Context: Steden en burgers in de Lage Landen 1050 - 1700

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

H.C.: Steden en burgers in de Lage Landen 1050 - 1700

In deze lessen:

1. Leerdoelen

2. Kenmerkende aspecten

3. Herhalingsopdrachten

4. Uitleg + aant.

5. Huiswerkopdrachten

6. Video's 

Leerdoelen

Je kunt uitleggen hoe bevolkingsgroei, specialisatie in beroepen en de opkomst van steden gevolgen waren van de toenemende voedselproductie. 

Oorzaken hogere landbouwopbrengsten 11e eeuw

Geen oorzaken hogere landbouwopbrengst 11e eeuw

Meer neerslag 950 - 1250

Vierslagstelsel

Hogere temperatuur

Wat is hier afgebeeld?

1. Herendiensten
2. Drieslagstelsel
3. Domein
4. Leenstelsel

Uitleg

Door:

1. ontginningen 

2. drieslagstelsel

3. betere bemesting

4. IJzeren ploegen met paarden

> grotere voedselproductie > meer inwoners > meer ontginningen nodig > veel gebied in Vlaanderen wordt gecultiveerd

Aantekening H.C. 1.1

Door:

1. ontginningen 

2. drieslagstelsel

3. betere bemesting

4. IJzeren ploegen met paarden

> grotere voedselproductie > meer inwoners > meer ontginningen nodig > veel gebied in Vlaanderen wordt gecultiveerd in de late middeleeuwen.

Wat gaan we doen?

1. Herhalen

2. Uitleg & aant.

3. HW 

4. Video

Leerdoelen

Je kunt uitleggen hoe bevolkingsgroei, specialisatie in beroepen en de opkomst van steden gevolgen waren van de toenemende voedselproductie. 

Hoe noem je het proces waarbij boeren bossen kappen en moerassen droogleggen?

1. Drieslagstelsel
2. Ontginningen
3. Ontbossing
4. Overschotten

Kenmerkende Aspecten

Het ontstaan en de verspreiding van de Islam

Hst 3 - De vroege middeleeuwen

Hst 4 - De late middeleeuwen

De verspreiding van het Christendom in geheel Europa

De vrijwel volledige vervanging in West-Europa van de agrarisch-urbane cultuur door een zelfvoorzienende agrarische cultuur, georganiseerd via hofstelsel en horigheid

Het ontstaan van feodale verhoudingen in het bestuur

De opkomst van handel en ambacht die de basis legde voor het herleven van een agrarisch-urbane samenleving

De opkomst van de stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van steden

Het conflict in de christelijke wereld over de vraag of de wereldlijke dan wel geestelijke macht het primaat behoorde te hebben

De expansie van de christelijke wereld naar buiten toe, onder andere in de vorm van de kruistochten

Het begin van staatsvorming en centralisatie

Uitleg 

Door de voedseloverschotten verkochten veel boeren hun waren op jaarmarkten. 

Meer voedsel betekende ook meer 

bevolkingsgroei. Daarnaast hoefde niet

iedereen meer in de landbouw te werken. 

Ontstaan ambachten. 

Uitleg

Landbouwoverschotten -> jaarmarkten

Ontstaan monetaire economie

Van landbouwsamenleving naar landbouwstedelijke samenleving

Uitleg

De adel gaf aan steden privileges in ruil voor belasting 

1. Steden profiteerden economisch gezien van groei. 

2. Aspirant-poorters (nieuwe burgers) werden beschermd. 1 jaar en 1 dag in de stad, horigen -> vrije burgers

3. Om leegloop op het platteland te voorkomen werden de plichten van horigen vermindert. -> emancipatie van horigen

Aantekening H.C. 1.1

De adel gaf aan steden privileges in ruil voor belasting 

1. Steden profiteerden economisch gezien van groei. 

2. Aspirant-poorters (nieuwe burgers) werden beschermd. 1 jaar en 1 dag in de stad, horigen -> vrije burgers

3. Om leegloop op het platteland te voorkomen werden de plichten van horigen vermindert. -> emancipatie van horigen

Uitleg

Atrecht/Arras als bloeiende middeleeuwse stad in Vlaanderen. 

Aangesloten via de Schelde en Scarpe. Goede verbindingen met het binnenland, de zee en het noorden van Vlaanderen. 

