en horigen) kregen bescherming

- Werken

- Moesten belasting betalen, hadden weinig rechten en veel plichten

Weinig handel

• De wereld was voor de middeleeuwer klein: alles speelde zich af op het domein
• Je maakte eten en gereedschap zelf en had verder niets nodig, contact met anderen was eigenlijk overbodig.
• De  meeste dorpen waar zelfvoorzienend. Ze konden zich voorzien in bijna alles was ze nodig hadden.
• Handel was er alleen in luxegoederen voor de edelen en rijken: zwaarden, bont, ivoor specerijen enz.