Burgerlijke Cultuur van Nederland Beeldende kunst

• Kunst algemeen
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Burgerlijke Cultuur van Nederland Beeldende kunst

Lesdoelen

• Je kunt  de genres in de schilderkunst van de Gouden Eeuw benoemen en herkennen.
• Je begrijpt hoe kunst het pronkgedrag van de burgerij weerspiegelt.
• Je beseft je het eenzijdige beeld dat de kunst uit de 17e eeuw geeft
• 
  

Opmerking vooraf

Via de toets reflecties las ik terug dat de lessen niet precies de stof bevatten die op de toets komen. Belangrijk om te weten is dat je via het tekstboek (en opdrachten boek) letterlijk kunt leren voor de toets. Via de lessen leren we je een hoger besef van de kunsten aan. De lessen zijn meestal verdeeld over de belangrijkste kunstdisciplines. Alle stof sluit aan op de stof uit het lesboek, maar dan in een andere volgorde, het boek is namelijk ingericht op thema. 

Stel: je bent super rijk en welvarend. Wat zou jij dan kopen?

Welvaart in de 17e eeuw

In de 17e eeuw kochten rijke burgers vooral kunst! Daarmee toonden ze hun status en smaak. Kunst wordt een status symbool. 

Zeker kunst in opdracht. 

Zo laat de lokale elite zich graag portretteren. 

Alleen de rijke konden dit betalen. 
Die portretten hangen nu in de musea. 

Wat is het doel van de portretten van de rijke burgerij? Waarom laten zij zich portretteren?

Beeldende kunst 17e eeuw
(Noem genres, namen, termen)

Wat betekent het begrip "Genre"?

1. Een genre is een schilderij dat altijd religieuze onderwerpen toont.
2. Een soort of categorie van schilderijen met een bepaald onderwerp.
3. Genres zijn stijlen zoals barok, gotiek of renaissance kunst.
4. Een genre is de manier waarop een kunstenaar schildert.

Wat is een schutterij?

1. Een groep kunstenaars die samen schilderijen maakte voor de kerk.
2. Een soort muziekvereniging die speelde tijdens stadsevenementen.
3. Een ridderorde die op kruistocht ging.
4. Een burgerlijke militie die de stad beschermde in tijden van gevaar.

Wat is Vanitas?

1. Een stilleven met symbolen die verwijzen naar sterfelijkheid en vergankelijkheid.
2. Een portret van rijke mensen met sieraden en dure kleding.
3. Een landschapsschilderij met bossen, rivieren en bergen.
4. Een religieus schilderij met heiligen en bijbelse taferelen.

Wat is een wereldlijk tafereel?

1. Een schilderij dat altijd over het buitenland gaat.
2. Een voorstelling van het gewone, alledaagse leven zonder religie.
3. Een mythologisch verhaal met goden en helden in actie.
4. Een kunstwerk dat uitsluitend bedoeld is voor koninklijke paleizen van over de hele wereld.

Tip

Zorg dat je tijdens het lezen van het hoofdstuk de blauw onderstreepte begrippen kent. Ken je ze niet? Achterin je boek staat een begrippenlijst op alfabetische volgorde!

Wat valt er op aan deze portetten? 

Lijken ze op 17e eeuwse portretten?

Wat is er hetzelfde?

Wat is er anders?

Zit hier een boodschap achter?

Waarom heeft de maker dit zo gedaan?

Praat erover in je groepje

Op de volgende slide bekijk je een video met uitleg over deze (en meer) portretten

Hedendaags perspectief

Kunst uit de 17e eeuw geeft een eenzijdig beeld van de maatschappij. Het was een bloeiperiode van de kunsten omdat de republiek welvarend is. De rijke burgers van het land omringen zich graag met mooie dingen om hun welvaart en positie te laten zien, ze pronken met hun welvaart.  

Er is een machtige, rijke bovenlaag van kooplieden, regenten en oude adel, met vaak onderlinge familiebanden. De sociale middenklasse, zoals handwerkslieden, profiteert ook van de welvaart maar minder. Met hard werken is het voor hen wel mogelijk om op te klimmen. Dat geldt niet voor dagloners, bedelaars en zwervers, die allen in armoede blijven leven. 

