Democratische modellen

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

Democratische modellen

Democratische modellen

Doelen

• Inzicht in democratietheorie en de ontwikkeling daarvan
  
• Inzicht in het verschil tussen procedurele (protective) en substantiële (developmental) democratie
  
• Kennis van diverse filosofen of denkers over deze modellen
  
• Inzicht in de democratie in Nederland anno 2025
  
• Inzicht in de werking van de democratische driehoek
  

Democratie

Wat betekent democratie?

Wat maakt Nederland wel/geen democratie?

Welk theoretisch model van democratie heeft je voorkeur?

1. Developmental democracy
2. Protective democracy
3. Developmental republicanism
4. Protective republicanism

Democratie

Democratie kent vele varianten

Democratie

Democratie kent vele varianten

Vergelijking 1

Vergelijking 2

Geschiedenis

Verschillende gebieden hebben een verschillende democratische ontwikkeling

Historische ontwikkelingen hebben hier invloed op

Óók de interpretatie van de republiek verschilt

Modellen

Twee modellen staan centraal

1. Procedurele democratie / Protective Democracy / Bescherming tegen de overheid

2. Substantiële democratie / Developmental Democracy / Participatie van de burgers

Procedureel

Locke, Madison, Montesquieu

Nadruk op democratische kenmerken:

Verkiezingen, grondrechten, checks and balances

Achterliggend idee:

Vrijheid wordt gewaarborgd door deze instituties

Democratie tegen machtsmisbruik en controle van de macht

Substantieel

Rousseau, Mill, Barber

Democratie is samenlevingsmodel

Zorgt voor gelijkheid en zelfbeschikking

Achterliggende idee:

Door participatie ontstaat vrijheid

Democratie als manier van zelfbestuur, ‘way of life’

Meerderheid

De meerderheid beslist?

Meerderheidsbesluiten worden gezien als de kern van de democratie

Echter:

Wat gebeurd er met de rechten van minderheden?

Besluiten in meerderheid dragen niet bij aan democratische waarden als gelijkheid en pluriformiteit

Probleem

1. Meerderheidswens vs minderheidsbelang

2. Macht van argumenten vs macht van de meerderheid

3. Wens van de volksvertegenwoordiging vs de wens van de bevolking

4. Ratio vs emotie

5. Botsing grondrechten: non-discriminatie vs (godsdienst)vrijheid

6. Kleine groep "experts" vs grote groep "onwetenden"

7. Acceptatie van anderen 

Oordeel

Gemengd oordeel over de democratie

Positief:

1. Democratie als concept

2. Vertrouwen in democratische landen

Negatief:

1. Vertrouwen in de instituties

2. Verschillend oordeel van hoog- en lageropgeleiden over politiek

Klassiek

Kenmerken van klassiek liberalisme:

1. Macht is geconstitutionaliseerd en daarmee gedepersonaliseerd

2. Soevereiniteit behoort tot bevolking

3. Individu als vrije, rationele, zelfstandig handelende actor met keuzevrijheid 

4. Individu bezit natuurlijke rechten

npo.nl

Protective

Locke: Sociaal contract

Onafhankelijke samenleving en burgerlijk bestuur

Instemming van bevolking is noodzakelijk bij bestuur:

- Actieve instemming bij inauguratie

- Daarna stilzwijgende instemming

 

Protective

Belang van gedeelde macht

- Tussen groepen (machtsevenwicht)

&

- Tussen taken van de overheid (scheiding)

 om machtsconcentratie te voorkomen

Madison: 

Gevaar van de tirannieke meerderheid &

gevaar van machtige belangengroepen

Protective

Hoe deze bedreigingen aan te pakken?

Verkiezingen

1. Competente vertegenwoordigers die eigen belangen overstijgen

2. Vertegenwoordigers handelen in de belangen van de samenleving

Grote gemeenschap

1. Geografisch grote staat voorkomt tirannie

2. Véél burgers die de rol van vertegenwoordigers in kunnen vullen

3. Grote pluriformiteit

Montesquieu

Scheiding der machten om machtsmisbruik te voorkomen

Belangen van verschillende groepen houden elkaar in balans: checks and balances

Maatschappelijke kant van de machtsverdeling

Sterke afbakening van taken om tirannie te voorkomen

Montesquieu

Duidelijk te onderscheiden taken

- Wetgever: algemene wetten tot stand komen

- Bestuurder: voert ze uit

- Rechter: controle door onafhankelijke rechter

Machtsuitoefening is een cyclisch proces: door problemen in uitvoering of rechtspraak ontstaat nieuwe wens tot wetgeving

Developmental

J. S. Mill

Uitbreiden van individuele vrijheid en participatiemogelijkheden

Participatie is belangrijk voor

- ontwikkelen van individualiteit, zelfontplooiing;

- geïnformeerdheid over politiek, besluitvorming en daarmee ‘goed burgerschap’

- goed bestuur.

Mill

Vrijheid- schadebeginsel

Individuele vrijheid houdt op waar de vrijheid van een ander begint. 

Je bent vrij tot je een ander schade berokkent.

Wat is schade?

Fysiek geweld ,sociale dwang en grote economische ongelijkheid

Bedreigingen van vrijheid

Grote staatsmacht en groepsdruk

Mill

Representatieve democratie is ideaal

1.  Eigen leven en samenleving vormen

2. Vrijheid van meningsuiting

3. Representatie beperkt bedreiging van overschaduwing 'kundige' minderheid door ‘domme’ meerderheid

One man, one vote?

Angst voor tirannie van de ‘dommen’

"Kundige" mensen meer dan één stem

Vrouwen óók kiesrecht!

Rousseau

Vrijheid: ontstaat bij/door participatie in gemeenschap

Wens tot directe democratie: 

‘de bestuurden moeten de bestuurders zijn’.

Algemene wil achterhalen door  rationele deliberatie

Aandacht voor economische ongelijkheid als belemmering voor politieke gelijkheid

Vrouwen géén onderdeel van politiek

www.volkskrant.nl

Barber

Twee grote tegenovergestelde krachten ondermijnen democratie (Jihad-McWorld)

Participatie van burgers onmisbaar is moderne naties

Grote kritiek op protective democracy.

Rol van burger is te klein in een representatieve democratie

Natiestaat is struikelblok voor democratie

(Wereld)naties staan machteloos tegenover “moderne” problemen

Civil society

Maatschappij in drie gebieden te verdelen

1. De Staat (wetten en regels)

2. De Markt (Handel en bedrijvigheid)

3. De “Civil Society” / De Burgermaatschappij

Deze drie gebieden bieden tegenwicht ten opzichte van elkaar….als het goed is?

Balans in plaats van dominantie