Jodenvervolging (in NL)

• Mens & Maatschappij
• Middelbare school
• vmbo t, mavo, havo, vwo
• Leerjaar 2

Deze les:

- Voorkennis

- Lesdoel

- Instructie

- Verwerken nieuwe lesstof

Programma periode

• 1. Aanloop naar de Tweede Wereldoorlog
• 2. Duitse inval van Nederland
• 3. Collaboratie
• 4. Verzet in Nederland
• 5. Jodenvervolging in Nederland
• 6. Dwangarbeid en economische gevolgen
• 7. Hongerwinter
• 8. De bevrijding van de geallieerden 
• 9. Herdenken en herinneren
• 10. Europese samenwerking
• 11. Werking van de Europese Unie
• Toets

COLLABORATIE

VERZET

De NSB

Radio Oranje 

Paspoorten vervalsen 

Joden aangeven bij de politie

Collaboratie

Propaganda

Capitulatie

Reclame maken voor ideeën

Samenwerken met de bezetter

Overgave

Welk begrip past het beste bij de bron?
Leg uit (kies uit: collaboratie, verzet of accommodatie)

Reacties van de bevolking

• accomodatie: het zich aanpassen aan een nieuwe situatie; men spreekt van accomodatie als de bevolking van een bezet land het gewone leven zo veel mogelijk probeert voort te zetten.
• collaboratie: samenwerking met de vijand.
• verzet: tegenwerken van de vijand.

Onderduiken

• Onderduiken om je te verbergen zodat je niet wordt opgepakt door de politie of Duitsers. 

Lesdoel

Na deze les weet ik wat de Jodenvervolging in Nederland inhield en kan er voorbeelden bij benoemen.

Waarom doken veel Joodse mensen onder tijdens de Tweede Wereldoorlog?

Aantal  Joodse slachtoffers per land

Kaart van aantal Joodse slachtoffers 

Joden

Het Jodendom

Het Jodendom is de godsdienst en cultuur die bij het Joodse volk hoort. Het is de oudste godsdienst waarbij mensen in één God geloven en bestaat zo’n 3.500 jaar. 

Waarom haatte Hitler Joden?

Neurenberger rassenwetten

Bepaling van wie Joods is

Waarom:

• Racisme; "Joden zijn parasieten die uit zijn op wereldheerschappij"
• Eerste Wereldoorlog verloren door de Duitsers (niet waar)

Wat waren maatregelen van de bezetter tegen Joden?

Joden verboden

Jodenster/Davidster

Joden werden steeds meer uitgesloten van het openbare leven. Ze mochten niet meer naar parken, niet meer naar bioscopen, niet meer trouwen met 'niet joden'. Systematische uitsluiting.

Concentratie van Joden

Vanaf 1942 werden Joden geconcentreerd in de jodenbuurt in Amsterdam

Razzia's

Een razzia is een georganiseerde, groots opgezette, opsporing en jacht op een groep mensen. Veel Joden werden hierna doorgevoerd naar bijvoorbeeld concentratiekampen.

Discriminatie

• Vanaf 1940 moesten alle Nederlandse Joden zich laten registeren.
• Steeds vaker werden Joden in Amsterdam lastig gevallen door NSB-ers. De Amderstammers (joods en niet-joods) vochten terug. 
• Er waren in die tijd veel knokpartijen. Bij een van deze gevechten kwam een NSB-er om het  leven. 

vanaf mei 1940

De J in het persoonsbewijs staat voor 'Joods'. 

Razzia

• Als straf werd er een razzia georganiseerd. 
• Op 22 en 23 februari 1941 drijven de Duitsers in de joden buurt 425 joodse mannen bijeen.

• Op de afbeelding zie je een aantal van deze mannen. Ze worden naar een concentratiekamp gebracht en sterven daar allemaal.

