5.2 Europeanen ontdekken de wereld

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Leerdoelen

• oorzaken noemen van de Europese ontdekkingsreizen vanaf 1300;
• voorbeelden geven van ontdekte gebieden
• uitleggen hoe de ontdekkingsreizen het wereldbeeld van de Europeanen veranderden
• met een voorbeeld uitleggen dat de ontdekkingsreizen leidden tot conflicten tussen Europese landen
• uitleggen welke religieuze, economische en demografische gevolgen de ontdekkingsreizen hadden.

De ontdekkingsreizen

Bekijk het filmpje op de volgende dia goed. Beantwoord daarna de drie vragen die erbij horen.

0

Welk Europees land bereikte als eerste Indië met een overzeese route?

1. Spanje
2. Portugal
3. Frankrijk
4. Groot-Brittannië

Ondanks de gevaren van verre reizen wilden de Europeanen toch deze expedities uitvoeren. Waarom?

Noem twee factoren die verklaren waarom de Portugezen de eerste waren (1 factor uit het filmpje, en 1 geografische factor)

Kenmerkend aspect: het begin van de Europese overzeese expansie

• Eind 15e eeuw wist men nog niet van het bestaan van Australië en Amerika af. In tegenstelling tot delen van het Midden-Oosten en de noordkust van Afrika.
  
• Europeanen wilden op expeditie naar Indië (gebied achter de rivier de Indus) en China. Oosterse producten waren door de handel met het Midden-Oosten (via karavaanroutes) wel bekend en zeer gewild, maar door de tussenhandel ook zeer duur en na 1453 (door Turkse inname Constantinopel) moeilijk over land te bereiken. 
• 1488: Portugees Diaz voer rond Kaap de Goede Hoop
• 1498: Portugees Vasco da Gama stak de Indische Oceaan over naar India
• 1510: Portugezen drongen door in Indonesië (exclusieve kruidnagel op de Molukken).  

Noem de gebieden die aan het begin van de 15e eeuw bij Europeanen nog onbekend waren

Op welke manier kwamen de Europeanen voor 1500 aan specerijen? Welk economisch nadeel had dit?

Probeer met de bron (of internet) een geografische verklaring te geven voor het belang van Constantinopel (huidige Instanbul) in de tijd van de specerijhandel over land

Wat betekende de val van Constantinopel in 1453 voor de specerijhandel?

Oorzaak expansie: Landroutes werden minder toegankelijk

• Het Mongoolse Rijk had voor rust en vrede gezorgd (pax mongolica) waardoor het handelsnetwerk vanuit Azie naar Europa werd beschermd. 
• In de 13e eeuw begon het Mongoolse Rijk uit elkaar te vallen en werd de handel moeilijker
• De pestepidemie kostte 1/3 van de bevolking het leven
• Het Ottomaanse Rijk (veel handelswegen) vroeg steeds hogere belastingen
• De val van Constantinopel belemmerde de toegang richting Europa.

Door al deze belemmeringen gingen Europeanen nu zelf op zoek om routes naar Indie te vinden!

Verdere oorzaken voor de Europese expansie

• Betere schepen (sneller, wendbaar)
• Betere navigatie (o.a. het kompas)
• De drang bij koningen en heersers om andere volken te bekeren tot het christelijke geloof:

Ter illustratie een fragment uit het dagboek van Columbus:

Over de bevolking: “Het scheen me toe , dat deze inboorlingen een goed verstand hadden en uitstekende werkkrachten zouden kunnen worden. Ik meende ook, dat ze zich gewillig tot het christendom zouden laten bekeren, want ze schenen geen enkele godsdienst te hebben. Ze zijn gemakkelijker met zachtheid en overreding dan met geweld tot het christelijk geloof te bekeren”.

0

Wie heeft Amerika onbewust ontdekt en wie bewust? Leg beide uit!

Na Columbus

• Spanje stuurde na Columbus meer ontdekkingsreizigers naar het westen. 
• Van 1498-1501 ontdekte Amerigo Vespucci dat Columbus een nieuw werelddeel had ontdekt toen hij langs de Braziliaanse kust voer. (Amerika werd naar hem vernoemd)
• Ook de Portugezen ontdekte Brazilië en eisten het voor zichzelf op.
• Ferdinand Magellaan leidde in 1519 de eerste zeereis om de wereld maar werd gedood in de Filipijnen.
  

