Par. 4.3 Machtige heren, halfvrije boeren

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 1

Leerdoelen opschrijven

3. Welke sociale verhoudingen waren er in de middeleeuwen?
4. Welke handel was er?

Klaar? Lees "Drie sociale groepen" op blz. 63

Zelfstandig en in stilte

Vorige les:

1. Waardoor waren boeren in de landbouwsamenleving halfvrij?

2. Wat was een domein?
3. Hoe was het leven op een domein?
4. Wat was het hofstelsel?
5. Welke plichten hadden de horigen?

Studiewijzer

03/04 Par. 4.1 Leenheren en leenmannen

07/04 -

10/04 Par. 4.1 Leenheren en leenmannen

14/04 Par. 4.3 Machtige heren, halfvrije boeren

17/04 Par. 4.3 Machtige heren, halfvrije boeren

MEIVAKANTIE

08/05 -

12/05 Par. 4.3 Machtige heren, halfvrije boeren

15/05 SO par. 4.1 en 4.3

19/05 Par. 4.2 Europa wordt christelijk

22/05 Par. 4.2 Europa wordt christelijk

26/05 Par. 4.2 Europa wordt christelijk

Hemelvaartsdag

02/06 Par. 4.4 De opkomst van de Islam

TWT H4 en H5 par. 4.2, 4.4 en 5.1 + feiten en meningen

05/06 Par. 4.4 De opkomst van de Islam

12/06 Par. 5.1 Woonplaats en werkplaats

16/06 Par. 5.1 Woonplaats en werkplaats

19/06 Par. 5.1 Woonplaats en werkplaats

23/06 Herhalingsles

Vandaag

1. Huiswerk

 2. Uitleg par. 5.3 

3. Opdrachten maken en bespreken

4. Leerdoelen bespreken

5. Afsluiten

Huiswerk: domein

Landbouwsamenleving

samenleving waarin mensen in dorpen leven van landbouw.

• Boeren waren niet meer helemaal vrij.

• Oorzaak: volksverhuizing leidde tot onzekerheid en onveiligheid. 
• Veel boeren zochten zekerheid en bescherming bij machtige heren. In ruil daarvoor hadden de boeren een deel van hun vrijheid verloren. Ze werden HORIGEN.

Hoe werd je horigen?

• Afstammelingen van slaven uit de Romeinse tijd die een eigen lapje grond hadden gekregen om te bewerken.
• Afstammelingen van vrije boeren die hun grond aan een klooster of edelman hadden gegeven in ruil voor voedsel na mislukte oogsten of in ruil voor bescherming.

De horige

De boeren die gebonden zijn aan een gebied. Waren geen slaven, maar mochten niet weg zonder toestemming. 

Rond 800 leefden een groot deel van de bevolking als horige op het gebied van een edelman of van een klooster. 

Komt van het oude woord "ghehorich" wat gehoorzamen betekent. Horigen waren dus gehoorzaam (aan de heer)

Het domein:

Een domein (gebied van edelman of klooster): dorp met omgeving en alles wat daarbij hoorde aan land en goederen. 

Een domein was eigendom van een grootgrondbezitter (een edelman, bisschop of abt van een klooster).

Een horige kreeg een stuk grond met een huis, maar mochten het domein niet zonder toestemming verlaten. Deze onvrijheid van horigen wordt horigheid genoemd. 

Het was het hofstelsel?

De eigenaar of de rentmeester woonden bij het hof.

Het economisch systeem met horigen op domeinen wordt daarom hofstelsel genoemd.

De grond op het domein werd verdeeld in 2 stukken, ene deel akkers van de heer (leenman) andere deel 'eigen' akkkers van horige boeren.

Buiten lagen weiden en bossen, die waren ook van de heer en horige mochten gebruiken in ruil voor diensten. 

Leven op een domein

• Bij het hof stonden ook andere gebouwen: kerk, molen, bierbrouwerij, voorraadschuren...
  Er was altijd grond voor akkerbouw en veeteelt en vaak een visvijver.
• Een domein was zelfvoorzienend: alles wat de bewoners nodig hadden werden op het domein geproduceerd. De bewoners kwamen bijna nooit buiten het domein. 

Welke plichten hadden de horigen?

• Om op de grond van de heer te kunnen wonen, moest je belasting (pacht) betalen: ze gaven een deel van de oogst aan de heer.

