Literatuurgeschiedenis Nieuwste tijd (45 tot nu) 2425

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

4 Nieuwste tijd (1945-nu) 

Lesdoel

Je kan een overzicht geven van de hoofdlijnen van de literatuurgeschiedenis van de jaren 45 tot nu en de gelezen literaire werken plaatsen in dit historisch perspectief.

1 Historische context

4.1 Opstandigheid en verzet

Oorlog en wederopbouw

Einde Tweede Wereldoorlog

Leven van voor de oorlog kon niet zomaar weer opgepakt worden.

• Vele doden en enorme verwoestingen

• Wat in concentratiekampen en in Japan was gebeurd, drong langzaam door
  
• Politionele acties -> onafhankelijkheid Indonesië: 1949
  
• 1949 NAVO oprichting NAVO (Noord Atlantische Verdrags Organisatie) -> een groot defensief bondgenootschap -> landen zoeken bescherming bij elkaar

Politionele acties (dekolonisatie)

• Drang onder Indonesische bevolking om zelfbeschikking, zelfstandigheid en gelijke rechten uiten zich in een groeiend Indonesisch nationalisme​
• 1945: Capitulatie Japan; na de daarop volgende gewelddadige ‘Bersiap’-periode slaan Nederlandse troepen hard terug in ‘politionele acties' (1947 en 1948)
• VN grijpt in en dwingt Nederland om Indonesische onafhankelijkheid te erkennen: 1949

Wederopbouw

• Wederopbouw Europa ander andere met geld van Amerika (=Marshallplan)

Koude oorlog

Eind aan Koude Oorlog -> Michael Gorbatsjov komt aan de macht (1985):

-start 'glasnost' (=openheid -> hervormingen)

-start 'perestrojka' (=economische en maatschappelijke herstructurering)

Val Berlijnse Muur (1989) -> symbolisch einde aan de Koude Oorlog

Veranderende maatschappij

Veranderende maatschappij

Jaren 30, 50 en 60

Van een volledige geregelde maatschappij (jaren 30) naar een overlevingsmaatschappij (jaren 50) en belevenismaatschappij (jaren 60).

Jaren 30 (voor WO II)

Braafheid ten top. Alles was geregeld voor de Tweede Wereldoorlog:

• Kerk
• Verzuiling (ontstaan in 19de eeuw) 
• Vaste regels hoe te gedragen: eten(stijd), koffietijd, verdeling rollen, gehoorzaamheid ouders, op visite (=burgerlijke moraal)
• Spaarzaamheid, hard werken, degelijkheid en deugdzaamheid
  

Tweedeling in streven na WO II

Tweedeling:

1. Herstel vooroorlogse waarden, rust en orde =restauratie.
2. Verlangen naar vrijheid en verandering= tegencultuur (verzet tegen macht en gezag)-> tegen kerk/ voor emancipatie van vrouwen en homoseksuelen/ voor rassengelijkheid
   

Jaren 50 (na WO II)

Jaren 60: er komt 'luxe'

Nederland wordt  in de jaren 60 welvarend -> aardgas -> snelle stijging welvaart -> consumptiemaatschappij (symbool= tv)

• Niet meer 's avonds met hele gezin om tafel onder één lamp
• In (vrijwel) alle gezinnen een radio
• Eerste tv's verschijnen, maar:
  
• 'Doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg'
• 1953: ook nog eens watersnoodramp
  

Vrouwenbeweging (eind jaren 60)

Feminisme->  tweede feministische golf

Frankrijk -  Simone de Beauvoir schrijft De tweede sekse (1949):

• 'Vrouwen zijn niet als vrouwen geboren, maar tot vrouw gemaakt'. 
• Opvoeding en geschiedenis bepalen rolpatronen en bijbehorende machtmechanismen.

Nederland: Anja Meulenbelt De schaamte voorbij (1976)

Vrouwenbeweging in Nederland

Eind jaren 60 -> Dolle mina's-> strijden voor:

*gelijke behandeling man en vrouw;

*recht op werk;

*recht op abortus;

*vrij beschikbare anticonceptiemiddelen.