22 en 23 feb 1941

Februaristaking

• De Amsterdamers zijn geschokt en willen laten zien dat ze het niet eens zijn met de jodenvervolging. Er wordt opgeroepen om te staken. 
• Op 25 februari leggen in Amsterdam én steden in de buurt veel arbeiders het werk neer. 
• De Duitsers grijpen hard in. Ze schieten op stakers. Negen stakers overlijden op straat. Drie worden later geëxecuteerd. 

25 feb 1941

Februaristaking

• De februaristaking is heel bijzonder omdat dit het enige groote protest tegen de jodenvervolging in Europa is geweest. 
• De foto hiernaast is de enige foto die er is van de februaristaking. 

25 feb 1941

0

Waar werden Joodse mensen heen gebracht?

Bekende concentratiekampen in Nederland

1. Ommen: Kamp Erica

2. Amersfoort: Kamp Amersfoort 

3. Schoorl: Kamp Schoorl

4. Vught: Kamp Vught 

5. Westerbork: Kamp Westerbork 

1. 

2. 

3. 

4. 

5. 

• 1942 
• In dat jaar gaan de eerste Joden via het doorvoerkamp Westerbork naar Auschwitz.

Kamp Westerbork

• Sinds 1938 eigenlijk een vluchtelingenkamp.
• Vanaf 1940 een doorvoerkamp.

Westerbork serenade

Waarom mochten ze toch optreden en muziek maken in het kamp?

Holocaust

Holocaust: moord op Joden tijdens de Tweede Wereldoorlog (Shoah)

Ong. 6 miljoen (Europese) Joden vermoord

Holocaustmonument in Berlijn

Holocaust: moord op Joden tijdens de Tweede Wereldoorlog

De Holocaust wordt ook wel de Shoah genoemd (Hebreeuwse benaming)

Tijdens de Holocaust zijn er ong. 6 miljoen (Europese) Joden vermoord

Samenvatten

Bekijk het leerdoel en maak een samenvatting van deze les. Gebruik hierbij deze les die op It's Learning staat.

Kernwoorden: Jodendom, Neurenberger Rassenwetten, kenmerken jodenvervolging, Razzia, Februaristaking, concentratiekampen, Holocaust.

Samenvatting: Waarom, hoe en gevolgen. 

Wie was Anne Frank?

1929

1933

1940

1942

1944

1945

In New York stort de aandelenbeurs in. Dit is het begin van een wereldwijde economische crisis.

Anne Frank wordt op 12 juni 1929 geboren als tweede dochter van Otto en Edith Frank. Hier zie je Edith en Anne, één dag na haar geboorte in een ziekenhuis in Frankfurt am Main.

Anne, Edith en Margot in het centrum van Frankfurt am Main.

Op 6 juli duikt de familie Frank onder in het Achterhuis op Prinsengracht 263. De ingang zit verborgen achter deze draaibare boekenkast.

Otto Frank samen met de vier helpers. Hij keert als enige van de acht onderduikers terug uit de nazi-kampen. Anne is gestorven in kamp Bergen-Belsen.

Op 10 mei vallen Duitse soldaten Nederland binnen. Rotterdam wordt 4 dagen later gebombardeerd. Op 15 mei geeft het Nederlandse leger zich over.

Anne krijgt een dagboek voor haar 13e verjaardag.

Anne in de 6e klas (groep 8) van de Montessorischool in Amsterdam.

Adolf Hitler is de nieuwe leider van Duitsland.  Hij belooft samen met zijn nazi-partij van Duitsland een groot en sterk land te maken.

Heel Nederland wordt op 5 mei 1945 bevrijd. Sindsdien staat 5 mei bekend als Bevrijdingsdag, een dag die volledig in het teken staat van vrijheid.

Op 6 juni landen Engelse soldaten op de kust van Normandië in Frankrijk. De geallieerden vechten tegen het Duitse leger (D-Day).

