Maori

• Burgerschapskunde
• Aardrijkskunde
• +1
• Middelbare school
• Leerjaar 1,2

Maori

Voorste slide bij iedere LessonUp les:

Uit welk land komen de Maori?

Wat weten jullie al over de Maori en Nieuw-Zeeland?

Kom wat meer te weten over Nieuw-Zeeland en de Maori.

De varen is een van de meest voorkomende planten in Nieuw-Zeeland. De Maori hebben een symbool genaamd 'koru' het symbool staat voor het ontrollen van een nieuwe tak van de varenplant en staat symbool voor een nieuw begin, groei en kracht (zie afbeelding voor het symbool). De zilvervaren zit zelfs verwerkt van veel onofficiële vlaggen van Nieuw-Zeeland en in de toekomst misschien wel in de officiële vlag.

Nieuw-Zeeland is onderdeel van Oceanië en binnen Oceanië weer onderdeel van Polynesië (zie afbeelding voor de indeling van Oceanië).

Nieuw-Zeeland heeft ongeveer 4,9 miljoen waarvan ongeveer 776.000 duizend zich identificeert als Maori, dat is ongeveer 16,5 procent van de bevolking. In Australië wonen ook nog ongeveer 140.000 duizend Maori. 

De Maori noemden het land dat wij nu kennen als Nieuw-Zeeland, 'Aotearoa'. Dit betekent 'het land van de lange witte wolken'. 

De Maori kwamen rond het jaar 1300 aan op Nieuw-Zeeland vanuit het midden van Polynesië en werden de eerste bewoners van Nieuw-Zeeland. Het was het laatst ontdekte eiland van Oceanië. Kupe was de eerste Maori die aankwam in Nieuw-Zeeland, hij is nog steeds een erg belangrijke en vereerde man voor de Maori.

Binnen de Maori gemeenschap heb je weer verschillende stammen.
De officiële taal van de Maori is Māori ook wel 'te reo' genoemd. Nieuw-Zeeland heeft twee officiële talen, Engels en Māori.

Je gaat zo een filmpje kijken over de verspreiding van de Maori. Het is daarbij belangrijk om te weten dat ''pā'' dorp of fort betekent en dat ''iwi'' volk betekent.

Wat is een ''waka''?

Waar werd in het verleden een waka NIET voor gebruikt

1. verschepen van spullen
2. het houden van races
3. oorlog voeren
4. goede snorkelplekken op zee te vinden

De Maori hadden verschillende waka.

De waka houroa waren twee kano's aan elkaar vast gemaakt met twee zeilen, ze leken erg op de andere gebruikte kano's in Polynesië. Met deze waka werd Aotearoa bereikt. Het gebruik van deze kano's nam steeds verder af totdat ze nauwelijks meer gebruikt werden.

Waka worden gemaakt van boomstammen. Door grote boomsoorten op Nieuw-Zeeland (zoals de tōtara, zie afbeelding) konden ze grotere boten maken dan de andere bewoners van Polynesië. Sommige waka waren wel 30 meter lang en er pasten 100 mensen op. Om de waka vooruit te krijgen worden peddels gebruikt.

De geschiedenis van de waka is erg belangrijk voor de Maori. Als Maori zich voorstellen wordt vaak verteld met welke waka hun voorouders zijn aangekomen in Aotearoa.

Waka worden zowel op zee als op rivieren en meren gebruikt, waar of niet waar?

Verschillende waka voor verschillende doeleinden.

Nieuw-Zeeland heeft een eigen vlag, de Maori hebben een eigen vlag (te zien op de achtergrond) en er in de toekomst wordt de vlag misschien wel samengevoegd. Maak je eigen versie van de vlag met daarin de varen of koru verwerkt.

Hieronder zie je de vlag van Nieuw-Zeeland en wat voorbeelden van een gezamelijke vlag.

Wat is een ''haka''

1. Een kano
2. Een dans
3. Een ritueel
4. Een legende

De haka

De haka is ontstaan uit een legende.

De haka was van oorsprong een oorlogsdans. 

De belangrijkste en bekendste haka is de ''Ka Mate'' gemaakt in 1820 door Maori leider Te Rauparaha.

