6.1 Europa na Napoleon

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 2

6.1 Europa na Napoleon

• Zoals jullie weten hebben we paragraaf 5.1, 5.3 en 5.4 afgerond. Daar komt nog één paragraaf bij. 
• 6.1 Europa na Napoleon:

- Terminologie voor en na.

- Voor Napoleon (1799) werd Europa vooral bestuurd door absolute monarchieën (Pruisen, Frankrijk en Oostenrijk). Het feodale systeem was nog intact en actief (met uitzondering van de IR in veel landen). Europa bestond uit een lappendeken van kleine staatjes, vooral in Duitsland en Italië. Legers waren vaak klein, professioneel en huurlingengebaseerd. Adellijke privileges, gilden, en kerkelijke macht bepaalden de sociale orde.

• Maar de Franse Revolutie en de staatsgreep van Napoleon zet heel Europa op zijn kop. Verlichtingsidealen raken wijdverspreid en men raakt geïnspireerd door de bekende leus: vrijheid, gelijkheid en broederschap. 
• Daar steken de mannen, die jullie hier op de afbeelding zien een stokje voor. Zij willen terug naar de tijd van voor Napoleon en voor de Franse Revolutie. Zij willen Europa 'restaureren'. Restaureren betekent herstellen en dat woord gebruiken we vaak in specifieke context. Iets herstellen wil vaak zeggen, iets beter maken of oplossen. Is dat in de geval wel écht zo?  

• Zoals jullie kunnen zien zitten we nog steeds in tijdvak 8 (Tijd van Burgers en Stoommachines), maar we gaan ook richting tijdvak 9 (Tijd van Wereldoorlogen).
• Wat we gaan zien, niet in deze les, maar de volgende of die erna, is dat internationale spanningen die beginnen in de 19e eeuw tot uitbarsting komen in de 20e eeuw (Eerste Wereldoorlog). 
• De Balkan (een geografische en deels culturele regio in Zuidoost-Europa wordt een speelbal, met veel etnische en culturele diversiteit. Conflict over Bosnië leidt tot WO1.

In deze paragraaf leer je:

- hoe grote staten in Europa de vrede bewaakten

- hoe het nationalisme opkwam

- hoe de Frans-Duitse Oorlog ontstond en verliep

- hoe de internationale spanningen toenamen

• Het lukte grote Europese steden niet altijd om de vrede te bewaren (revoluties in 1830 en 1848, Krimoorlog en de Duitse en Italiaanse eenwording gingen ook niet zonder geweld gepaard). Sterker nog, Duitsland moest drie oorlogen voeren voordat het een eenheid werd. 
• Opkomst nationalisme al eerder (eind 18e eeuw). Eerder in de geschiedenis zijn al bewegingen of ideeën te vinden die op nationalisme lijken, al waren ze anders van aard. We noemen dit soms proto-nationalisme (voorloper van nationalisme). Je kunt denken aan de  Nederlandse Opstand (1568–1648).

Dit is de kaart van Europa van voor de Franse Revolutie.

• Nederland was nog de Republiek
  
• België hoorde bij Oostenrijk.
  
• Duitsland bestond nog uit allerlei staten, met Pruisen als grootste staat.
  
• Italië was opgedeeld in verschillende koninkrijken, stadstaten en het pauselijk gebied.
  
• In Oost-Europa lagen  grote rijken, zoals het Ottomaanse rijk, Polen en Oostenrijk-Hongarije
  

• Nederland:

- Bataafse Republiek 1795 tot 1806.

- Het Koninkrijk Holland 1806-1810.

- Nederland wordt volledig opgenomen binnen het Franse keizerrijk 1810-1813.

- Nederland monarchie, maar nog geen koninkrijk 1814.

- Verenigd Koninkrijk der Nederlanden vanaf 1815. 

• België:

- Het gebied dat nu België is, werd toen vaak de Zuidelijke Nederlanden genoemd (tegenover de Noordelijke Nederlanden, het huidige Nederland).

Deze Zuidelijke Nederlanden vielen onder verschillende Europese machten in de loop van de tijd.