De nazi’s vervolgen de joden. Vanaf 3 mei moeten alle joden ouder dan 6 jaar in Nederland een Jodenster dragen.

Op 4 augustus worden na ruim twee jaar de acht onderduikers in het Achterhuis ontdekt. Via kamp Westerbork (Drenthe) worden Anne en de anderen naar kamp Auschwitz in bezet Polen gedeporteerd.

Informatieve slide

De tijdlijn van 1929 tot 1945 vertelt door middel van afbeeldingen het verloop van de Tweede Wereldoorlog en Anne Frank haar leven. Klik op de hotspots voor informatie over de gebeurtenis/afbeelding. Door op de afbeeldingen te klikken, kan je deze beeldvullende tonen. 

Extra uitleg:
 Boven de tijdlijn zijn afbeeldingen te zien met momenten uit het leven van Anne Frank. De afbeeldingen onder de tijdlijn gaan over algemene gebeurtennissen uit de Tweede Wereldoorlog. Op deze manier wordt inzichtelijk gemaakt welke invloed de algemene geschiedenis had op het leven van Anne Frank. 

Tip:
 Bekijk sommige afbeeldingen eerst samen met de leerlingen voordat je de informatie van de hotspots geeft. Zo kun je eerst de informatie die de leerlingen uit de afbeelding halen bespreken met elkaar.

Op 12 juni 1942 viert Anne haar 13e verjaardag. Een van haar cadeaus is het dagboek dat ze een paar dagen eerder zelf heeft uitgekozen. Ze is er dolblij mee!

Op 14 juni 1942 begint Anne echt met schrijven in haar dagboek.

Informatieve kijkafbeelding

Hier zie je de cadeautafel van Anne Frank op haar 13e verjaardag. Ga kort met de leerlingen in gesprek over wat ze zien op de afbeelding. Klik daarna op de hotspots voor twee algemene weetjes over het dagboek van Anne Frank.

Extra uitleg: Geef de leerlingen hier niet te veel informatie/ga niet te veel in op de inhoud rondom het dagboek. Laat leerlingen alleen benoemen wat ze zien + afvragen. 
De volgende vijf slide gaan verder in op het dagboek aan de hand van drie interactieve vragen en een informatieve kijkplaat. 

Aan wie schrijft Anne haar dagboek brieven?

1. Peter
2. Hanneli
3. Kitty
4. Bep

Antwoord: C

Extra informatie: Anne Frank schrijft in haar dagboek aan Kitty: ‘Het fijnste vind ik toch maar aan jou te schrijven, dat weet je ook wel en ik hoop dat het wederzijds is.’

Wilde Anne haar dagboek uitgeven als boek?

Ja

Nee

Antwoord: Ja

Extra uitleg: Toelichting op het antwoord vind je op de volgende slide.

‘Stel je eens voor hoe interessant het zou zijn, als ik een roman van het Achterhuis zou uitgeven. Aan de titel alleen zouden de mensen denken, 

dat het een detectiveroman was.’ 

Anne Frank, woensdag 29 maart 1944

Informatieve slide

Deze quote van Anne Frank geeft het antwoord op de vraag van de vorige slide.

Welke titel had Anne bedacht voor haar boek?

1. De schuilplaats
2. Het Achterhuis
3. Lieve Kitty…
4. Dagboek van Anne Frank

Antwoord: B

Anne plakte ook foto’s en plaatjes in haar dagboek

In het begin schrijft Anne naar meerdere denkbeeldige vriendinnen (Kitty, Pop, Phien, Conny, Lou, Marjan, Jettje en Emmy). Uiteindelijk besluit ze alleen nog aan Kitty te schrijven.       

Op 28 maart 1944 hoort Anne op Radio Oranje de oproep van minister Bolkestein om dagboeken te bewaren. Dat brengt Anne op een idee: ze wil na de oorlog een boek uitgeven over haar tijd in de schuilplaats. Anne is heel kritisch en begint in mei 1944 haar dagboek te herschrijven.