De haka wordt tegenwoordig vaak uitgevoerd tijdens speciale gelegenheden zoals een trouwerij of tijdens het ontvangen van bijzondere gasten. 

All Blacks, het nationale rubyteam van Nieuw-Zeeland voert de haka sinds 1905 regelmatig op voor het begin van een wedstrijd. Hierdoor is de haka wereldwijd bekend geworden.

Mannen en vrouwen voeren de haka net iets anders uit.

Leer nu zelf de haka

Welke betekenissen hebben de tatoeages van de Maori?

Veel mensen hebben bewondering voor de tattoeages van de Maori en veel mensen laten zelfs tattoeages zetten die op deze tattoeages gebasseerd zijn, maar wat betekenen de tattoeages van de Maori eigenlijk?

Het woord voor tatoegae in Maori is ''ta moko''. Verschillende Maori groepen hebben verschillende Ta Moko om zichzelf te kunnen onderscheiden.

De traditie van het tatoeëren kwam mee vanuit het midden van Polynesië toen de Maori richting Nieuw-Zeeland trokken.

De tatoeages kunnen over het hele lichaam geplaatst worden, maar het gezicht is natuurlijk de meest opvallende plek. De tatoeages kreeg je niet zomaar, het was vaak een ritueel, bijvoorbeeld wanneer je volwassen werd. De tatoeages waren vaak een symbool van status, en kracht. Maar verschillende tatoeages hadden verschillende symbolen. 

Degene die de tattoo zet wordt de tahunga ta moko genoemd wat moko specialist betekent. Deze tattoo artiesten worden erg gerespecteerd en gezien als heilig en onschendbaar.

Niet iedereen kreeg tatoeages. Alleen mensen van hoge status. Bij mannen liet de gezichtstatoeage ook vaak zien welke positie ze hadden, wie hun voorouders waren, wat ze hadden bereikt en of ze wel of niet getrouwd waren. 

Op de volgende slide is meer informatie over de ta moko te lezen.

Kreeg iedereen ta moko?

1. nee alleen mannen
2. nee alleen mensen met een hoge status
3. ja, zelfs kinderen
4. ja als je maar ouder was dan 16

Het was erg belangrijk dat degene die de tattoo kreeg de pijn verdroeg en niet klaagde over de pijn want dat was een teken van zwakte. Tijdens het zetten van de tatoeages werd er vaak door anderen gezongen en gedanst om de pijn van degenen die getatoeëerd werden te verzachten. Vaak duurde het wel een tijdje voordat de tatoeages genezen waren zeker die op je gezicht. Je kon bijvoorbeeld een tijdje niet normaal eten, zo werd je gevoerd via een houten trechter. 

Het woord tattoo dat wij nu kennen is afgeleid van het woord uit Tahiti, tautau. James Cook (waar je straks meer over komt te weten) maakte daar tattow van en tegenwoordig kennen we het als tattoo of tatoeage. 

Mannen krijgen andere tatoeages dan vrouwen. De gezichtstatoeages waren de belangrijkste. Bij mannen werd hun hele gezicht getatoeëerd en bij vrouwen vaak alleen de kin en lippen.
Op de volgende slide is een voorbeeld te zien.

Tegenwoordig worden Maori tatoeages regelmatig gezet met moderne tatoeagemachines. 

De tatoeages worden bij de Maori niet gezet met een naald zoals wij dat kennen, maar vaak met messen en beitels, oorspronkelijk werden die gemaakt van haaientanden, botten of stenen. 

Ta moko

Waarvan werd de inkt voor de ta moko oorspronkelijk mee gemaakt?

1. insecten
2. inkt van een inktvis
3. verbrand hout
4. bloed van een haai

Ta moko

Bekijk op de volgende slide de legende over de ta moko.

Met welke reden zou jij aan tatoeage laten zetten?

Abel Tasman

Abel Tasman was een Nederlandse ontdekkingsreiziger en kwam als eerste Europeaan aan in Australië, Nieuw-Zeeland, Tasmanië, Fiji en Tonga. 

Abel Tasman kwam in 1642 aan in Nieuw-Zeeland, hij bezocht dit gebied in opdracht van de VOC. Dit was voor Maori het eerste contact met het Westen. 

