MC 1 G/B-route_ Spijsverteringsstelsel

• Natuurwetenschappen
• Secundair onderwijs

Human Body

Celkern

Mitochondriën

Cytoplasma

Celmembraan

De celfabriek

celademhaling = verbrandingsreactie

Energieomzetting via celademhaling

Samenvattend

Week 2 - MC 1 - Het spijsverteringsstelsel

Human Body

Week 1 - Van cel tot organisme

Week 2 - Het spijsverteringsstelsel

Week 3 - Spijsvertering

Week 4 - Ademhaling

Week 5 - Uitscheiding

Week 6 -> Bloedsomloop + samenhang stelsels

Week 7 -> Toets

Week 8 -> jury 

Overzicht van de inhouden = verkennen van de leerstof in dit project.

De celfabriek

                                   Het spijsverteringsstelsel

Welk orgaan maakt geen deel uit van de spijsvertering?

1. lever
2. alvleesklier
3. maag
4. nier

Belangrijkste functies van de nieren

- Afvalstoffen verwijderen

Je nieren halen afvalstoffen uit het bloed, zoals ureum (afkomstig van eiwitafbraak) en creatinine (afvalstof van spieren). Deze stoffen verlaten je lichaam via de urine.

- Vocht- en zoutbalans regelen

Ze zorgen ervoor dat je lichaam niet uitdroogt of juist te veel vocht vasthoudt. Ook houden ze de juiste hoeveelheid zouten zoals natrium, kalium en calcium in balans.

- Bloeddruk regelen

De nieren maken het hormoon renine aan, dat helpt om je bloeddruk stabiel te houden.

- Zuurtegraad van het bloed in balans houden

Ze zorgen ervoor dat je bloed niet te zuur of te basisch wordt, wat belangrijk is voor het goed functioneren van je cellen.

- Aanmaak van rode bloedcellen stimuleren

Via het hormoon erytropoëtine geven de nieren een seintje aan het beenmerg om rode bloedcellen aan te maken.

- Sterke botten ondersteunen

De nieren helpen bij het regelen van calcium en fosfaat, wat belangrijk is voor stevige botten.

Mondholte

• Tanden
  
• Tong

= mechanische verkleining

• Speeksel: 3 grote klieren

= chemische verkleining

= stofomzetting

Je hebt drie grote paren speekselklieren:

1. Oorspeekselklieren (glandula parotis)

- Liggen net voor je oren, achter je wangen

- Maken vooral waterig speeksel, vooral als je kauwt of iets zuurs proeft

2. Onderkaakspeekselklieren (glandula submandibularis)

- Liggen achterin je onderkaak

- Maken slijmerig speeksel in rust

3. Onderstongspeekselklieren (glandula sublingualis)

- Liggen onder je tong

- Maken ook slijmerig speeksel, vooral continu om je mond vochtig te houden

Daarnaast zijn er veel kleine speekselklieren verspreid in je lippen, wangen, gehemelte en tong.

Elke dag produceer je ongeveer 1 tot 1,5 liter speeksel. Het komt via afvoerbuizen in je mond terecht. De productie wordt gestimuleerd door kauwen, smaakprikkels (zoals zuur), en zelfs denken aan eten.

🧠 Waarom is speeksel belangrijk?

- Het maakt voedsel nat zodat je het makkelijk kunt doorslikken.

- Het start de vertering van zetmeel.

- Het beschermt je tanden tegen zuren.

- Het spoelt bacteriën weg en helpt je mond gezond te houden.

🌾 Wat is zetmeel?

- Zetmeel is een koolhydraat dat voorkomt in voedingsmiddelen zoals brood, aardappelen, pasta en rijst.

- Het bestaat uit lange ketens van suikermoleculen (glucose) die aan elkaar vastzitten.

- Zetmeel is een belangrijke energiebron voor ons lichaam, maar moet eerst worden afgebroken tot kleinere stukjes voordat je lichaam het kan gebruiken.

💧 Wat doet speeksel met zetmeel?

- In je speeksel zit een enzym dat amylase heet.

- Amylase begint al in je mond met het afbreken van zetmeel in kleinere suikermoleculen, zoals maltose en uiteindelijk glucose.

- Dit proces heet chemische vertering en start dus al tijdens het kauwen.

Hoeveel tanden heb je in je gebit?
(blijvend gebit)

1. 20
2. 24
3. 32
4. 36

Keelholte

Je huig en strotklepje zorgen ervoor dat het voedsel niet naar je neus of je longen kan.

De strottenklepje (klein flapje bij luchtpijp) is een beschermend klepje dat ervoor zorgt dat eten niet in je luchtpijp geraakt, terwijl het strottenhoofd (orgaan bij begin luchtpijp) een groter orgaan is dat helpt bij spreken en ademen, het bevat ook de stembanden. 