- Via huwelijken en erfenissen kwamen de Zuidelijke Nederlanden onder het gezag van de Habsburgers.

- In de 16e en 17e eeuw waren de Zuidelijke Nederlanden eerst in handen van de Spaanse tak van de Habsburgers (de Spaanse Nederlanden).

Na de Spaanse Successieoorlog (1701–1714) werden de Zuidelijke Nederlanden in het Verdrag van Utrecht (1713) aan Oostenrijk gegeven. Vanaf dat moment werden ze de Oostenrijkse Nederlanden genoemd en vielen ze onder het bestuur van de Oostenrijkse Habsburgse keizer.

• Duitsland:

-Duitsland was één groot lappendeken van losse staten.

- Belangrijkste onderdelen waren Pruisen, Beieren, Saksen en de vrije steden. 

-Keizer had beperkte macht.

• Italië:

- Italië bestond, net als Duitsland, uit meerdere losse staten, die soms klein en soms groot waren. Er was geen centrale regering.

- Veel Italiaanse staten stonden onder invloed of direct bestuur van buitenlandse mogendheden, vooral: Habsburgse Oostenrijk (beheerde Milaan, delen van Noord-Italië) en Spanje (vooral Zuid-Italië)

- Italië was dus geen eenheid, maar een speelbal in de machtspolitiek van Europese grootmachten.

• Polen-Litouwen

- Een federale staat is een land dat bestaat uit meerdere deelstaten (of regio's) die samen één staat vormen, maar zelf ook politieke macht hebben.

- Twee bestuursniveaus:

Nationaal niveau: de federale regering (voor het hele land).

Deelstaatniveau: regionale regeringen (zoals provincies, deelstaten of gewesten) met eigen bevoegdheden.

• Wat was Oostenrijk-Hongarije?

- Het was een dubbelmonarchie: één keizer, twee koninkrijken.

- Keizer Frans Jozef I was tegelijk: Keizer van Oostenrijk en koning van Hongarije

- Beide delen hadden een eigen regering en parlement, maar deelden: Buitenlandse zaken, leger, financiën voor het gezamenlijke bestuur.

- Het rijk was enorm en omvatte (deels of volledig) de huidige landen:

Oostenrijk

Hongarije

Slowakije

Tsjechië

Slovenië

Kroatië

Bosnië en Herzegovina

Roemenië

Polen

West-Oekraïne

Zuid-Tirol en Trentino

Het Congres van Wenen (1814/1815)

• Nou, hoe herstelt Europa de orde na de sociale en politieke onrust van de Franse Revolutie en het Napoleontische regime? Nou, Europese leiders kwamen samen en zetten een bijeenkomst/Congres op die plaats zou vinden in Wenen. 
• Mooie plek, Wenen, goede worstjes, veel skeletten onder de stad. 
• Conservatieven verwarden oorlog en terreur met rede, logisch eigenlijk. Ze wilden terug naar het oude, want dat leek hen beter. 

• Frankrijk
• Oostenrijk
• Rusland
• Pruisen
• Groot-Brittannië

De 5 grote mogendheden

Het Ottomaanse Rijk mocht niet mee vergaderen!

• Het Congres vond al plaats toen Napoleon de macht terug wilde grijpen nadat hij verbannen was. De vertegenwoordigers van Rusland, Pruisen, het Habsburgse Rijk, Engeland en Frankrijk waren aanwezig.
• Wat is er zo bijzonder aan dit rijtje?
• Ottomaanse Rijk mocht niet meevergaderen omdat:

- Het niet als volwaardig lid van het Europese machtensysteem gezien. 

- Speelde geen actieve rol in de oorlogen tegen Napoleon. 

- Religieuze spanningen.

• Ze lieten Frankrijk met rust, totdat Napoleon natuurlijk met zijn leger terugkwam. 

Talleyrand (Frankrijk)

von Metternich (Oostenrijk)

• Talleyrand, vertegenwoordiger van Frankrijk en minister van Napoleon, was een womenizer en was niet van omkopingen.
• De echte voorzitter van het Congres van Wenen was Clemens von Metternich. Hij maakte zich veel zorgen over het eventuele wederkeren van revolutie (hij gebruikte geheime politie en spionnen) en sloot ook studentenverenigingen, want die zag hij als haard van liberale ideeën. Ook maakte hij zich zorgen om Rusland. 