In de kunsten is maar een eenzijdig beeld bewaard gebleven. Het is belangrijk om je daar bewust van te zijn!

Genres

Stilleven

Zeestuk

Schutterstuk

Genrestuk

Landschap

Groepsportret

Vanitas

Regentenstuk

Ter lering en vermaak

Symbolen

Overleg met elkaar:

- Welke algemene kenmerken van barok schilderkunst herken je in dit schilder? 

(Zoek kenmerken in het vorige hoofdstuk op)

- Hoe wijkt dit schilderij af van de typische kenmerken van de "zuidelijke" barok? 

 Welke algemene kenmerken van barok schilderkunst herken je in dit schilderij?

De Nachtwacht bevat verschillende typische kenmerken van de barok:

Dynamiek: Er is veel beweging in de compositie; figuren stappen naar voren, kijken om zich heen of geven bevelen.

Licht-donker contrast (clair-obscur): Rembrandt gebruikt dramatische lichtval om bepaalde personages uit te lichten. Zo wordt de commandant letterlijk in de schijnwerpers gezet.

Diagonale lijnen: De compositie is niet strak symmetrisch, maar beweegt schuin door het beeld – dit leidt de blik van de kijker.

Emotie en actie: Er is interactie tussen de figuren, wat het schilderij levendig en verhalend maakt.

Realistische details: De stofuitdrukking, gezichtsuitdrukkingen en materialen zijn met grote precisie weergegeven.

 Hoe wijkt De Nachtwacht af van de 'zuidelijke' barokstijl?

Wereldlijk i.p.v. religieus: In de zuidelijke barok (bijv. Italië, Spanje) zie je veel religieuze taferelen en katholieke kerkpropaganda. De Nachtwacht toont juist een wereldlijk onderwerp: een burgerlijke schutterij.

Burgerij i.p.v. adel of kerk: In plaats van koningen, heiligen of kardinalen zie je hier gewone burgers: rijke kooplieden die hun rol als stadswacht tonen.

Geen theatrale poses of overdaad: Waar de zuidelijke barok vaak vol dramatische gebaren en overvolle composities zit (denk aan Rubens), kiest Rembrandt voor geloofwaardige actie en een natuurlijkere uitbeelding van de groep.

Donker kleurgebruik: De zuidelijke barok is vaak kleurrijk en helder. Rembrandts palet is juist ingetogen en aards, met sterk spel tussen licht en donker.

Goed om te weten over de beeldende kunst in de 17e eeuw in Nederland (Samenvatting)

• Welvaart en pronkzucht: Rijke burgers tonen hun status met kunst, portretten en luxe interieurs.
• Vraaggestuurde kunstmarkt: Kunstenaars werken niet alleen in opdracht, maar verkopen ook vrij werk.
• Specialisatie in genres: Kunstenaars richten zich op één soort schilderij, zoals: Portretten (individueel, groepsportret, regentenstuk), Schuttersstukken (zoals De Nachtwacht), Genrestukken (alledaagse taferelen, vaak met moraal), Landschappen, stadsgezichten, wintergezichten, zeestukken, Stillevens, waaronder vanitas-stillevens (met symbolen van vergankelijkheid)
• Barokke stijlkenmerken herkenbaar: Licht-donker contrast (clair-obscur), Realistische stofuitdrukking, Diagonale compositie, veel beweging
• Verschil met zuidelijke barok: Geen religieuze thema’s, maar wereldlijke onderwerpen (burgers, dagelijks leven)
• Emblemata: Beeld met een bijschrift of spreuk met een diepere (morele) betekenis.
• Wetenschap beïnvloedt kunst: Schilders observeren de natuur nauwkeurig (planten, dieren, insecten), Ontwikkeling van cartografie (landkaarten als kunst én wetenschap)
• Koloniale invloed: Afbeeldingen van exotische voorwerpen en mensen (soms tot slaafgemaakten) als statussymbool
• Bouwkunst: Hollands classicisme: symmetrisch, sober maar indrukwekkend (bijv. stadhuis Amsterdam), Grachtenpanden en buitenhuizen tonen rijkdom en smaak van de elite