morfemen

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 3

Welkom bij Nederlands.

Wat te doen: 

Zet je tas op de grond en leg je spullen op de tafel.

Les: Taal par. 4: morfemen en oude naamvallen (blz. 96/97)  

(gele kader en opdr. 1 t/m 3)

Taal par. 4

MORFEMEN 

EN 

OUDE 

NAAMVALLEN

Lesdoelen

• Aan het eind van de les weet je wat wat morfologie is
• Aan het eind van de les weet je wat morfemen zijn en welke functie die hebben
• Aan het eind van de les wat oude naamvallen zijn

Theorie 

Morfologie= studie naar de bouw van woorden.

Veel woorden kun je verdelen in stukjes: morfemen

Toevoeging van morfemen verandert de betekenis van het woord en soms ook de woordsoort.

Bijvoorbeeld: "Talentjes" kun je splitsen in:

talent (=gave) + je (=verkleinwoord) + s: (=meervoud) 

Theorie 

Grondwoord: Het belangrijkste woord. Bijvoorbeeld talent. 

Samenstelling: Combineren van twee woorden: deurbel.

Afleiding: Toevoegen van voor- of achtervoegsel: onschuldig, 

ONSCHULDIG

voorvoegsel (prefix): on-

grondwoord: schuld

achtervoegsel (suffix) -ig.

Uit hoeveel delen bestaat....?

banaan

kastje

leerplichtwet

spinazie

gevaarlijk

Voorvoegsel / prefix

Bij sommige woorden kun je een stukje voor het woord toevoegen; een voorvoegsel.

De betekenis van het woord verandert door een voorvoegsel.

Voorbeelden van voorvoegsels: her- : herexamen

                                                                    in- : informeel

                                                                    on- : onjuist

Een voorvoegsel heeft vaak wel een betekenis: on-/in-  = niet; her- = opnieuw

Door te kijken naar een voorvoegsel kun je de betekenis van een woord beter achterhalen.

Wel of geen voorvoegsel 'her'....?

herdenken

hersenen

herstellen

herlezen

herder

hertjes

Achtervoegsel / suffix

*Kan de betekenis en/of de woordsoort van een woord veranderen 

Voorbeelden: - loos, -je, -achtig

WaardeLOOS (zonder waarde / van zn naar bijv nw)

BusJE(kleine bus)

JongensACHTIG (een beetje als een jongen / van zn naar bijv. nw)

In het Nederlands vind je nog sporen van oude naamvallen.

Bijvoorbeeld in ’s avonds 

dit is een verkorting van de tweede naamval des avonds (= in de avond).

Verbogen vorm van de en te

Oude naamvallen zijn vaak een verbogen vorm van de en te

den: op den duur, uit den boze, aan den lijve

der: in de naam der wet, in de loop der tijd

des: de plaats des onheils, de heer des huizes

ten: iemand ten huwelijk/dans vragen, heden ten dage

ter: ter verduidelijking, ter zake

Zo herken je oude naamvallen

In veel gevallen staat er een verbogen vorm van een ander woord bij: 

heden ten dage

in koelen bloede

met voorbedachten rade

ter grootte van

Deze vormen kun je het beste uit je hoofd leren. 

Huiswerk

Taal par. 4: morfemen en oude naamvallen

Huiswerk: opdr. 1 t/m 3