Afbraak en opbouw van het landschap

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Afbraak en opbouw van het landschap

Hoofdvraag: Hoe bepalen exogene krachten het uiterlijk van het aardoppervlak? 

Wat weet je al?

The Old Man of Storr
Schotse eiland Skye

The wave, Arizona

Aan de slag

nakijken van Paragraaf 4 hoofdstuk 1. 

Maken opdrachten 1,2,4 van de inleiding 

+ 
Opdracht opdracht 2 van paragraaf 1. 

gesteentekringloop

In deze kringloop gaan we ervan uit dat gesteenten deel uitmaken van een cyclus waarin ze door geologische processen telkens worden afgebroken en omgevormd. 

Afbraak en opbouw

Deelvragen 

1. Hoe functioneert het systeem aarde?

2. Welke groepen gesteenten zijn er en hoe ontstaan ze?

3. Hoe werkt de hydrologische kringloop? 

Gesteentekringloop

We gaan uit van 3 soorten gesteente: Stolling, metamorf en sediment gesteente. 

Elke soort kan gevormd worden uit de andere twee gesteentesoorten. 

Hydrologische kringloop

97% van al het water op aarde is opgeslagen in de oceanen. 

Hydrologische kringloop speelt zich af in de lucht, op het land en in de oceanen. 

Hydrologischekringloop

De zon verhit de oceaan --> verdamping ontstaat. 

75% van het verdampte water valt weer terug als regen in de oceaan. 

Andere 25% wordt door de wind naar het land geblazen. (aanlandige wind)

De neerslag die hier valt infiltreert de grond, verdampt of stroomt af. 

De afstroming kan ondergronds of aan het oppervlak gebeuren. 

Evapotranspiratie (evaporatie & transpiratie samen).

Per klimaat is de hoeveelheid verschillend. 

Vocht komt weer in de lucht bij verdamping --> condensatie door afkoeling
--> cyclus begint opnieuw. 

Aan de slag

Nakijken van opdrachten 1,2,4 van de inleiding
& 1 van paragraaf 1. 

maken van opdrachten 2 t/m 6 van paragraaf 1. 

Exogene processen

Deelvraag

4. Door welke processen wordt het aardoppervlak afgevlakt?

Mechanische verwering

Gesteente valt uiteen zonder dat de chemische samenstelling van het gesteente verandert. 

Vorstverwering is hier een voorbeeld van. 

Mechanische verwering

Door enorme temperatuurverschillen kan het gesteente gaan splijten en afschilferen. 

Door warmte zet het gesteente uit, door de kou krimpt het weer. 

Chemische verwering

Bij deze verwering verandert de samenstelling van de chemie tijdens het uiteenvallen van het gesteente. 

Voorbeeld: ijzerdeeltjes gaan roesten. 

Chemische verwering

Chemische verwering

Aan de slag

Nakijken van opdrachten 2 t/m 6 van paragraaf 1. 

Maken van opdrachten 3 t/m 6. 

Exogene processen

Deelvraag

4. Door welke processen wordt het aardoppervlak afgevlakt?

Zwaartekracht

Massabewegingen 3 factoren:

• Aard van het materiaal
• Steilheid van de helling
• Verzadigd met water (met of zonder begroeiing)?

Aardverschuiving

Ontstaan door een trilling of het verzadigd raken met water. Vaak kan je het puin herkennen door een puinhelling. 

Puinhelling

Enorm veel los verweringsmateriaal dat vaak onstabiel is. 

Erosie

het transport van dit "puin" kan het landschap verder afbreken. 

Het uitschuren van het landschap door dit "puin" noemen we erosie. 

Hoe langer er verwering en erosie ergens op inwerken, hoe lager dit gebied zal worden. 

Maar

Er wordt ook weer wat opgebouwd door sedimentatie doordat het "puin" weer ergens wordt neergelegd. 

Erosie

Dit kan op 4 verschillende manieren plaatsvinden: 
Door de wind
Door rivier / water
Door het ijs
Door de zee

Aan de slag

Nakijken van opdrachten 3 t/m 6 van paragraaf 2. 

Maken opdrachten 7 t/m 9 van paragraaf 2. 

