HC 2: de besluitvorming & de instellingen van de EU

• economie
• HBO
• Studiejaar 1

Europese integratie

Roberto Alvarez

Agenda 

(bestuurlijke- en juridische bril)

• Terugblik C 1
  
• Actualiteiten
• Besluitvorming van de EU (Werkvorm Krachtenveld + Chocoladerichtlijn) 
• Pauze
• Instellingen van de EU (verdieping)
  

Terugblik

• Wat is er blijven hangen uit college 1?
  

Actualiteiten

"Brussels Peil" [aanrader om je te abonneren]

Bron: BNR

Leerdoelen

HC 2, deel 1

Leerdoelen

HC 2, deel 2

Leerdoelen

Besluitvorming van de EU

Besluitvorming van de EU

• Supranationaal vs Intergouvernementeel
• Soorten besluiten
• Fases in besluitvorming
• Gewone wetgevingsprocedure
• Bijzondere wetgevingsprocedure

Supranationaal vs Intergouvernementeel

Supranationale besluitvorming

• Betekent letterlijk “boven het nationale niveau” 
• Invloed van regeringen ingeperkt  
• Bepaalde bevoegdheden van nationale staten overgedragen naar een autoriteit erboven 

Intergouvernementele besluitvorming

• Regeringen nemen besluiten en zijn verantwoordelijk voor uitvoering 
• Recht op veto (besluiten unaniem) of stemming met gekwalificeerde meerderheid 

Multi-level governance (later meer hierover)

• Bestuurssysteem met meerdere lagen
• EU steeds meer supranationaal
• Rol van overheden blijft wel cruciaal
  

Dubbele meerderheid

QMV(=gekwalificeerde meerderheid): Raad van Ministers: 55% van de lidstaten stemt voor - in de praktijk betekent dat: 15 van de 27

+

Het voorstel wordt gesteund door lidstaten die ten minste 65% van de totale EU-bevolking vertegenwoordigen 

Deze nieuwe procedure heet ook wel de regel van de "dubbele meerderheid": vanaf 2014 de standaard!

Europese Raad = unanimiteit

intergouvernementalisme-supranationalisme

Steeds minder soevereiniteit

Supranationaal vs Intergouvernementeel (vervolg)

Supranationalisme

• “Boven het nationale niveau"
• Individuele landen kunnen niet controleren of beslissen. 

Voorbeeld: Europees parlement, Europese Commissie, het Hof 

Intergouvernementalisme 

• Regeringen moeten instemmen met besluiten
• Soms zelfs veto-recht(in verdragen bepaald), vaak QMV. 

Voorbeeld: Europese Raad, Raad van Ministers (“de Raad”) 

Supranationalisme

Wens van Monnet, grondlegger, idee V.S. van Europa 

Intergouvernamentalisme

Voorkeur van De Gaule, Thatcher.  

EP en EC

Vertegenwoordigen niet hun nationale regering, maar handelen in het belang van de hele EU.  

Drie kopstukken

Bron

link

Europees Parlement

Europese Raad

Europese Commissie

Werkvorm: krachtenveld

Let op! Brexit is meegerekend

Uitwerking

Let op! Brexit is meegerekend

Voorbeeld besluitvorming

Video: chocoladerichtlijn

Lesmateriaal: chocoladerichtlijn

Uitlegvideo voor leerlingen

Link naar lesmateriaal voor het VO

lesmateriaalink 2

Rollenspel besluitvorming

Doel: kennis laten maken met de praktische besluitvormingsprocedures in de EU

Context: chocoladerichtlijn

Materialen werkvorm

link website

Briefing rollenspel (I)

Verloop spel  (noteren whiteboard):

Deel A - Intro en uitleg

Ronde 1 - voorlopige stemming, standpunt Europees Parlement, schorsing

Ronde 2 - definitieve stemming, standpunt Europees Parlement

14 groepen maken

Briefing rollenspel (II)

Verloop spel

Deel B - Voorbereiding in groepjes (5 minuten)

Werk je rol uit met behulp van de rolomschrijving. 

Stem je voor of tegen het voorstel van de Europese Commissie?

En waarom?