Conquistadores

• Spaanse veroveraars (conquistadores) die op zoek waren naar rijkdom en macht, namen grote delen van Midden- en Zuid-Amerika in bezit.
• Hernan Cortes trok in 1519 Mexico in en verwoeste het rijk van de Azteken rond 1521 en op de ruines van Tenochtitlan werd de Spaanse stad Mexico gebouwd.
• Francisco Pizarro verwoeste in 1532 het Incarijk in Zuid-Amerika
  

Verwoestende Ziekten

Oorzaken van Spaanse succes:

• De indianen hadden geen paarden, staal en vuurwapens zoals kanonnen
• De indianen waren verdeeld (burgeroorlogen) en sommige stammen vochten met de Spanjaarden mee
• De belangrijkste oorzaak waren besmettelijke ziekten die de Spanjaarden meebrachten waar de indianen geen weerstand tegen hadden (griep, mazelen en pokken), 95% overleed hieraan!
  

Gevolgen Spaanse expansie

• Wreed optreden tegen en dwangarbeid voor de ‘heidense’ lokale bevolking 
  
• Ca. 90% van de Indianen stierven uit door meegebrachte Europese ziektes (pokken, mazelen) 
• Zoektocht naar goud en zilver 
• Geweld door de Spanjaarden en Portugezen tegen Engelse, Franse en Nederlandse concurrenten die vaak nieuwe zeeroutes probeerden te ontdekken (b.v. route noordelijke ijszee/Nova Zembla) 

0

Wie is eigenaar van nieuw ontdekt land?

• De strijd om heerschappij van nieuw ontdekt land werd vastgelegd in 1494 in het Verdrag van Tordesillas: al het land ten westen van een denkbeeldige lijn in de Atlantische Oceaan werd toegewezen aan Spanje (donkergroen)
• Verdrag van Zaragoza (1529): denkbeeldige lijn in de Grote Oceaan. Ten westen van de lijn was voor Portugal (in bezit van de Molukken, lichtgroen)

Begrip

• ontdekkingsreizen: De reizen die Europeanen in de 14e, 15e en 16e eeuw maakten om nieuwe wegen naar Indië te ontdekken. Tijdens deze reizen ontdekten zij gebieden die nog door geen Europeaan waren betreden. Latere ontdekkingsreizen (17e en 18e eeuw) hadden meer de bedoeling de wereld verder te verkennen. 

Noem 2 redenen voor het wrede optreden van de Spaanse conquistadores tegen de inheemse bevolking van Amerika.

Wat is de grootste oorzaak voor de grote sterfte van de inheemse bevolking in Amerika?

1. Wrede optreden door de Spanjaarden
2. Europese ziekten
3. Rampen in de natuur
4. Godsdienstoorlog

0

Maak de juiste combinaties van personen en gebieden:
Personen: Barentsz - Cortés - Vasco da Gama - Pizarro - Vespucci
Gebieden: Aztekenrijk - Incarijk - Mundus Novus - India - Nova Zembla

Leg uit dat Columbusdag voor Indianen en Latijns-Amerikanen een andere betekenis heeft, dan voor de blanke Amerikanen

Bekijk de afbeelding. Welke oorzaak of drijfveer van de overzeese expansie komt duidelijk naar voren? Leg uit!

Lees de bron. a. Was de beschreven gebeurtenis representatief voor het optreden van de Spaanse conquistadores? b. Geef een argument voor de betrouwbaarheid van de bron.

Noem 2 culturele gevolgen van de komst van de Spaanse conquistadores die tot vandaag in Zuid-Amerika zijn te merken.

Wat maakte Columbus een exponent van de Renaissancegeest? Denk aan:
1. wat was hij voor een persoon?
2. omstandigheden van de tijd?
3. Continuïteit en discontinuïteit ten opzichte van de Middeleeuwen

Internet opzoekopdracht: Bartholomeo de Las Casas versus Juan de Sepulveda:
(deze opdracht houdt verband met vraag 8 t/m 10 in leerboek pagina 145)
1. Wat is hun visie over indianen en afrikanen? Zijn het mensen met een ziel en verstand? Of zijn ze wezenlijk anders dan de Europese blanken?
2. Welke visie was voor die tijd afwijkend te noemen?
3. Wat waren de gevolgen, op het gebied van slavernij en slavenhandel, van de visie van Las Casas?