Basiskennis recht OP1 - les 3

• Staatsrecht
• MBO
• Studiejaar 1

Basiskennis recht

Les 3

Staatsvorm en regeringsvorm

Vandaag

• Inleiding staatsrecht
• Staat
• Staatsvorm en 
• Regeringsvorm

Waar kan je Staatsrecht vinden in het schema?

Publiekrecht 

Overheid - burger

Grondrechten, staatsinrichting, rechters en grondwet 

Inleiding staatsrecht

Gaat over:

• Organisatie van de staat;
• Indeling van de staat;
• Grondrechten van burgers t.o.v. de staat.

Vindplaatsen:

o.a. Grondwet, de Kieswet, de Provinciewet en de Gemeentewet.

In het filmpje staatsinrichting en grondrechten in vogelvlucht

Opdracht 2 (hoofdstuk 2)

• We kijken eerst samen het filmpje
• Maak daarna de opdracht
• Na 10 minuten bespreken we de opdracht 

Maak nu de opdracht

Hoofdstuk 2 - opdracht 2 

Wanneer ben je een staat?

Drie kenmerken:

1) Grondgebied: op de landkaart;

2) Inwoners: personen met de Nederlandse nationaliteit;

3) Overheidsgezag: eigen regering op het hoogste niveau.

     

Wanneer heb je automatisch de Nederlandse nationaliteit?

1. Als je hier bent geboren
2. Als je hier een Middelbare schooldiploma hebt gehaald.
3. Als één van je ouders Nederlander is
4. Als je hier woont

In principe als één van je ouders Nederlander is.

Derde generatie kinderen krijgen het Nederlanderschap van rechtswege als een van de ouders ten tijde van de geboorte hier woont.

Verder kun je natuurlijk door naturalisatie of de optie Nederlander worden.

Wat kan een gevolg zijn
van ontbrekend
overheidsgezag?

bijvoorbeeld:

anarchie, puinhoop, geweld, criminaliteit, armoede, recht van de sterkste

Let op: anarchisten vinden dat VRIJHEID het ultimatieve gevolg is!!!

Staatsvorm (1) 

gedecentraliseerde eenheidsstaat

Eenheidsstaat=

De meeste rechtsregels komen uit Den Haag:

- het BW, het Wetboek van Strafrecht

Gedecentraliseerd=

Naast centrale regelgeving maken ook Provincies en gemeenten rechtsregels:

- bijv. over hondenbelasting, subsidies voor zonnepanelen

let op: in de staatsrechtsleer worden de begrippen staatsvorm en regeringsvorm vaak synoniem gebruikt. Zie 

chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://scholarlypublications.universiteitleiden.nl/access/item%3A2866452/view

tot invoering van een republikeinse staatsvorm cq. regeringsvorm

Staatsvorm (2)

democratische rechtsstaat

Rechtsstaat = de macht van de overheid wordt beperkt door:

1. legaliteitsbeginsel

2. onafhankelijke rechter

3. scheiding van de machten

4. grondrechten voor de burgers

Democratie= inwoners kiezen de volksvertegenwoordiging die de wetten maakt!

De rechtsstaat: het legaliteitsbeginsel

Legaliteitsbeginsel

Overheid mag alleen handelen op grond van wetten (Lat.: lex, legis)

De wetten mogen (in principe) niet met terugwerkende kracht gelden omdat inwoners moeten weten waar ze aan toe zijn (rechtszekerheid voor de inwoners)

In principe omdat terugwerkende kracht bij het invoeren van gunstige regelgeving wel kan voorkomen. Bij ongunstige regelgeving wordt terugwerkende kracht vooral in het fiscaal recht toegepast, en dan met ingang van de dag van beslissing, niet van bekendmaking in het Staatsblad. Het gaat dan om dagen, niet om maanden. Maar terugwerkende kracht moet altijd restrictief worden toegepast.

Let op: in het Strafrecht is dit uitdrukkelijk verboden!

De rechtsstaat: onafhankelijke rechters

Onafhankelijke rechters

Rechter oordeelt of een rechtsregel is overtreden en hoe deze moet worden toegepast op een inwoner/bedrijf/overheid.

Alleen rechters mogen gevangenisstraf opleggen , art. 113 GW

Rechter is voor het leven benoemd, art. 117 GW

Dus: de overheid kan hem niet ontslaan!

Vertel hier dat rechters wel 'ontslagen' kunnen worden (door Hoge Raad), maar dat dit losstaat van de overheid en ze dus onafhankelijk en vrij kunnen oordelen over het recht. 

De rechtsstaat: Trias Politica

Scheiding der machten (Montesquieu)

De rechtsstaat: de grondrechten

Grondrechten (en mensenrechten)

Burgers hebben grondrechten: bijv. vrijheid van meningsuiting, vrijheid van betoging, recht op gelijke behandeling ezv.

De overheid mag deze alleen soms en met hele goede redenen beperken!

(Naast grondrechten in de GW ook mensenrechten in o.a. het EVRM)

Maak nu opdracht 3 (hoofdstuk 2)

Democratie

art. 4 GW: iedere Nederlander van 18 jaar en ouder mag de volksvertegenwoordiging kiezen of zich laten kiezen!

o.a.:

Leeftijd: sinds 1972 = 18 jaar (wat vinden jullie?)

Geheim: je hoeft niemand te vertellen wat je hebt gestemd!

Vrij: je mag zelf bepalen waar je op stemt

Vrij: er moet iets te kiezen zijn

Regeringsvorm (1) 

Constitutionele monarchie

Monarchie: rol van staatshoofd wordt door erfopvolging verkregen

Dus: Juliana | Beatrix | Willem-Alexander | Amalia |  ?

Constitutioneel (komt van 'constitution'): taken en bevoegdheden van het staatshoofd staan in een Grondwet

Regeringsvorm (2) 

parlementair stelsel

De regering van Nederland bestaat uit de Koning en ministers, art. 42 GW

-  is niet gekozen, maar benoemd (coalitie van de 2e Kamer stelt ministers voor)

- bestuurt het land

Regering moet verantwoording afleggen aan het parlement = de Staten-Generaal (hoogste macht in het land!!!)

- Tweede Kamer (rechtstreeks gekozen door Nederlanders)    +

- Eerste Kamer (gekozen door de Provinciale Staten)

Maak nu opdracht 4 (hoofdstuk 2)

Samenvatting

Grondregels staatsrecht: in de Grondwet

Staat: eigen grondgebied, inwoners en overheidsgezag

Staatsvorm NL: 

- gedecentraliseerde eenheidsstaat want meeste regels uit Den Haag, maar ook regels uit de gemeente en Provincie

- democratische rechtsstaat, want legaliteitsbeginsel, onafhankelijke rechters, machtenscheiding en grondrechten; daarnaast algemene, vrije en geheime verkiezingen voor wetgevende macht

Regeringsvorm NL:

- constitutionele monarchie omdat positie Koning geregeld is in de Grondwet

- parlementair stelsel: parlement is de hoogste macht en controleert de regering!