Briefing rollenspel (III)

Verloop spel

Deel C - Rollenspel Raad van de Europese Unie (40 minuten)

Ronde 1 -  10 minuten

Schorsing - 10 minuten

Ronde 2 - 20 minuten

Briefing rollenspel (IV)

Verloop spel

Deel D - Nabespreking (10 minuten)

Proces en  ingebrachte argumenten.

Reflectie: ligt het voor de hand dat het Europees Parlement en de Raad van de Europese Unie elkaar vinden in de besluitvorming over de Chocoladerichtlijn? 

Dat is nodig om tot definitieve besluitvorming te komen....

- Nationale belangen kunnen Europese besluitvorming dwarsbomen.

- Ideologische verschillen kunnen overeenstemming in de weg staan.

Besluitvormingsprocedures EU 

Voorbeeld van een voorstel

• 2017: partijen NL waren verdeeld
• 2017: kabinet wilde 5 betaalde dagen in 2019
• 2019: De Raad(van Ministers) akkoord + EP akkoord
• 2022: Minimaal twee maanden betaald ouderschapsverlof
  

Ouderschapsverlof: situatie 2017

Ouderschapsverlof: situatie april 2019

sociale dimensie interne markt EU

vaderschapsverlof

Is dit voorstel in strijd met het “subsidiariteitsbeginsel”?

"Besluiten zo dicht mogelijk bij de burgers nemen."

Checkvragen bij dit beginsel: 

• Heeft de actie transnationale aspecten die niet geregeld kunnen worden door EU-landen?

 

• Zou het optreden van de lidstaten alleen/of het niet optreden in strijd zijn met het Verdrag van Lissabon?

  

• Levert het optreden op EU-niveau zichtbare voordelen op?  

Welke soorten besluiten neemt de EU?

1. Verordening: algemene strekking, verbindend en rechtstreeks toepasbaar in alle lidstaten. Voorbeeld: privacy wetgeving, etikettering, streekproducten (feta), beleggersinformatie. 
2. Richtlijn: verbindend voor alle lidstaten t.a.v. het resultaat.                                 Voorbeeld: chocolade- en detacheringsrichtlijn, consumentenrechten. 
3. Besluit: verbindend voor de partijen op wie het gericht is. 

      Voorbeeld: deelname EU aan terrorisme bestrijdingsorganisaties 

   4. Aanbevelingen en adviezen: niet bindend. 

 

Bij richtlijnen: multi-level governance

• Europese richtlijnen moeten door de nationale regeringen omgezet worden in nationale regelingen. 
• De Commissie controleert dit. 
• De Commissie kan een lidstaat voor Het Europese Hof van Justitie dagen, mogelijk een boete.   

Twee routes voor wetgevingsprocedures

Gewone wetgevingsprocedure 

Meer supranationaal: grote rol EC, EP en besluitvorming in de Raad(Raad van Ministers) met QMV (55% landen én 65% populatie). 

 

Bijzondere wetgevingsprocedure 

Meer intergouvernementeel: de Raad met unanimiteit 

Gewone wetgevingsprocedure 

Procedure

Stappenplan (Engels)

Amendementen

KLIK

Bijzondere wetgevingsprocedures 

• 27 onderwerpen (bijv. samenwerking politie, btw, ontslagrecht, sociale zekerheid, begroting, GBVB) 
• EP mag soms  alleen hun mening geven of goedkeuren/afkeuren.
• De Raad van Ministers moet meestal unaniem instemmen.

Lastiger tot overeenkomsten te komen → meer autonomie, diplomatie 

Bestaande vormen

klik

Spanningsveld bij besluitvorming

Korte pauze

Deel 2: Instellingen van de EU (kennen en snappen)

De Europese Commissie (dagelijks bestuur) 

• 27 onafhankelijke leden,  één uit elk EU-land  

Taken:

Beleidsvorming: stelt nieuwe wetgeving voor (recht van innitiatief) i.s.m. expertgroepen (zie eerdere slide 'besluitvormingsprocedures)

•  Bestuur: uitvoerend orgaan  (de begroting opstellen en aanpassen) → programma's, projecten, vertegenwoordigt de EU in de rest van de wereld 