Water, ijs en wind

Deelvraag: 

5. Wat is de invloed van erosie, massabewegingen en sedimentatie op de vorming van het aardoppervlak? 

Rivieren, afbraak & opbouw

Overtollig water dat niet in de bodem zakt wordt door rivieren weer mee terug genomen naar de zee. 

Het gebied dat boven- en ondergronds afwatert op een rivier is het stroomgebied van de rivier. 

Rivieren, afbraak & opbouw

3 zones van een rivier:

Bovenloop --> voornamelijk erosie

Middenloop --> voornamelijk transport

Benedenloop --> voornamelijk sedimentatie. 

Nederland is het afvoerputje van Europa.
Waarom?

Erosie in de rivier 

Voor erosie in de rivier is de stroomsnelheid zeer belangrijk. 

Hoe steiler de rivier afloopt, des te sneller de rivier stroomt dus, meer erosie!

V-dal

U-dal

Puinwaaier

Het sedimenteren van de rivier vindt al plaats wanneer de rivier uit de nauwe hellingen naar de bredere dalen stroomt. 

Wanneer de rivier op een scherpe scheiding tussen deze helling en dal stuit, dan ontstaat er een puinwaaier. 

Deltakust

Hier kan het resterende slib afgezet worden door de rivier. 

Bij een deltakust verdeelt het water in de riviermonding zich over meerdere rivierarmen en vindt er sedimentatie plaats. 

Aan de slag!

Nakijken van opdrachten 7 t/m 9 van paragraaf 2. 

Maken opdrachten 2,3,4 van paragraaf 3. 

Water, ijs en wind

Deelvraag: 

5. Wat is de invloed van erosie, massabewegingen en sedimentatie op de vorming van het aardoppervlak? 

Opbouw en afbraak door ijs

Gletsjers ontstaan wanneer er meer sneeuw valt dan wat er in de zomer kan wegsmelten. 

Sneeuw hoopt zich op en uiteindelijk wordt deze sneeuw een grote ijsmassa, die door de zwaartekracht in beweging komt. 

Landijs

Alpine gletsjer

Morene

Wanneer deze gletsjers door de zwaartekracht dan nemen ze allerlei verweringsmateriaal mee. We noemen dit materiaal morene. 

Dit verweringsmateriaal wordt uiteindelijk aan het einde van de gletsjer afgezet in een boog: de eindmorene

Glaciaal, interglaciaal

Glaciaal: koude periode

--> ijs trekt naar het zuiden

Interglaciaal: warmere periode

--> ijs trekt naar het noorden.

De afwisseling in deze periodes is kenmerkend voor het Kwartair (laatst 2,5 miljoen jaar)

Fjord

Noorwegen

Aan de slag!

Nakijken van opdrachten 2,3,4 van paragraaf 3. 

Maken opdracht 5

Water, ijs en wind

Deelvraag: 

5. Wat is de invloed van erosie, massabewegingen en sedimentatie op de vorming van het aardoppervlak? 

De zee geeft en de zee neemt

De 3de natuurlijke transporteur die sedimenteert en erodeert: De zee. 

Daar waar de zee diep blijft zijn de golven sterk en dus zien we daar erosie terug. (klifkusten)

Verschillende soorten kusten

De zee geeft en de zee neemt

De zee sedimenteert vooral bij aanslibbingskusten (Bordeaux). 

Hier kan vaak de wind de zand weer meenemen om vervolgens duinen te laten ontstaan. 

Afbraak en opbouw door de wind

De snelheid van de wind is erg belangrijk voor de kracht die de wind heeft. 

Veel windkracht = veel erosie. 

Winderosie zien we veel terug in aride gebieden.

Hier kan de wind de gesteenten zandstraler

Afbraak en opbouw door de wind

Het lichtere stof kan enorm ver meegenomen worden door de wind. 

Er kunnen ook zandduinen gevormd worden als de zanddeeltjes ergens anders worden neergelegd. 

De vorm van de duin is afhankelijk van de vegetatie, ondergrond en de hoeveelheid zand.

Aan de slag!

Nakijken van opdracht 5 van paragraaf 3. 

Maken opdracht 6,7 van paragraaf 3. 

Klaar? 

Maak opdracht 8!