Ze liggen vlak bij elkaar, maar hebben verschillende functies.

Wat is de huig?

1. 1
2. 2

👅 Wat is de huig?

- De huig (ook wel uvula genoemd) is het kleine, druppelvormige stukje weefsel dat achter in je mond hangt, in het midden van het zachte gehemelte.

- Je ziet het als je je mond wijd open doet en in de spiegel kijkt.

🔧 Wat doet de huig?

- Afsluiten van de neusholte bij het slikken

- Tijdens het slikken beweegt de huig omhoog en sluit de neuskeelholte (nasofarynx) af.

- Zo voorkomt je lichaam dat voedsel of drank via je neus naar buiten komt.

- Helpen bij het spreken

- De huig speelt een rol bij het uitspreken van bepaalde klanken, zoals de huig-r in sommige dialecten of talen.

- Ze helpt ook bij het vormen van gutturale klanken (klanken die achter in de keel worden gemaakt).

- Bescherming tegen verslikken

- Als er iets groots of onverwachts achter in je keel komt, kan de huig de kokhalsreflex opwekken.

- Dat helpt voorkomen dat je je verslikt.

🧠 In het kort:

De huig zorgt ervoor dat eten niet in je neus komt, helpt bij het spreken en beschermt je tegen verslikken.

Slokdarm

De slokdarm brengt het voedsel van de keel naar de maag.

• de holte is geplooid en gevuld met slijm
• de slokdarm heeft een dubbele spierlaag

slijm

S

kringspieren

K

lengtespieren

L

🧪 Wat doet de slokdarm?

- De slokdarm is een gespierde buis van ongeveer 30 cm lang.

- Hij vervoert voedsel van de mond naar de maag via peristaltische bewegingen (golvende spierbewegingen).

- Er zitten geen verteringssappen of enzymen in de slokdarmwand die voedsel afbreken.

Proefje

Neem een flesje water en een rietje. Leerling 1 gaat op een tafel liggen met zijn/haar hoofd naar beneden. Leerling 2 geeft water te drinken uit een flesje met een rietje. Leerling 1 probeert water te drinken.

Lukt het leerling 1 om water te drinken?

JA / NEE

 

🧪 Waarom niet?

- Als je met je hoofd naar beneden ligt, werkt de zwaartekracht tegen het drinken in.

- Het slikken van water vereist een gecoördineerde beweging van je tong, keelspieren en slokdarm — en die werken het best als je rechtop zit of staat.

- In deze houding kan het water zelfs terugstromen of je je verslikken, omdat de slikreflex verstoord is.

🧠 In het kort:

Drinken met je hoofd naar beneden is moeilijk en onveilig. Je lichaam is niet gemaakt om in die positie te slikken.

Wil je dit gebruiken als startpunt voor een les over zwaartekracht, slikken of lichaamshouding?

Hoe beweegt voedsel zich door de slokdarm?

-> Dit noemen we peristaltiek of peristaltische bewegingen.

Slokdarm

Wat is de functie van de slokdarm

1. verteren van voedsel
2. voedsel naar de maag transporteren
3. slijm produceren
4. voedsel naar de mond transporteren

Hoe heet de stuwende spierbeweging in de slokdarm?

1. pirestatiet
2. peristatiek
3. perisaltiek
4. peristaltiek

Wat bedoelen we met peristaltiek?

1. Beweging van onze buikspieren
2. Voortstuwende beweging van slokdarm/maag/darmen
3. Vertering van voedsel
4. Doorslikken van voedsel

De maag

• De maag kneedt het voedsel.
  
• De maag maakt ZUUR maagsap. 

         => chemische verkleining

🧪 Wat is maagsap?

- Maagsap is een zure vloeistof die wordt aangemaakt door klieren in de maagwand.

- Je lichaam maakt ongeveer 1,5 tot 2,5 liter maagsap per dag, vooral tijdens het eten.

🔬 Wat zit er in maagsap?

1. Zoutzuur (HCl):

- Maakt het maagsap heel zuur (pH 1,5–2 tot 3, dus tot 100x zuurder dan citroenzuur).

- Doodt bacteriën en ziektekiemen in het voedsel.

2. Pepsine:

- Een enzym dat eiwitten afbreekt tot kleinere stukjes (peptiden en aminozuren).

- Werkt alleen goed in een zure omgeving.

3. Slijm:

- Beschermt de maagwand tegen het bijtende zuur.

4. Intrinsieke factor:

- Helpt later in de dunne darm bij het opnemen van vitamine B12.

🍽️ Wat gebeurt er met het voedsel?