Abel Tasman en zijn bemanning kwamen in aanraking met de Ngāti Tūmatakōkiri (Maori volk). Twee waka vaarden richting het schip van Abel Tasman voor verdere inspectie.

Het deel waar hij aankwam staat nu bekend als Abel Tasman nationaal park.

De volgende ochtend kwamen de Maori met vele waka richting het schip van Abel Tasman gevaren. Vier leden van de bemanning van Tasman kwamen om nadat een klein bootje geramd werd door een Waka. Tasman besloot te vertrekken en noemde de baai 'moordenaars baai', tegenwoordig staat het bekend als de gouden baai. 

De Maori begonnen met luide trometten te blazen waarop de Nederlanders hetzelfde begonnen te doen en begonnen met het afschieten van kanonnen. Beide partijen trokken zich even terug.

Had jij in die tijd een ontdekkingsreiziger willen zijn? 

Waarom wel of niet?

James Cook

James Cook was een Britse ontdekkingsreiziger. In oktober 1769  (127 jaar na Abel Tasman) kwam hij aan op het Noordelijke eiland van Nieuw-Zeeland met zijn schip de 'Endeavour' wat letterlijk vertaald de inspanning betekent. Zijn reis duurde 3 jaar.

Aan boord had James Cook de Tahitiaanse Tupaea als tolk en culturele adviseur en navigator. Tupeaea was een man met veel wijsheid en een expert in navigatie. Tupaea had veel invloed op de besluiten van Cook.

James Cook toonde aan dat Nieuw-Zeeland uit twee eilanden bestaat en maakte kaarten van het gebied.

De ontmoeting tussen Cook en de Maori werd bloedriger dan de ontmoeting tussen Abel Tasman en de Maori. Negen Maori werden gedood. 

James Cook is in 1773 en 1777 ook nog naar Nieuw-Zeeland geweest. Op 14 februari 1779 werd hij gedood in Hawaï.

Na hem volgede nog vele andere ontdekkingsreizigers, walvisjagers en missionarissen. Op de volgende slide is hierover een animatie te zien.

Beide kanten bleven ondanks angst voor elkaar toch nieuwsgierig naar elkaar en vooral naar elkaars spullen. Uit die nieuwsgierigheid naar elkaar spullen ontstond handel.

Wat had jij anders gedaan dan Abel Tasman en James Cook?

Verdrag van Waitangi

1

De Maori begonnen steeds meer open te staan naar de buitenwereld (vooral de Westerse wereld). Er werd gehandeld en veel ideëen werden overgenomen. Missioarissen uit Engelenand brachten bijvoorbeeld boeken mee en zo leerden sommige Maori al de Engelse taal. Door deze nieuwe kennis veranderede ook hun beeld van de wereld.

2

Na het vertrek van Cook begonnen de Maori zelf de wereld over trekken, ze vaarden bijvoorbeeld mee met handelsschepen. Er begon een relatie te onstaan tussen een aantal Maori leiders en het Britse koningshuis. 

3

Vanaf ongeveer 1830 kwam er een tijd van wettesloosheid en ontsnapte veel gevangen uit Nieuw-Zuid-Wales (dit is een gebied van Australië en Australië was in die tijd al gekoloniseerd door Engeland) die de zee op trokken. 13 Noordelijke leiders van het Noordelijke eiland van Nieuw-Zeeland ondertekende een petitie (verzoekschrift) en stuurden dit naar de koning van Engeland (William de vierde) om hem te vragen om bescherming. In deze tijd was er ook angst vanuit de Maori en Engelsen dat de Fransen of Amerikanen Nieuw-Zeeland zouden toe eigenen. 

5

Als gevolg van dit alles werd in het verdrag van Waitangi opgesteld zowel in het Engels als in het Maori. Op 6 februari 1840 werd de Maori versie ondertekend door verschillende Maori leiders. Het enige was dat de inhoud net wat verschilde per taal. In het verdrag stond dat de Engelsen de heerschappij kregen over Nieuw-Zeeland en stukken land konden kopen van de Maori, in ruil daarvoor werd het land van de Maori gerespecteerd zou worden en ze kregen dezelfde rechten als de het Engelse volk.

