Grammatica & Zinnen schrijven les 1: voegwoorden/signaalwoorden en zinsverbanden

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 3

Nederlands

Grammatica & Zinnen schrijven

Les 1: Voegwoorden, signaalwoorden en zinsverbanden

VWO 3

 P1 2023-2024

Begrippen

Je gaat in deze lessenserie een heleboel leren over... :

• samengestelde zinnen
• enkelvoudige zinnen
• zinsverbanden
• voegwoorden en signaalwoorden
• verwijswoorden

Waarom 'Grammatica en zinnen schrijven'?

Je kunt in brieven, mails, werkstukken, (andere schrijfopdrachten)... :

• correcte samengestelde zinnen schrijven.
  
• tijdig stoppen met een zin, omdat deze te lang wordt en daardoor minder   goed leesbaar.
  
• verbanden aangeven met de juiste voegwoorden tussen meerdere   zinnen en tussen alinea’s.
  
• kortom: je kunt in spreek- en schrijftaal aan een ander duidelijk   overbrengen wat je wilt overbrengen 

Waarom 'Grammatica en zinnen schrijven'?

Je kunt teksten (kranten, wetenschappelijke tijdschriften, schoolboekteksten van verschillende vakken, toetsen, etc)... :

• begrijpen zoals ze zijn bedoeld.

Conclusie: 

Grammatica en zinnen schrijven, zodat jij jezelf goed kunt uitdrukken en (ingewikkelde) teksten kunt begrijpen. 

Leerdoelen deze les

Voorkennis:

• Je herkent enkelvoudige zinnen en samengestelde zinnen. 

Aan het einde van deze les ken je... :

• ... verschillende voegwoorden en signaalwoorden en kun je het juiste voegwoord/signaalwoord gebruiken in een zin. 
• ... verschillende zinsverbanden en kun je het zinsverband met bijbehorende voegwoord/signaalwoord benoemen in een zin. 

Herhaling: Enkelvoudige en samengestelde zinnen

Enkelvoudige zin: Een zin met 1 persoonsvorm.

Met de hulp van zijn mentor leert de leerling plannen.  

Leert de leerling plannen met behulp van zijn mentor?

Samengestelde zin: Een zin met 2 of meer persoonsvormen.

De leerling verbetert zijn planning, als zijn mentor hem helpt. 

Voegwoorden & Signaalwoorden

Vaak staat tussen de verschillende delen (zinnen) van een samengestelde zin een komma en/of een voegwoord, maar dat hoeft niet. 

Een voegwoord ‘plakt’ twee of meer zinnen aan elkaar en zorgt ervoor dat deze zinnen met elk hun eigen ‘boodschap’ een goed geheel vormen. 

De leerling verbetert zijn planning, als zijn mentor hem helpt. 

- persoonsvormen: verbetert, helpt

- voegwoord: als

Voegwoorden & Signaalwoorden

Een voegwoord komt het meest voor in het midden van de zin, met links daarvan de ene zin en rechts daarvan de andere zin. 

De leerling verbetert zijn planning, als zijn mentor hem helpt. 

Je kunt een zin ook beginnen met een voegwoord. Van zinnen aan elkaar ‘plakken’ is dan feitelijk geen sprake, maar zo’n woord blijft een voegwoord.

Als zijn mentor hem helpt, verbetert de leerling zijn planning.

Voegwoorden & Signaalwoorden

Je hebt verschillende soorten voegwoorden.

Nevenschikkende voegwoorden 

(en, want, maar, of)

Onderschikkende voegwoorden 

(dat, …dat, dan, hoewel, indien, etc.)

Nevenschikkende voegwoorden

Nevenschikkende voegwoorden verbinden hoofdzinnen met elkaar. 

Hoofdzin: Zin waarin de persoonsvorm en het onderwerp naast elkaar staan

Laat je het voegwoord tussen 2 hoofdzinnen weg en zou je er een punt 

neerzetten? Dan hoef je niets aan de volgorde te veranderen.

Ik loop naar school, maar ik ga liever met de fiets.  

Ik loop naar school. Ik ga liever met de fiets.

Onderschikkende voegwoorden

Onderschikkende voegwoorden verbinden hoofdzinnen en bijzinnen. 

Bijzin: Zin waarin de persoonsvorm en het onderwerp verder uit elkaar staan.

De zinnen kunnen niet los van elkaar voorkomen, zonder de woordvolgorde te veranderen.