•  Controle: ziet er op toe dat de lidstaten zich aan de afspraken/richtlijnen houden. Middelen →  Scoreborden, assistentie,  inbreukprocedures (evt. Hof ingeschakeld) 
  

Ontwerpbegroting

multimedia.europarl.europa.eu

EC: de voorzitter

• Zittingstermijn 5 jaar  
• Europese Raad draagt voor bij QMV, Europees Parlement stemt in (met gewone meerderheid van stemmen)
• Politieke kleur van voorzitter moet overeen komen met winnende fractie Europees Parlement (doorgaans)
  
• Verantwoordelijk voor grote beleidslijnen, evt. conflicten tussen commissarissen  
• Vertegenwoordigt EC bij de ER en bij belangrijke internationale besprekingen.    
  

Historie

Eerdere voorzitters

Agentschappen 

"Een agentschap is een bureau van de Europese Unie dat zich met een bepaald onderwerp bezighoudt. Agentschappen verzamelen bijvoorbeeld kennis, nemen besluiten over technische onderwerpen of zorgen dat besluiten worden uitgevoerd." 

Actueel: EMA inzake coronavaccins

Casus

link

Europees Parlement

• 705 leden plus voorzitter (706)
• Iedere 5 jaar directe verkiezingen, volgens nationale procedures 
• NL 29 zetels, verdeling over landen naar rato inwonersaantallen met correctie t.b.v. kleine landen 
• Europese fracties, maar ook onafhankelijke parlementariërs 
• Voorzitter, gekozen door EP d.m.v. QMV 
• De maandelijkse plenaire vergadering vindt plaats in Straatsburg. Het meeste werk in de fracties en parlementaire commissies vindt plaats in Brussel. 

Zetelverdeling

zetelverdeling

Transparantie beloning

link

Europees Parlement (vervolg)

Historie

Historische verdeling

Herverdeling per land

bron

Verdeling is hoofdzakelijk naar rato van inwoners

EP in Straatsburg en Brussel:

het reizende circus...

EP: bevoegdheden 

Het Europees Parlement heeft bevoegdheden die kunnen worden onderverdeeld in drie hoofdtaken:  

 

Wetgevende

Niet recht van initiatief

Wel voorstellen goedkeuren of niet, samen de Raad. 

Relatief weinig invloed op buza

Meer op milieu en consumentenbescherming. 

Begroting

Eigen inkomsten EU, zoals 0,3% BTW, importheffingen, nationale bijdrage op basis BNI (de Raad raadpleegt het EP) en de uitgaven (meerjarig financieel kader) moet worden goedgekeurd door EP (bij meerderheid) en de Raad (QMV).  

Controle

Controleert de EC: keurt kandidaat-voorzitter goed en college van commissarissen(in zijn geheel). 

Kan ook hele college naar huis sturen.  

EP: kanttekeningen bij hun rol

• Geen initiatiefrecht (= wetsvoorstellen niet doen, wel EC verzoeken) 
• Bepaalde beleidsterreinen EP maar beperkte rol (GBVB)
• Het kan geen individuele commissarissen naar huis sturen 
• Politieke scheidslijnen moeilijker te herkennen want geen politiek gekleurde commissie (vergelijk coalitieregering in NL met coalitiepartijen en oppositie) 
• Lage opkomst bij verkiezingen 
• Gebrekkige kennis bij burgers 
  

Invloed lobbyisten

link

De Raad(van ministers) en de Europese Raad

De Raad (van ministers) 

• De raad : 27 vertegenwoordigers van de lidstaten, bevoegd om bindende besluiten te nemen namens het bestuur van het eigen land (Intergouvernementeel) 
• Beslist samen met het Parlement over EU-wetten en EU-begroting
• Stuurt het gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid
  
• De standaardregel voor het stemmen van de Raad is besluitvorming met een gekwalificeerde meerderheid van stemmen. 

10 raden

De Raad(van ministers): de taken

De Raad heeft drie hoofdtaken: wetgeving, coördinatie en delegatie.  