4

Maori hadden het meeste handel met Nieuw-Zuid-Wales. Maar Aotearoa was geen erkende natie (geen erkend land). De Engelsen hadden grote schepen en dit wilde de Maori ook om gemakkelijker handel te drijven, maar om handel te drijven via een schip moest het schip een vlag hebben van een erkend land (dit was onder de Britse wet) en het schip moest geregristeerd staan.

Lees op de volgende slide het vervolg.

De belangrijkste verschillen tussen de Engelse en de Maori versie.

1

De twee versies van het verdrag zijn net even anders. Het eerste verschil is in de Engelse versie het woord soevereiniteit (het hoogste absolute staatsgezag) was vertaald in het woord bestuur. Dit werd door veel Maori geinterpreteerd als bestuur over over het Britse volk, niet de Maori. Andere Maori begrepen dat ze niet meer de regering hadden over Nieuw-Zeeland, maar nog wel de macht over hun eigen land.

2

Het tweede verschil is dat de Engelse versie ongestoord bezit over alle bezittingen die de Maori hadden beloofd, maar in de Maori versie word beloofd dat Maori de volledige autoriteit hebben over hun bezit en dat dit ongrijpbaar is.

4

De wetgeving werd steeds gelijker aan die van Engeland. Er bleven Engelsen komen en al snel woonden er meer Engelsen dan Maori. Engels werd de officiële taal en het land begon te urbaniseren (verstedelijken). 

3

Nadat het verdrag ondertekend was voerden de Engelsen uit wat in de Engelse versie van het verdrag staat. Veel land van de Maori werd overgekocht en steeds meer Engelsen trokken naar Nieuw-Zeeland. Het land van de Maori werd niet gerespecteerd en ondanks dat er was beloofd dat de Maori als gelijke burgers behandeld zouden worden was dit niet het geval.

5

Het verdrag van Waitangi heeft nog invloed tot de dag van vandaag.

Op de volgende slide is een filmpje te zien over het landverlies van de Maori. Je ziet hoe het land word overgekocht en wordt afgenomen door de Engelsen.

Was het verdrag van Waitangi eerlijk? 

Waarom wel of niet?

Een kijkje in het heden, een nieuw begin.

In het verleden is de Maori veel onrecht aangedaan, maar dat leeft nog steeds. Er komen wel steeds meer bewegingen die hier tegen vechten en die invloed proberen uit te oefenen op de gebeurtenissen uit het verleden.

In Nieuw-Zeeland heb je de Maori partij, opgericht in 2004. Deze partij komt op voor de rechten van de Maori in Nieuw-Zeeland. De partij heeft al enorm veel bereikt. Vooral op economisch gebied hebben ze veel kansen gecreëerd. Zo is er een Multi miljoenen pakket beschikbaar voor milieu initiatieven en krijgt de partij jaarlijks 5 miljoen dollar om Maori zorgverleners te steunen bij het creëren van cultureel gevoelige programma’s. 

Daarnaast zijn de Maori er mee bezig om verloren land terug te krijgen. 

Er zijn in Nieuw-Zeeland ook veel feesten die gevierd worden die te maken hebben met het koliniale verleden, bijvoorbeeld de viering van Cook en Waitangi day. Er zijn bewegingen vanuit de Maori om te stoppen met dit soort feesten.

Dat in het verdag van Waitangi staat dat Maori dezelfde rechten hebben als van oorsprong Britten heeft nu positieve invloed. Hierdoor hebben de Maori het beter dan veel andere inheemse volkeren over de wereld. Er is echter nog steeds veel verbetering nodig.

Veel onderdelen van de Maori cultuur zoals de taal zijn weer aan het heropleven. Steeds meer kinderen leren weer de taal van de Maori en veel rituelen herleven. Er zijn ook Verschillende Maori feesten die gevierd worden in Nieuw-Zeeland. Daarnaast heeft de haka een belangrijke rol bijvoorbeeld bij ontvangen van hoogstaand buitenlands bezoek.

Ga door naar één van onze volgende lessen over Oceanië.

We zien jullie graag
in het museum.