Ik loop naar school, omdat mijn fiets kapot is.

Ik loop naar school. Omdat mijn fiets kapot is.

Verschil voegwoorden en signaalwoorden

Voegwoorden en signaalwoorden zijn grotendeels hetzelfde. 

Grammatica - voegwoorden: 

Woorden die woorden, zinnen, zinsdelen aan elkaar voegen.

Lees-/schrijfvaardigheid - signaalwoorden: 

Woorden die aangeven welk verband er bestaat tussen zinnen. 

Ik houd van pizza, maar niet van pasta.

Maar = voegwoord: verbindt 2 zinnen aan elkaar

Maar = signaalwoord: geeft een tegenstellend verband aan

Verschil voegwoorden en signaalwoorden

Voegwoorden verbinden altijd zinnen aan elkaar.

Ik houd van pizza, maar niet van pasta.

Signaalwoorden verbinden zinnen aan elkaar en kunnen 2 losstaande zinnen aan elkaar verbinden.

Ik houd van pizza. Ik houd echter niet van pasta.

Echter = geen voegwoord: de zinnen staan los van elkaar 

Echter = wel signaalwoord: geeft tegenstellend verband tussen 2 zinnen aan

Zinsverbanden en signaalwoorden

Zinnen en alinea’s staan niet zomaar achter elkaar. Tussen zinnen en alinea’s bestaan verbanden. Ze vormen samen een goed lopend geheel. 

Een verband tussen zinnen: zinsverband

Een verband tussen alinea’s: alineaverband

Vaak wordt een verband aangegeven door een signaalwoord.

Soms moet je het signaalwoord er zelf bij bedenken. 

Aan de slag!

1. Log in bij LessonUp.
2. Ga naar: Grammatica & Zinnen schrijven les 1
3. Lees de theorie op slide 16 t/m 20 (uitleg over zinsverbanden)
4. Maak vervolgens de opdrachten in deze les.

Zinsverbanden: opsomming en tegenstelling

Opsomming/opsommend verband

Na een uitspraak worden verschillende dingen opgesomd.

Signaalwoorden: ook, verder, bovendien, daarnaast, nog, niet alleen...maar ook, ten eerste, ten tweede

Tegenstelling/tegenstellend verband

Na een uitspraak wordt het tegengestelde beweerd.

Signaalwoorden: maar, daarentegen, echter, integendeel, enerzijds...

anderzijds, daar staat tegenover

Zinsverbanden: voorbeeld en middel-doel

Voorbeeld/voorbeeldgevend

Na een uitspraak volgt een voorbeeld / een aantal voorbeelden.

Signaalwoorden: bijvoorbeeld, als voorbeeld, zo, zoals

Middel-doel

Iemand noemt een doel en een middel waarmee dat doel kan worden bereikt.

Signaalwoorden: waarmee, daarmee, met dat doel, het doel is, door middel van, om te...

Zinsverbanden: vergelijking en voorwaarde

Vergelijking/vergelijkend verband

Na een uitspraak worden er 2 of meer dingen met elkaar vergeleken. Signaalwoorden: zoals, hetzelfde, dezelfde, in vergelijking met

Voorwaarde/voorwaardelijk verband

Bij een uitspraak wordt in de zinnen ervoor of erna een voorwaarde gesteld.

Signaalwoorden: als, mits, wanneer, indien, tenzij, op voorwaarde dat

Zinsverbanden: reden en oorzaak-gevolg

Reden/redengevend verband

Na of voor een uitspraak wordt een reden genoemd. Een reden geeft aan waarom iemand iets wel of niet doet.

Signaalwoorden: daarom, want, omdat, namelijk

Oorzaak-gevolg

Iemand doet een uitspraak die een oorzaak heeft. Daarna wordt het gevolg genoemd.

Signaalwoorden: daardoor, hierdoor, doordat, zodat, waardoor

Zinsverbanden: samenvatting en conclusie

Samenvatting/samenvattend verband

Na één of meer uitspraken worden de belangrijkste punten samengevat.

Signaalwoorden: kortom, samenvattend, al met al, etc.

Conclusie/concluderend verband

Na één of meer uitspraken volgt een eindoordeel of besluit.

Signaalwoorden: dus, concluderend, hieruit volgt, etc.

1. Wat is het signaalwoord en welk zinsverband hoort daarbij?

Ik wilde graag gaan sporten, maar ik moest huiswerk maken.