1. Herstel van de oude orde (restauratie)

• Herstellen van de monarchie in o.a. Frankrijk, Spanje, Portugal en Nederland. 

• Religieuze gehoorzaamheid (heilig bondgenootschap). 

• Perioden met daarin sterke traditionele autoriteiten worden opgehemeld en bestempeld als 'Gouden Eeuwen'. 

• De eerste stap was het terugbrengen van de Franse monarchie met als koning Lodewijk XVIII, de broer van de onthoofde koning Lodewijk XVI. Hij zou de 'gewenste koning' genoemd worden. Dat was zo'n beetje de enige manier om hem zover te krijgen het baantje van zijn onthoofde broer over te nemen.
• Religie en conservatisme. Interessant is dat de middeleeuwen bijvoorbeeld door conservatieven bestempeld werd als een gouden eeuw, met hun ridderlijkheid. Echter was er ook de pest en de hongersnood. Heilige bondgenootschap tussen Pruisen, Rusland en Oostenrijk. De kerk moest gehoorzaamd worden.

2. Samenwerking en overleg (concert der mogendheden)

• Samenwerking en overleg om de vrede in Europa te bewaren.  
• Er wordt anders naar het koningschap gekeken: overleg en samenwerking  in plaats van 'droit devin'. 

• Ook besloot het Congres een systeem te ontwerpen waarin de mogendheden samenkwamen om afspraken te maken. Dit betekende veel voor de manier waarop er naar koningschap werd gekeken. Het droit devin principe wordt losgelaten. Macht kan nu vergaard worden door samenwerking en overleg tussen de mogendheden (Concert van Europa).

3. Machtsevenwicht (balance of power)

• De wensen van de grote mogendheden moesten in balans zijn. zorgen dat Frankrijk geen bedreiging meer vormt en dat andere staten geen poging tot oorlog voeren doen.
• von Metternich maakte zich zorgen om Rusland, nu een van de sterkste continentale machten. Hij wilde Frankrijk een sterke monarchale macht maken. Zo sterk dat het Rusland kon controleren (balance of power). Iedereen kreeg wel wat, behalve Polen. We stappen zegmaar nu de 'dit was goed nieuws voor iedereen, maar niet voor Polen' periode in.

4. Herindeling van Europa

Wat zijn de grootste verschillen?

Europa 1789, vóór de Franse Revolutie

Europa 1815, na het Congres van Wenen

Waarom nieuwe Europese grenzen?

De grote mogendheden

1.  wilden zorgen voor blijvende vrede. Daarom werd Frankrijk niet gestraft, maar wel omringd met grotere buurlanden.
   
2. wilden zichzelf als overwinnaars belonen.
   

• Noord-Italië ging naar Oostenrijk en
• Rusland kreeg Polen.
• Pruisen kreeg gebieden in het westen van het Duitsland, maar verder bleef Duitsland verdeeld.
• Nederland, België en Luxemburg samengevoegd tot één staat.

Uitkomst Congres van Wenen...

• Toch kon het Congres van Wenen de revolutionaire gedachtes niet uit de maatschappij verwijderen. Deze zaten te diep geworteld in de mens (vooral het idee dat de mens deel uit maakte van een gemeenschap en niet onderdaan waren van een koning).  

Wat is nationalisme?

1. Liefde voor of trots zijn op je eigen volk

2. Vechten voor het recht van een volk om een eigen land (natiestaat) te hebben en te besturen.

Nationalisme

1.  Liefde voor of trots zijn op je eigen volk of land (gaat soms gepaard met haat tegen andere volken/landen)

2. Streven van een volk naar een eigen staat (natiestaat)

Mi

• Een extremere vorm van nationalisme, zien we vaak als militarisme. 
• Kennen jullie foto's van kleine jongetjes die matrozenpakjes aanhebben? Dat is het ultieme voorbeeld van militarisme. 
• Deze jongetjes, vaak zoons van militairen worden vanaf jonge leeftijd al in dit soort pakjes gehesen, omdat ze dan alvast voorbereid worden op de rol die ze later gaan vervullen. 
• Verheerlijking van het leger en het voeren van oorlog. 