Klooster --> Sint-Vaast, ontginningen

Schapenwol --> bloeiende textielindustrie

Aantekening

Wisselwerking:

overschotten graan en wol

v

verkocht op Atrechtse markt

v

gekocht door Atrechtse ambachtslieden die de wol verwerken tot lakens --> lakens worden weer verkocht --> groei Atrechtse economie

Uitleg

Atrecht was een zogenaamde bonum commune 

= stadsgemeenschap waarin burgers en het stadsbestuur zich samen verantwoordelijk voelen voor welvaart en welzijn. 

blz. 237/238 -> "Ambachten"

Een gilde had veel macht:

1. alleen als je lid  van een gilde was, mocht je ambacht uitoefenen

2. het gilde zorgde voor de beroepsopleiding

3. het gilde bewaakte de kwaliteit van een product

4. het gilde bepaalde de prijs van een product

5. het gilde bepaalde de werktijden

6. het gilde zorgde voor zijn leden plus hun familie (feesten, hulp bij ziekte of overlijden)

elke gilde had zijn eigen wapenschild. Bij stadsfeesten of processies liepen de gilden in grote groepen mee, elke groep met zijn eigen gilde-wapen.

Herken jij het juiste gilde?

Sleep het juist beroep naar de juiste afbeelding

Schoenmakers-gilde

Slagers-gilde

Bakkers-gilde

Kleermakers-gilde

Geef een voorbeeld van een Middeleeuws gilde

Uitleg

Wisselwerking tussen Graaf van Vlaanderen - Atrecht

- stimulans economie

- marktvrede/strenge rechtspraak

Heilig Roomse Keizer -> vrije toegang en tolvrijheid

Oprichting Hanze 

https://schooltv.nl/video/high-speed-history-wat-is-de-hanze/#q=hanze

Uitleg

Atrecht sloot zich aan bij de Hanze = een samenwerkingsverband van handelaren of steden die elkaar steunen bij de handel.

o.a.

- bescherming onderweg

- belangen behartigen van kooplieden

- juridische hulp bij rechtszaken

Uitleg

Wisselbrieven

Geld lenen aan koningen en edelen

Privileges in ruil voor leningen. 

Inpoldering

https://schooltv.nl/video/het-ontstaan-en-de-inrichting-van-nederland-dijken-en-inpoldering-in-de-middeleeuwen/playlist/160/

Lesdoel

Je kunt uitleggen waarom de Guldensporenslag een goed voorbeeld is van de groeiende invloed van de burgers uit de steden op de politieke verhoudingen in de Late Middeleeuwen.

Het tijdvak van Steden
en Staten duurt van?

1. 500-1000
2. 0-1000
3. 500-1500
4. 1000-1500

Sociale groepen binnen de stad Atrecht Late Middeleeuwen

Uitleg 

Guldensporenslag 1302

Vlaamse burgers tegen de Franse

adel

Leerdoelen

- Je kunt de oorzaken voor de overname van Brugge als belangrijkste handelsstad in Vlaanderen (maar ook internationaal) in je eigen woorden uitleggen. 

Kenmerkende aspecten

14. De opkomst van de stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van steden. 

17. Het begin van staatsvorming en centralisatie.

21. De protestantse reformatie die de splitsing van de christelijke kerk in West-Europa tot gevolg had. 

22. Het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse staat 

Waardoor groeide Atrecht uit van een kleine nederzetting tot belangrijke handelsstad?

Aantekening

Oorzaken overname van Brugge als belangrijke handelsstad. 

1. Kooplieden uit Genua moesten door de Honderdjarige Jarige oorlog door gevaarlijk gebied --> van Atrecht nu naar Brugge

2. Textielnijverheid Brugge en Gent groeit --> wol halen uit Engeland en Brugge is een haven. 

3. Grote groei steden -> te weinig graan voor brood -> graan importeren uit Oostzeegebied -> Brugge exporteert lakens, wijn en producten uit de Middellandse Zee (haven)

Uitleg

Niet alleen internationale handel maar ook financieel centrum; 

wisselbrieven

(koopmans)beurs

Lesdoel

Je kunt uitleggen waarom de Guldensporenslag een goed voorbeeld is van de groeiende invloed van de burgers uit de steden op de politieke verhoudingen in de Late Middeleeuwen.

Leerdoelen

1. Je kunt uitleggen waardoor Brugge steeds belangrijker werd in de interregionale handel

2. Je kunt beschrijven welke instellingen zich bezighielden met sociale zorg en je kunt de veranderingen in de sociale zorg verklaren. 

3. Je kent de oorzaak en de betekenis van de opkomst van de Moderne Devotie

Oorzaken voor de bloei van Brugge als belangrijke handelsstad?

Handelsgebouw waar goederen worden gekeurd en verhandeld.