• De wetgevende taak is de belangrijkste taak, bijna alle Europese besluiten worden genomen door de Raad (veelal samen met het EP) 
• Coördinatie: gemeenschappelijke doelstellingen tussen landen overeenkomen en beleid op elkaar afstemmen 
• Delegatie: uitvoeren van besluiten, opdragen aan de EC 

De Raad(van ministers): stemwijze (2 opties)

Gekwalificeerde meerderheid 

• De Raad neemt een voorstel aan wanneer 55% van het aantal lidstaten, met een minimum van 15, vóór stemt. Ook moet in de lidstaten die voor zijn, ten minste 65% van de totale bevolking van de Europese Unie wonen. 

• Unanimiteit (op politiek gevoelige terreinen, zoals veiligheid, buza en belastingen): elk land heeft dan vetorecht 

De Europese Raad (regeringsleiders/eurotop)

• Intergouvernementeel 
• De Europese raad besluit op basis van unanimiteit 
• Vaste voorzitter per 2,5 jaar 
• Draagt zorg voor politieke sturing en belangrijke beslissingen (concurreert met de EC om initiatiefrecht)  
• De Europese raad vergadert achter gesloten deuren. Er vindt geen publiek debat plaats waardoor het EP en nationale parlementen de regeringsleiders niet kunnen controleren.         Dit wordt het democratisch tekort genoemd. 

Bijvoorbeeld

Besluit in 1993 om onderhandelingen te openen voor de toetreding 10 landen  

Dus met Verdag van Lissabon =>EP meer invloed, maar ook de ER ten koste van initiatiefrecht EC.  

Hof van Justitie 

• Supranationaal 
• Een rechter per lidstaat (voor 6 jaar benoemd) 
• Advocaten-generaal bereiden rechtzaak voor + zijn onafhankelijk. Dus geen NL-OM    (= partijdig)
  

Hof van Justitie: 3 taken

Toezicht op uitvoering van Europese verdragen en wetten door lidstaten   

Voorbeeld: 

voorbeeld inbreukprocedure; inbreukprocedures (= afspraken nakomen)

Interpretatie van Europese recht 

Hof geeft een interpretatie → Nat.rechters mogen zelf beslissen, maar't Hof formuleert strikt

Voorbeeld: arrest Aranyosi & Caldararu (p.124), arrest Van Gend & Loos (p.125) & Facebook

Het Hof als scheidsrechter (gedeelte taak met Het Gerecht)

Klachten van lidstaten tegen EU-instellingen en EU-instellingen onderling 

Voorbeeld: Lidstaten kunnen met het subsidiariteitsbeginsel EU-instellingen aanklagen.

Ad 2: interpretatie

Oorspronkelijk: hulp voor nat. rechters

Praktijk: interpretatie van het Hof gaat vaak verder dan intentie regeringen bij afsluiting ('geest' van de verdragen)

Ad 1: Procedure

• EC scoreborden en dan assistentie → daarna pas inbreukprocedure:   2 delen: vertrouwelijke administratieve fase (EC) + een rechtelijke fase (het Hof). 
• Afspraken niet strikt afdwingbaar. Prestigeverlies moet het doen, vandaar tweede inbreukprocedure, met financiële sanctie, dit is meestal genoeg dreiging.  

Het Gerecht

Het Gerecht als scheidsrechter 

• Behandelt klachten tegen Europese beslissingen
  

Voorbeeld klachten particulieren : registratie merk Cannabis als drank mocht niet van de EC. Fabrikant diende daarop klacht in bij EH. Kreeg geen gelijk. 

Kritiek/knelpunt van het Hof van Justitie

Politieke kritiek

"Het Hof bedrijft politiek" zeggen politici als uitspraken anders luiden dan regeringen wenste.

Juridische kritiek

Grondwettelijk Hof(o.a. Duitsland) vs Europees Hof.

Knelpunt

Het Hof heeft een te hoge werklast + taalproblemen  → zaken duren jaren

Daarom worden steeds meer zaken “in kamers” afgehandeld → kleine groepjes rechters (3 tot 5)

De Rekenkamer

Zij onderzoekt de inkomsten en uitgaven van de EU zodat                                fraude, verspilling en wanbeheer kunnen worden bestreden.  

