Thema 5 Erfelijkheid en evolutie B3 Genen en allelen

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 2

Thema 5 

Erfelijkheid en evolutie

B3

Genen en allelen

Wat gaan we doen?

• Intro
• Leerdoelen B3 (1 min)

• Uitleg B3: - DNA
  

                                                           - Gen, genvariant of allel
                                                        - Mutatie en albinisme
                                                                           - Mutagene invloeden en kanker

• Zelfstandig aan de slag met de opdrachten (15 min)
• Afsluiter B3 (5 min)

            

Leerdoelen

5.3.6 Je kunt omschrijven wat genen en allelen zijn.

5.3.7 Je kunt omschrijven wat een mutatie is.

5.3.8 Je kunt omschrijven wat kanker is.

Elke lichaamscel bevat bijna twee meter DNA. Het DNA in één cel is opgebouwd uit ongeveer drie miljard basen: de bouwstenen van het DNA.

Een mens heeft .... chromosomenparen.

1. 24
2. 48
3. 46
4. 23

Waaraan kun je zien dat een chromosomenportret (karyogram) van een jongen afkomstig is?

Wat is juist?

1. 1 celkern 2 genen
2. 1 cel 2 chromosomen
3. 3 DNA 4 gen
4. 3 Chromosomen 4 DNA

Zet in de juiste volgorde van klein naar groot:

1. cel - chromosoom - DNA - gen
2. gen - chromosoom - DNA - cel
3. gen - chromosoom -cel - DNA
4. gen - DNA - chromosoom - cel

DNA

• Chromosomen bestaan voor een groot deel uit de stof DNA. 
• DNA is opgebouwd uit de basen A, T, C en G. 
• Eén paar (dus A–T of C–G) noem je een basenpaar. 

• Het DNA uit één cel is opgebouwd uit ongeveer 3.000.000.000 basen: de bouwstenen van het DNA

Gen

• Voor elke eigenschap en elk proces zijn duizenden basenparen nodig.
• De basenparen die samen nodig zijn voor een eigenschap, vormen een gen
  
• De basenparen kunnen naast elkaar liggen, maar meestal zijn ze verdeeld
• De kleur, vorm en werking van je lichaam worden vooral geregeld door allemaal verschillende eiwitten
• Alle genen bevatten de informatie voor het maken van die eiwitten

Genvariant of allel

• Gen A: kleine verschillen in basenparen. 
• Chromosoom 1 heeft een basenpaar G-C.
• Dit geeft meestal blauwe ogen. 
• Chromosoom 2 ligt op dezelfde plaats het basenpaar A-T. 
• Dit geeft meestal bruine ogen. 
• De informatie in een gen noem je een genvariant of allel. 
• De twee allelen noem je een allelenpaar.
• Het 'sterkste' allel wint...

1 twee allelen voor steil haar

2 twee allelen voor krullend haar

3 een allel voor steil haar en een allel voor krullend haar

Mutatie

• Mutatie: een plotselinge verandering van het genotype.
  
• Mutant: een organisme waarbij een mutatie in het fenotype zichtbaar is.
• Albino: lichaam vormt geen melanine.
• Mutatie in een lichaamscel heeft meestal geen gevolgen. Genotype van de andere lichaamscellen blijft ongewijzigd.
• Mutatie in een geslachtscel kan wel een grote uitwerking hebben, wanneer cel bijvoorbeeld betrokken is bij bevruchting.

Mutagene invloeden 

en kanker

• Mutagene invloeden:

      - straling (bijv. radioactieve straling, röntgen-straling of uv-

         straling in zonlicht)
      - bepaalde chemische stoffen (bijv. stoffen in sigaretten-

         rook, asbest)

• Ontstaan van kanker: ergens in het lichaam gaat een cel zich ongeremd delen.
  
• Oorzaak: mutaties in genen die betrokken zijn bij het regelen van celdeling. 
• Er ontstaat een kwaadaardig gezwel (tumor) en de bouw van het weefsel wordt verstoord.
• Uitzaaiing: cellen van de tumor komen in het bloed of in de lymfe terecht.

Zelfstandig aan de slag

• Maak opdracht 1 t/m 8 (+9)

• Kijk de opdrachten na met het antwoordboek of digitaal
• Oefen de Flitskaarten en check de leerdoelen met de Test Jezelf

Klaar? 

• Lees de Samenhang en maak opdracht 11 als je eerder klaar bent...

Lever hier je samenvatting in...

Lesafsluiter B3

5.3.6 Je kunt omschrijven wat genen en allelen zijn.

5.3.7 Je kunt omschrijven wat een mutatie is.

5.3.8 Je kunt omschrijven wat kanker is.

Bekijk eventueel nog de video's op je ELO!!

Hebben plantencellen ook DNA?

1. Ja
2. Nee

Een allel is hetzelfde als een gen.

1. Ja, ze hebben beiden altijd dezelfde info.
2. Ja, ze liggen allebei op dezelfde plek en zijn dus gelijk.
3. Nee, ze liggen wel op dezelfde plek maar een gen is specifieker.
4. Nee, ze liggen wel op dezelfde plek maar een allel is specifieker.

Welke beschrijving hoort bij welk begrip?

Bevat informatie over één erfelijke eigenschap

Bestaat uit DNA en eiwitten

Is een variant van een gen

De stof die de code bevat over erfelijke eigenschappen

Chromosoom

Allel

DNA

Gen

Bij een mutatie in welk type cellen zijn de gevolgen het grootst?

1. Bij een mutatie in bloedcellen.
2. Bij een mutatie in geslachtscellen.
3. Bij een mutatie in huidcellen.