1. Wisselbank
2. Koopmansbeurs
3. Stapelmarkt
4. Begijnhof

Geef de definitie van de zin: "Burgers van een stad"

1. Poorters
2. Patriciërs
3. Plebejers
4. Schepenen

Uitleg

Schenkingen zielenheil -> kloosters

Soberheid? 

Franciscus van Assisi 

Zoon rijke lakenkoopman

--> soberheid

Aantekening

Naar voorbeeld van Franciscus van Assisi werden er bedelorden opgericht. Dit zijn kloosterorden die afstand doen van hun rijkdom en armoede en persoonlijke vroomheid als doel hebben.

Geert Grote startte om dezelfde redenen in Deventer de Moderne Devotie. Een christelijke beweging waarvan de deelnemers die haar middelen inzetten om de armen en zwakkeren in de samenleving te helpen. 

Aantekening

Landbouwoverschotten --> niet iedereen hoeft meer boer te zijn --> ontstaan van ambachten --> vestigen zich in de nieuwe steden. 

Handel van jaarmarkten werd soms ook internationaal. 

Geef een definitie van het begrip centralisatie

Leerdoelen

4. Je kunt uitleggen dat het streven van de hertogen van Bourgondië naar centralisatie en uniformering botste met het particularisme van de steden en gewesten. 

Wie was de grondlegger van de zogenaamde bedelorden?

1. Geert Grote
2. Franciscus van Assisi
3. Benedictus
4. Bonifatius

Noem de sociale, religieuze en de economische rol van een gilde

Uitleg

Lezen: Vlaanderen wordt Bourgondisch. 

1363; Zoon van de Franse koning; Filips de Stoute, kreeg het van zijn vader het leengoed Bourgondië in handen. 

Trouwde met de dochter van de Graaf van Vlaanderen. 

Dit is hem! Filips de Stoute van Bourgondië

('stout' in de zin van dapper / stoutmoedig)

Door erfenissen, verovering, aankoop en huwelijkspolitiek vergroten de Bourgondiërs hun gebied behoorlijk.

Filips de Stoute

Bourgondië

Nederland

Vroeger was Nederland geen koninkrijk

Rond 1400 waren de hertogen van Bourgondië hier de baas

Zij regeerden over 17 provincies, oftewel gewesten

Dit gebied werd de Nederlanden of Lage landen genoemd

Het gebied van de Bourgondiërs (Bourgondië + de 17 gewesten)

Hoe de lage landen vorm kreeg

Het Hertogdom 

Bourgondië

Aantekening

1363: Filips de Stoute krijgt het Hertogdom Bourgondië in handen. 

1369: Filips de Stoute trouwt met Margeretha van Malen (dochter Graaf van Vlaanderen) en erft daarmee Vlaanderen, Artesië, Antwerpen en Mechelen. 

De hertogen van Bourgondië probeerden los van de koning van Frankrijk een eigen staat op te richten. Dit door: 

1. Centraliseren                                         en                                particularisme te  

2. uniformeren                                                                                bestrijden. 

Lees "Vlaanderen wordt Bourgondisch". Geef voorbeelden hoe de Bourgondische hertogen centraliseerden/uniformeerden.

Aantekening

Voorbeelden van centralisatie:

- (ec.) instellen van de Rekenkamer die centraal belastingen hief. 

- (pol.) afschaffen van privileges van adel, geestelijkheid en steden. Opstanden hiertegen de kop in drukken. 

- (pol.) Staten-Generaal die voor het hele land het beleid voert. 

www.sjlgs.nl

'Giovanni Arnolfini en zijn vrouw' door de Vlaamse schilder Jan van Eyk (die zie je in de spiegel) uit 1434. Het schilderij is gemaakt

ter  nagedachtenis aan haar, zij stierf in 1433.

De Italiaan woonde in Brugge, Vlaanderen.

De Renaissance`

Detail van het spiegeltje

Jan van Eyck -

Giovanni Arnolfini en zijn vrouw

 

1434

Brugge en Jan Van Eyck

• Beroemde schilder. 1390-1441.
• Schilderde in Brugge zijn meesterwerken.
  
  
  

Uitleg

Opkomst van de handel en nijverheid zorgde ook ervoor dat geld weer een rol ging spelen. 

Dat betekende ook het ontstaan van 

de eerste banken in Europa 

Beroep waarbij een handwerker met gereedschap eindproducten maakt.

1. Nijverheid
2. Ambacht
3. Koopman
4. Schout

Aantekening

Handelaren organiseerden zich in koopmansgilden gericht op:

- handelsprivileges

- veilig reizen

- geld voor nieuwe handelsreizen

De volgende stap was het instellen van Hanzesteden.