Milieu

Eind jaren 70 -> rijke Westen krijgt door dat het energieverbruik een aanslag is op het milieu-> rapport van Club van Rome (1972): De grenzen aan de groei.

• Opkomst milieubewegingen (o.a. Greenpeace)
• Opkomst 'groene partijen' (o.a. GroenLinks)
• Films over milieu (An inconvenient truth van Al Gore)
• Schoolstakingen (Greta Thunberg)

Immigratie

De multiculturele samenleving ontstaat door:

• Immigranten uit voormalig Nederlands-Indië (1949)
• Vanaf jaren 60 -> veel buitenlandse arbeidskrachten in Nederland (gastarbeiders)
• Surinamers na onafhankelijkheid (1975)
• Toestroom van asielzoekers en vluchtelingen 

2 Culturele context

Opstandigheid en verzet

Na 1945 -> veel romans over de oorlog met daarin de volgende onderwerpen:

-gruwelijke verblijf in Duitse en Japanse kampen

-het leven van achterblijvers (onderduikers)

-mensen die fout waren in de oorlog

-schuld en verantwoordelijkheid (verzet)

-tweede en derde generatie

Postkoloniale romans

Gaan over:

-Veranderende verhouding met de koloniën.

-Koloniale relaties die kritisch bekeken worden.

-Kinderen en kleinkinderen van getraumatiseerde ouders en grootouders door de dekolonisatie en repatriëring

Feministische romans

Gaan over:

-Opzien tegen het leven als vrouw

-Gelijkheid en gelijkwaardigheid van man en vrouw

-Verzet tegen de moraal van de rol van de vrouw als huisvrouw en moeder

Migranten literatuur

Nederland is door migratie een multiculturele samenleving geworden. Schrijvers met een migratieachtergrond publiceren in het Nederlands hun literaire teksten.

In hun werk staat centraal:

-land van herkomst

-reis naar het nieuwe land

-opgroeien in Nederland: vooroordelen, en pesterijen

Auteurs: Kader Abdolah (1954) - Het huis van de moskee (2005) / Mano Bouzamour ( 1991)- De belofte van Pisa (2013)/ özcan Akyol (1984)- Eus. Een Schelmenroman (2012) / Abdelkader Benali (1975) - Bruiloft aan zee (1996)

Klimaatfictie (sciencefiction)

Romans die gaan over de gevolgen van de opwarming van de aarde-> extreem weer en meestal dystopieën

3 Literaire ontwikkeling

4.2 Oeroeg (1948)

postkoloniale roman

Info 

• Hella Haasse (1918-2011) leefde de eerste twintig jaar in Nederlands -Indië-> Indonesië
•  Ze schreef Oeroeg tijdens de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd.
• Oeroeg is het boekenweekgeschenk in 1948
• Andere bekende werken: Heren van de thee (1992) en Sleuteloog (2002)

4.4 De Aanslag (1982)

"Ik ben de Tweede Wereldoorlog."

Harry Mulisch schreef romans, toneelstukken, reisverslagen, autobiografische boeken, essays, gedichten en reportages

Info

• Geboren in 1927 te Haarlem
• Vader was collaborateur, moeder Joods 
• 1936: scheiding ouders, moeder vertrekt naar VS
  
• 1959: Het stenen bruidsbed
• 1975: Twee vrouwen / 1982: De aanslag / 1992: De ontdekking van de hemel / 2000: Siegfried: een zwarte idylle
  
• Ontving alle literaire prijzen die er in Nederland zijn
  

Zijn werk

• De mens wordt gedreven door krachten die hij niet kan beheersen, vaak niet eens kent. 
• Kunstige beeldspraken
• Suggestieve overdrijvingen
• Vreemde woorden
• Toespelingen op allerlei culturen en literatuur (intertekstualiteit)
• Boeken (o.a.) : Het zwarte licht, De zaak 40/61, Siegfried en De aanslag

4.5 Wees onzichtbaar (2017)

nos.nl

Info

• Murat Isik (1977) komt uit het Turkse Izmir en groeit op in Nederland.
• Wees onzichtbaar -> gedeeltelijk autobiografisch.
• Wees onzichtbaar -> Libris Literatuurprijs 2018

4.6 Zee nu