• De horigen waren ook verplicht om onbetaald voor de heer te werken = herendiensten (klusjes).

Leerdoelen beantwoorden

1. Waardoor waren boeren in de landbouwsamenleving halfvrij?
2. Wat was een domein?
3. Hoe was het leven op een domein?
4. Wat was het hofstelsel?
5. Welke plichten hadden de horigen?

Vorige les...

• Landbouwsamenleving
• De meeste mensen leefden in een domein (dorp met omgeving en alles wat daarbij hoorde aan land en goederen. 
• Horige: onvrije boeren
• Het hofstelsel (economisch systeem met horigen op domeinen)

De drie standen

In de middeleeuwen had je in de samenleving drie standen:

Geestelijken

Adel

Boeren

Elke groep heette  een stand. Letterlijk waar jij staat in de maatschappij, wat jouw plek is. 

Drie sociale groepen/ standen: de standenmaatschappij

• Geestelijken: bieden 

Hoge geestelijken: paus, bisschoppen en abten.

Lage geestenlijken: monniken, nonnen, priesters

• Edelen: vechten
• Boeren: werken

Iemands afkomst bepaalde wat hij was. 

De eerste en tweede standen

• groep met een vaste sociale posititie.
• privileges (speciale rechten, voorrechten), bijv. ze hoefden geen belasting te betalen. 

Hoge edelen

• Edelen met grote gebieden vormden de hoge adel. Hun rentmeesters waren de lage adelen. 
• De hoge adel hadden heerlijke rechten,  die vaak samen met de plichten van horigen gingen, zoals het jachtrecht, molenrecht en
• rechtspraak: rentmeesters spraken ook recht op hun domein en mochten bij kleine overtredingen boetes opleggen en innen. Bij zware misdaden moest een rentmeester aan zijn heer voorleggen. 

Weinig handel

In de vroege middeleeuwen was er weinig handel en er waren weinig steden. 

In Nederland was Dorestad de belangrijkste handelsplaats. 

Dorestad

• Het stadje bestond uit een lange straat met houden huizen met aanlegsteigers. 
• Er woonden zo'n 2500 mensen, de meeste waren boeren. 
• Rond 830 werden zilveren munten geslagen, met de naam Dorestatus. 
• Handelaren uit Duitsland, Frankrijk, Engeland en Scandinavië brachten er wijn, aardewerk en zout en ook edelstenen, zwaarden en zelfs ivoor uit Afrika. 

Opdrachten maken en bespreken

Werkboekje par. 4.3 vanaf blz. 73 opdrachten 1 t/m 6

Zelfstandig en in stilte

Max. 15 minuten

Eerder klaar? Antwoord de leerdoelen

3. Welke sociale verhoudingen waren er in de middeleeuwen?
4. Welke handel was er?

Teken het domein

Je bedenkt wat er allemaal nodig is op een domein. Dus: wat moet er allemaal aanwezig zijn? (Gebruik hierbij je geschiedenisboek).

Teken een middeleeuws domein. Gebruik daarvoor een A3-papier.

 Dit doe je in de vorm van een plattegrond/3D tekening met een legenda.

• 15 minuten
• Individueel 
• Gebruik je boek! 

Leerdoelen antwoorden

3. Welke sociale verhoudingen waren er in de middeleeuwen?

• Er waren drie standen: geestelijkheid (eerste stand, zorgden voor de ziel van de mensen), adel (tweede stand, zorgden voor bescherming) en boeren (derde stand, zorgden voor voedsel). 

4. Welke handel was er?

• Er was weinig handel, want er waren weinig steden. In Nederland was Dorestad de belangrijkste handelsplaats. Daar werden er zilveren munten geslagen. Ook kwamen er handelaren uit andere gebieden, zoals Duitsland en Frankrijk. Ze brachten er bijvoorbeeld wijn, aardewerk, zout, etc. 

1. Waardoor waren boeren in de landbouwsamenleving halfvrij?

 Boeren hadden in ruil voor berscherming een deel van hun vrijheden verloren. Boeren werden horigen.

2. Hoe was de landbouw georganiseerd?

De meeste mensen in Europa woonden op een domein. Een domein werd georganiseerd volgens het hofstelsel: horigen mochten een stuk grond met een huis gebruiken, maar ze mochten het domein niet zonder toestemming verlaten. Ze mochten de grond gebruiken in ruil voor pacht en herendiensten. 

hetverhaalvannederland.ntr.nl