6.2 Een bijzondere bestuursvorm

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

6.2 Een bijzondere bestuursvorm

Lesdoelen

Na het bestuderen van de paragraaf kun je: 

• uitleggen waar de soevereiniteit lag in het bestuur van de Republiek;
  
• beargumenteren dat het bestuur van de Republiek in die tijd bijzonder was;
• de taken van raadpensionaris en stadhouder noemen;
• uitleggen dat er in de Republiek verschillend gedacht werd over de positie van raadpensionaris en stadhouder.

Een land zonder vorst

• In 1581 werd Filips II afgezworen (Acte van Verlatinghe)
• Hierdoor soevereiniteit bij de gewestelijke staten
• Elk gewest behield zijn eigen privileges en politieke bevoegdheden.
• In de Statenvergadering werden eigen zaken afgehandeld

Bestuurlijke structuur

• Staten-Generaal (Overkoepelend orgaan)
• Buitenlandse politiek, de defensie, bepaalde belastingen en de geschillen tussen de gewesten onderling. 
• Daarnaast bestuurden ze gezamenlijk de  Generaliteitslanden (Gebieden veroverd op de Spanjaarden)
• In theorie unaniem, maar Holland had veel invloed door betaalde belastingen
• Regenten in het westen, adel in het oosten

Verschil met andere landen

• Republiek > Geen centrale macht van koning
• Frankrijk > Vanaf de 16e eeuw meer centralisatie, adel werd afhankelijker van de koning
• Engeland > Deels gecentraliseerd, wel instemming van het parlement nodig 

Examenvraag

In 1618-1619 vond een vergadering plaats in Dordrecht om een eind te maken aan onenigheid binnen de calvinistische kerk in de Republiek. De vergaderstukken werden bewaard in een speciaal daarvoor gemaakte kist. De kist had acht sloten: één voor de Staten-Generaal en één voor elk van de zeven gewesten. Alleen als iedereen een vertegenwoordiger met een sleutel stuurde, kon de kist worden geopend.

Leg uit dat deze bijzondere wijze van bewaren van de vergaderstukken paste bij de staatsinrichting van de Republiek.

Examenvraag

2 pt.

Dat de vergaderstukken werden bewaard in een kist die alleen geopend kon worden als alle gewesten een vertegenwoordiger (met de sleutel) stuurden, paste bij de staatsinrichting van de Republiek als unie van zeven zelfstandige gewesten, waarbij beslissingen werden genomen met instemming van / met draagvlak in alle gewesten.

Stadhouder en raadspensionaris

• De raadspensionaris >
  - Juridisch geschoolde ambtenaar,
  - voorzitter van de Staten-Generaal,
  - voerde alle correspondentie met het buitenland, 
  - vertegenwoordigde Holland
• De stadhouder > 
  - In dienst van één of enkele gewesten,
  - vaak Oranjes,
  - Aanvoerder van het leger (in oorlogstijd, meer macht)

Rivaliteit

• Beiden benaderden rol van centrale machtsfiguur
  
  
• De raadspensionaris >
  - belangen van de machtige Hollandse regentenfamilies voorop. 
  
  
  
• De stadhouder > 
  - vooral  eigen prestige. (steun van het volk)
  - streven naar een erfelijke monarchie

Rivaliteit

• In 1650 had stadhouder Willem II tevergeefs geprobeerd de macht van het gewest Holland terug te dringen met een aanval op Amsterdam. 
• Toen hij datzelfde jaar overleed, reageerden de gewesten, door geen stadhouder meer te benoemen. 
• Vanaf 1653 was raadpensionaris Johan de Witt gedurende bijna twintig jaar de leidende figuur in de Republiek. (Gouden Eeuw) 

Rivaliteit

• Rond 1670 ontstond echter verdeeldheid over twee zaken. 
• 1:  Willem III was geboren vlak nadat zijn vader Willem II was overleden. Het stadhouderschap was een soort erfelijk privilege van de prinsen van Oranje. Maar Holland wenste geen nieuwe stadhouder.
• 2: Er lag een oorlog met Frankrijk op de loer, maar de verdedigingswerken werden maar niet versterkt. 

Rivaliteit

• In 1672 raakte de Republiek inderdaad in oorlog met Frankrijk, Engeland en twee Duitse staten. 
• Johan de Witt was in de ogen van steeds meer burgers en regenten verantwoordelijk voor de grote rampspoed die de Republiek trof. Samen met zijn broer werd hij op gruwelijke wijze vermoord. 
• Willem III was inmiddels al benoemd tot stadhouder. Onder zijn leiding hield de Republiek stand.