- Het voedsel wordt in de maag gekneed en gemengd met maagsap.

- Eiwitten worden afgebroken door pepsine.

- Zetmeelvertering stopt in de maag, omdat het enzym amylase uit speeksel niet werkt in zuur.

- Het voedsel verandert in een brij (chymus) die klaar is voor verdere vertering in de dunne darm.

De twaalfvingerige darm, de lever en de alvleesklier

Vanuit de maag komt het zure voedsel in de twaalfvingerige darm: 

• lever maakt galsap -> vetten
• galblaas = tijdelijke opslagplaats
• alvleesklier (= pancreas) maakt alvleessap -> vet/eiwit/suiker                                   -> bescherming zuur

             => chemische verkleining

alvleesklier

A

galblaas

G

twaalfvingerige darm

T

Galsap helpt bij het afbreken van vetten, en alvleessap bevat enzymen die vetten, eiwitten en suikers verteren én het maagzuur neutraliseren. Samen zorgen ze voor een goede vertering in de dunne darm.

Na de twaalfvingerige darm komt de......

1. Dunne darm
2. Dikke darm
3. Slokdarm
4. Endeldarm

Dunne darm

Na de 12v-darm volgt de 5 meter lange dunne darm.

• veel darmplooien
• maakt darmsap

           => chemische verkleining

• neemt verteringsproducten op in het bloed (= stofuitwisseling)

- De binnenkant van de dunne darm heeft plooien, vlokken en microvlokken → dit zorgt voor een enorm oppervlak (tot wel 200 m²!) zodat opname efficiënt verloopt.

- De opgenomen stoffen gaan via het bloed naar de lever en daarna naar de rest van het lichaam.

🧬 Hoe worden voedingsstoffen opgenomen?

- In de wand van de dunne darm zitten heel veel kleine bloedvaatjes (haarvaten).

- De voedingsstoffen (zoals glucose, aminozuren, vetzuren, vitaminen) gaan via de darmcellen (enterocyten) door de wand heen naar deze haarvaten.

- Die haarvaten zijn onderdeel van het bloedvatenstelsel, dat de voedingsstoffen vervoert naar de lever en de rest van het lichaam.

🩸 Wat doet het bloed dan?

- Het bloed in de haarvaten neemt de voedingsstoffen op, en die worden opgelost in het bloedplasma (de vloeistof in het bloed).

- Rode bloedcellen vervoeren zuurstof, niet voedingsstoffen.

- Dus: de voedingsstoffen reizen mee in het plasma, niet in de rode bloedcellen.

🧠 In het kort:

De dunne darm geeft voedingsstoffen door aan het bloed via haarvaten in de darmwand. Die voedingsstoffen reizen in het bloedplasma, niet in de rode bloedcellen.

De dunne darm is:

1. ruim 10 meter lang
2. ongeveer 30 cm lang
3. ongeveer 6 meter lang
4. ruim een meter lang

Dikke darm

Onverteerbare resten komen vanuit de dunne darm in de dikke darm terecht.

De functie van de dikke darm is...

• het onttrekken van water + zout (indikken van de resten)

In de dikke darm wordt:

- Water en zout terug opgenomen in het lichaam → zo droogt de brij in.

- De brij langzaam omgevormd tot ontlasting (stoelgang).

- Bacteriën helpen bij het afbreken van sommige stoffen en maken vitamines aan (zoals vitamine K).

- De dikke darm kneedt en duwt de ontlasting langzaam richting de endeldarm.

Blinde darm en endeldarm

De resten leggen deze weg af...

• blinde darm met wormvormig aanhangsel 
• endeldarm waar de ontlasting wordt opgeslagen, met de anus als afsluitspier (kringspier)

Blinde darm

B

Endeldarm

A

appendix mogelijks belangrijk voor bacteriële flora in darmen!! 

🚽 Wat gebeurt er daarna?

- In de endeldarm wordt de ontlasting tijdelijk opgeslagen.

- Als die vol is, krijg je het gevoel dat je naar het toilet moet.

- Via de anus verlaat de ontlasting je lichaam.

Even oefenen...

mond

slokdarm

lever

galblaas

twaalfvingerige darm

alvleesklier / pancreas

maag

dunne darm / ileum

endeldarm 

aars / anus

dikke darm / colon

Welke weg legt het voedsel af? Plaats de woorden in de goede volgorde.

Mondholte

Maag

endeldarm

slokdarm

dikke darm

dunne darm

Keelholte

Twaalfvingerige darm

Spijsverteringsstelsel

Sleep de woorden naar de juiste plek.

Slokdarm

Lever

Dikke darm

Galblaas

Maag

Alvleesklier

Dunne darm

Anus

Blinde darm