Rol van de romantiek

• Culturele beweging die aan het einde van de 18e eeuw opkwam in West-Europa en zijn hoogtepunt bereikte midden 19e eeuw. 
• Klemtoon ligt op onderzoek doen naar het nationale verleden (literatuur, cultuur en taal)
• Romantiek kijkt anders naar 'individualisme': de grootse en belangrijke individuele man!

• Romantisme: beweging die aan het einde van de 18e eeuw opkwam in West-Europa en zijn hoogtepunt bereikte midden 19e eeuw.  
• Gevoel boven verstand, natuur boven industrie en verleden boven heden.
• Ook wordt er anders naar individualisme gekeken. Tijdens de Franse Revolutie werden er debatten gevoerd over hoe we kunnen zorgen dat iedereen individuele rechten en vrijheden krijgt. In het postrevolutionaire tijdperk aanbid men het idee van 'de individuele belangrijke man'. Deze individuele belangrijke mannen, die vaak militairen waren, werden gezien als de centrale drijfveren en oorzaken van verandering in de geschiedenis.

Mary Wollstonecraft

Mary Shelley

• Voorbeeld Mary Wollstonecraft en dochter (a vindication of the rights of women en Frankenstein).
• In het boek 'A vindication of the rights of women' legt Wollstonecraft de nadruk op het belang van kennis en rede in het leven van mensen. Het boek van haar dochter nam precies het tegenovergestelde standpunt in: in het boek wordt verteld wat rede kan aanstichten. Voor Shelley, was het gebrek aan gevoel de oorzaak van problemen in de samenleving. Ongecontroleerde rede kon volgens haar monsters creëren. 

Verval van het Ottomaanse Rijk

• Veelvolkerenstaat 
• Volkeren binnen het Ottomaanse Rijk verlangen naar een eigen staat (nationalisme)

Hierdoor breken in het Ottomaanse Rijk opstanden uit.

Het Ottomaanse Rijk wordt 'de oude Zieke man van Europa'.

België

• Wil zich afscheiden van Nederland.
• Vanaf 1830: onafhankelijk.
• Koning Willem I is zwaar teleurgesteld en treedt in 1840 af.

Italië

• Tot 1861 geen eenheidsstaat.
• Vanaf 1861: Italiaanse eenwording

1. Koninkrijk Italië 
2. Mede mogelijk gemaakt door het opkomende nationalisme     (leider Garibaldi)

Nationalisme

Eenwording

Onafhankelijkheid

Onafhankelijkheid

In Frankrijk regeerde keizer Napoleon III. 

Hij wilde een net zo'n  groot Frankrijk als de grote Napoleon Bonaparte.

Een oorlog met Pruisen zou uitstekend uitkomen!

De Frans-Duitse Oorlog

1870-1871

• Otto von Bismarck lokt een oorlog met Frankrijk uit

• Napoleon III verklaart de oorlog aan Pruisen

• Duitsers melden zich vrijwillig aan voor het leger.
  

• Moderne wapens zorgen voor een bloedbad.....

Einde van de Frans-Duitse Oorlog

1870-1871

• Januari 1871: einde Frans-Duitse oorlog. Frankrijk verliest.

• Gevolgen:
  

1. Frankrijk moet oorlogsboete betalen
2. Frankrijk verliest Elzas-Lotharingen aan Duitsland
3. Frankrijk wil ooit wraak nemen.....

Europa in 1900

Internationale spanningen

Ottomaanse Rijk is 'de zieke man van Europa'.

Rusland probeert gebieden in te pikken op de Balkan

Grote mogendheden grijpen in: 

- Servië wordt een onafhankelijk koninkrijk

-Bulgarije krijgt een aparte status binnen het Ottomaanse Rijk en Bosnië komt onder invloed van Oostenrijk

1908: 

- Bulgarije wordt een onafhankelijk koninkrijk

- Bosnië wordt definitief ingepikt door Oostenrijk