 

2 insteken: 

• Kijken naar onrechtmatigheden (o.a. fraude) 
• Kijken naar doelmatigheid (= met minder hetzelfde bereiken, of met hetzelfde méér bereiken) 

Video: De Europese Rekenkamer: hoedster van de EU-financiën

video

Thuis kijken, mogelijke vragen tijdens het volgende college

Fraude

artikel

Werkcollege: toepassen

- Artikelen

- Verwerkingsvragen theorie

Casus 1: Ode aan het Europese doormodderen [artikel in Teams]

• Ode aan het Europese doormodderen (Trouw, 28-10-2020) Adriaan Schout, senior onderzoeker aan instituut Clingendael en buitengewoon hoogleraar Openbaar Bestuur aan de Radboud Universiteit. 
• In duo's  beantwoorden jullie de volgende vragen:
  

1. Schout stelt dat verdiepte integratie de wind mee heeft in de EU. Waardoor komt dit? Geef enkele voorbeelden.

2. Volgens Schout is Nederland sterk voor Europese samenwerking, maar wil tegelijkertijd geen Europese integratie. Leg dit uit.

3. Schout stelt dat iedereen  genoeg wint om bijeen te blijven. Verklaar deze uitspraak a.d.h.v. voorbeelden.

4.  Het opiniestuk is samen te vatten tot de titel: 'Ode aan het Europese doormodderen'. Verklaar de titel.

Casus 2: kunnen nationale parlementen Europese besluitvorming beïnvloeden? [artikel in Teams]

• Blaffen naar Brussel: kunnen nationale parlementen Europese besluitvorming beïnvloeden? (Maastricht University, 08-03-2021) Christine Neuhold, hoogleraar EU-democratisch bestuur
• In duo's beantwoorden jullie de volgende vragen
  

1.  Critici vinden dat de EU te weinig serieus wordt genomen door Nederlandse politieke partijen. 

Welk argument geeft Neuhold hiervoor?

2. Er zijn ook critici die vinden dat politieke partijen zich juist helemaal níet bezig moeten houden met de EU. (zie vorig artikel 'Ode aan het Europese doormodderen'). Neuhold is het hier niet mee eens. Leg uit waarom.

3. Verklaar de kop 'Nationale parlementen: slachtoffers van Europese integratie'.

4. Welke conclusie trekt Neuhold t.a.v. de kop 'Blaffen naar Brussel: kunnen de nationale parlementen Europese besluitvorming beïnvloeden?' Betrek hierbij het begrip 'triloog' (verwijst naar informeel overleg waarin delegaties van de Europese Commissie, het Europees Parlement en de Raad van Ministers onderhandelen over wetgevende voorstellen)

5.  Neuhold stelt dat zowel optimisten als pessimisten gelijk hadden t.a.v. het Verdrag van Lissabon. Leg uit.

Casus 3: belangen wisselen in Europa 

[artikel in Teams]

• Belangen wisselen in Europa (Volkskrant, 24-04-2020)
• In duo's beantwoorden jullie de volgende vragen
  

1.  Van de Grift zegt "'Ik vind het een mooi voorbeeld omdat deze richtlijn van onderop tot stand is gebracht." Leg uit wat volgens jullie de waarde is van het onderop tot stand laten komen van een richtlijn. 

2. Van de Grift zegt "Veel politieke wetenschappers vinden dat deze niet-gouvernementele organisaties(belangenorganisaties) een belangrijke rol kunnen spelen bij het compenseren van het democratisch tekort". Leg dit uit.

3. "Natura 2000... nieuwe claims neergelegd.". Leg een actuele situatie uit waarin er in Nederland in rap tempo veel aandacht kwam voor een bepaald thema (hint: voor corona een 'hot topic' en inmiddels wéér). 

4. Herkennen jullie het beeld dat Liesbeth van de Grift neerzet, kijkende naar de stof uit dit college? Leg uit.

Huiswerk 

• Maak de verwerkingsvragen van HC2
  
• Lees H4 + H6 uit 'Europese Unie' → voorbereiding HC 3

Extra materiaal

- Uitlegvideo's

- Inspiratie eigen lessen

www.npo3.nl