2. Welk zinsverband herken je in de volgende zin en welke signaalwoorden geven dit verband aan?
Wij hebben diverse sporten gedaan. Eerst hebben we gevoetbald, daarna gevolleybald en tot slot gebasketbald.

3. Welk zinsverband herken je in de volgende zin en welk signaalwoord hoort daarbij?

Wij hadden betere dingen te doen, zoals een potje FIFA.

4. In alinea 1 van de tekst staat het tekstverband oorzaak-gevolg. Aan welke signaalwoorden herken je dit verband? (geef antwoord op de volgende slide)

4. In alinea 1 van de tekst op de vorige slide staat het tekstverband oorzaak-gevolg. Aan welke signaalwoorden herken je dit verband?

5. In de laatse zin van alinea 2 staat een conclusie. Aan welk woord herken je de conclusie? (geef antwoord op de volgende slide)

5. In de laatste zin van alinea 2 staat een conclusie. Aan welk woord herken je de conclusie?

7. Welk signaalwoord hoort bij het zinsverband VERGELIJKING?

1. net als
2. kortom
3. hierdoor
4. waarmee

8. Welk signaalwoord hoort bij het zinsverband SAMENVATTING?

1. hierdoor
2. concluderend
3. om
4. kortom

9. Welk signaalwoord hoort bij het zinsverband VOORWAARDE?

1. zoals
2. samenvattend
3. met andere woorden
4. tenzij

10. Welk signaalwoord hoort bij het zinsverband MIDDEL-DOEL?

1. zoals
2. om
3. zo
4. omdat

11. Welk signaalwoord hoort bij het zinsverband TEGENSTELLING?

1. al met al
2. daar staat tegenover
3. zoals
4. waardoor

12. Welk signaalwoord hoort bij het zinsverband VOORBEELD?

1. samenvattend
2. echter
3. ter toelichting
4. zo

13. Welk signaalwoord hoort bij het zinsverband OPSOMMING?

1. nog
2. alles bij elkaar
3. al met al
4. zoals

14. Welk signaalwoord hoort bij het zinsverband VOORWAARDE?

1. mits
2. waardoor
3. omdat
4. alles bij elkaar

15. Welk signaalwoord hoort bij het zinsverband CONCLUSIE?

1. kortom
2. alles overziend
3. met dat doel
4. daarentegen

Lees de tekst en beantwoord daarna de vragen op de volgende slides

 16. Welke twee signaalwoorden zitten er in zin 2?

1. ze - aan
2. aan - met
3. toen - haal
4. eerst - toen

  17. Om welk tekstverband gaat het in zin 2?

1. opsomming
2. voorbeeld
3. reden
4. conclusie

Lees de tekst en beantwoord daarna de vragen op de volgende slides

 18. Welk rood signaalwoord in de tekst wijst op een tegenstelling?

  19. Op welk tekstverband wijst het signaalwoord omdat?

Lees de tekst en beantwoord daarna de vragen op de volgende slides

20. Welk signaalwoord

hoort op het laatste stippellijntje?

  21. Op welk tekstverband wijst

  het signaalwoord 'dus'?

1. opsomming
2. oorzaak-gevolg
3. conclusie
4. tegenstelling

Lees de tekst en beantwoord daarna de vragen op de volgende slides

22. Sleep de woorden naar de juiste blauwe vakken.

Signaalwoord

Geen signaalwoord

 

   ook

   aan

  word

   zo

  door

  slecht

23. Sleep de woorden naar de juiste blauwe vakken.

Tekstverband = uitleg

Tekstverband = opsomming

Tekstverband = tegenstelling

 

   ook

  bijvoorbeeld

    zo

    maar

Lees de tekst en beantwoord daarna de vragen op de volgende slides

 24. Welk signaalwoord dat wijst op het tekstverband oorzaak-gevolg staat in zowel zin 4 als 7?

25. “Wanneer het volle maan is en de maan het  dichtst bij  

de aarde staat ...” Van welk  

tekstverband is hier sprake? 

1. volgorde in tijd
2. tegenstelling
3. oorzaak-gevolg
4. opsomming

Conclusie:
1. Ik weet wat enkelvoudige en samengestelde zinnen zijn.

1. alleen enkelvoudige zinnen
2. alleen samengestelde zinnen
3. enkelvoudige en samengestelde zinnen

Conclusie:

2. Ik weet wat voegwoorden zijn.

1. ja
2. nee

Conclusie:
3. Welke zinsverbanden vind je lastig?