Wanneer het roodgeruite dagboek vol is, schrijft Anne verder in schriften.

Naast haar dagboek schrijft Anne ook korte verhaaltjes en verzamelt ze mooie zinnen in een schrift.

Het eerste wat Anne in haar dagboek schrijft:

'Ik zal hoop ik aan jou alles kunnen toevertrouwen, zoals ik het nog aan niemand gekund heb, en ik hoop dat je een grote steun voor me zult zijn.' Anne Frank, 12 juni 1942

Informatieve kijkafbeelding

Hier zie je het dagboek en de schriften van Anne Frank. 

Klik op de hotspots om meer te weten te komen over Anne Frank haar dagboek en schriften. 

Voorhuis

Achterhuis

Prinsengracht 263

Voorkantoor

Magazijn

De boekenkast

Kamer Anne Frank & Fritz Pfeffer 

Kamer Peter van Pels

Zolder

Informatieve kijkafbeelding

Vertel: Hier zien we een doorsnede van Prinsengracht 263 dit is de plek waar Anne Frank ondergedoken zat. 

Begin bij de hotspot linksonder: hier zie je het pand vanaf de straat. 

Klik op de overige hotspots om te zien hoe het Voor- en Achterhuis er uitzagen toen Anne Frank er ondergedoken zat. (Op de foto’s zie je een reconstructie gemaakt in 1999) De ruimtes in het Anne Frank Huis zijn nu leeg.

Tip: Door op de afbeeldingen te klikken, kan je ze beeldvullende tonen. Vraag de leerlingen wat ze zien en opvalt op de afbeeldingen. Haal zo samen informatie uit de afbeelding en vul daarna eventueel aan met onderstaande extra informatie.

Extra informatie: 

• Prinsengracht 263: Dit is het bedrijfspand van Otto Frank zijn bedrijf Opekta.
  
• Het voorkantoor: Op de eerste verdieping van het voorhuis werkte het kantoorpersoneel; Miep Gies, Bep Voskuijl en Johannes Kleiman. Anne is nieuwsgierig en kan het niet laten om hier ’s avonds af en toe naar buiten te gluren.
  
• Magazijn: Op de hele onderste verdieping bevindt zich het magazijn. De magazijn medewerkers mogen niet merken dat in het Achterhuis onderduikers zitten. Anne en de andere onderduikers moeten overdag heel stil zijn, zo mag het toilet niet doorgespoeld worden omdat de waterafvoer recht door het magazijn loopt.
  
• De boekenkast: Deze draaibare boekenkast verbergt de ingang naar het Achterhuis. Helper Johan Voskuijl heeft deze kast getimmerd.
  
• Kamer van Peter van Pels: Peter heeft als enige een eigen kamer daar is Anne best jaloers op. De trap in Peters kamer leidt naar de zolder van het Achterhuis.
  
• Zolder: Anne komt hier graag om alleen te zijn of om met Peter te praten. Hier bewaren de onderduikers voedsel en hangt de was te drogen.
• Kamer van Anne Frank & Fritz Pfeffer: Anne deelt haar kamer met Fritz Pfeffer, een man net zo oud als haar vader.

‘Hoe heerlijk is het, dat niemand een minuut hoeft te wachten met te beginnen de wereld langzaam te doen veranderen!  Hoe heerlijk dat ieder, klein of groot, direct zijn deel ertoe bij kan dragen om rechtvaardigheid te brengen en te geven!’

Anne Frank, Verhaaltje 'Geef!', 26 maart 1944 

Afsluitende slide

Een quote om de les af te sluiten met een mooie boodschap van Anne Frank.

Zelf aan de slag!

Vat het leven van Anne Frank samen in je schrift. Doe dit volgens een manier dat jouw prettig lijkt. 

Kom je er niet uit? Gebruik dan Cornell!