Omgaan met communicatieproblemen bij de zorgvrager met dementie

• Verpleging en verzorging
• MBO
• Studiejaar 1

B1-K1-W5

Communicator

Omgaan met communicatieproblemen bij de zorgvrager met dementie

Inhoud les

• Introductie en voorkennis activeren
• Theorie
• Praktijkgerichte opdracht
• Reflectie & Afsluiting

Lesdoelen

Na de les:

• Kun je uitleggen wat communicatieproblemen bij dementie zijn.
• Kun je benoemen welke algemene aandachtspunten belangrijk zijn in de communicatie met zorgvragers met dementie.
• Ben je bekend met de ROT-methodiek en heb je geoefend om deze toe te passen in een praktijksituatie.

Wat weet jij van dementie?

Wat is voor jou lastig in de communicatie met deze doelgroep?

Wat is dementie?

• Dementie is een verzamelnaam voor aandoeningen waarbij de hersenen informatie niet goed meer verwerken.
• Gevolgen: geheugenverlies, taalproblemen, desoriëntatie, gedragsveranderingen.
  
• Dementie verloopt bij iedereen anders: soms snel progressief, soms stabiel.

Begeleiden van zorgvragers met dementie

• Op het begeleiden van zorgvragers met dementie is geen standaard mal te passen.
• Er zijn zorgvragers die erg angstig zijn en behoefte hebben aan veiligheid, maar ook zorgvragers die hun beperkingen niet inzien en daardoor juist in onveilige situaties belanden.
• Bij de begeleiding van demente zorgvragers is het voor jou als verpleegkundige dan ook belangrijk af te stemmen op de individuele zorgvrager. 

Oplossingen:

Gebruik van een professionele tolk.

Visuele ondersteuning (pictogrammen, gebaren).

Eenvoudige taal en herhaling.

Communicatieproblemen bij dementie

Veel voorkomende problemen:

• Moeite met begrijpen van taal.
  
• Vergeten van woorden of namen.
  
• Verwarring over tijd, plaats of personen.
  
• Letterlijk nemen van grapjes of figuurlijke taal.

Vraag aan studenten:

Heb jij wel eens meegemaakt dat iemand met dementie iets niet goed begreep? Wat deed je toen?

Oplossingen:

Spreek langzaam en duidelijk.

Gebruik korte zinnen en herhaal belangrijke informatie.

Gebruik visuele ondersteuning of herhaling.

Algemene aandachtspunten in communicatie

Als verpleegkundige:

• Wees rustig en geduldig.
  
• Gebruik korte zinnen en eenvoudige woorden.
  
• Maak eerst contact voordat je iets uitlegt.
  
• Gebruik humor met voorzichtigheid.
  
• Stel geen vragen waarop de zorgvrager het antwoord niet meer weet.
  
• Zorg voor structuur en voorspelbaarheid.

Oplossingen:

Gebruik gebarentaal of schrijftolk (bij gehoorproblemen).

Zorg voor grote letters of gesproken uitleg (bij visusproblemen).

Zorg voor rustige omgeving zonder ruis.

Realiteit Oriëntatie Therapie (ROT methode)

Wat is de ROT-methodiek? --> Realiteit Oriëntatie Therapie (ROT)

• Gericht op het aanspreken van functies die nog intact zijn.
  
• Doel: zelfstandigheid, zelfvertrouwen en welbevinden behouden.
  
• Je helpt de zorgvrager terug naar het hier en nu.
  
• Je geeft realistische informatie over tijd, plaats en persoon.
  
• ROT werkt alleen als iedereen in het team deze benadering toepast.

Zorgvragers met beginnende dementie kun je begeleiden met de methodiek Realiteit Oriëntatie Therapie (ROT) die het proces van dementeren vertraagt. Met begeleiding volgens de ROT-methodiek probeer je de zelfstandigheid, het zelfvertrouwen en welbevinden van de zorgvrager te vergroten en angst, verwarring en sociale achteruitgang te voorkomen.

Methodiek Realiteit Oriëntatie Therapie (ROT methode)

Voorbeeld:

• Zorgvrager snijdt brood met een kaasschaaf → je corrigeert dit vriendelijk.
  
• Zorgvrager denkt dat haar kind nog een baby is → je helpt haar herinneren aan haar leeftijd en laat foto’s zien van haar volwassen kinderen.

Nabespreken casus Mw Ziani

Wat is het eerste wat Elise goed doet?
Wat is het doel van Elise’s vraag over de leeftijd van mevrouw Ziani?
Past Elise de ROT-methodiek toe?
Wat zou jij doen als mevrouw Ziani blijft vragen naar haar baby?

Wat is het eerste wat Elise goed doet?

Ze stelt een geruststellende vraag. ✅

Wat is het doel van Elise’s vraag over de leeftijd van mevrouw Ziani?

Haar helpen beseffen dat haar kind geen baby meer is. ✅

Past Elise de ROT-methodiek toe?

 Ja ✅

Wat zou jij doen als mevrouw Ziani blijft vragen naar haar baby?

Haar gevoelens erkennen en veiligheid bieden. ✅

 Wanneer géén ROT?

Let op:

• ROT is niet altijd geschikt, vooral in latere stadia van dementie.
  
• Voorbeeld: Zorgvrager wil naar huis omdat zijn moeder ongerust is (maar moeder is overleden).
  
• Herhaaldelijk corrigeren kan emotioneel schadelijk zijn.
  
• Beter: emoties erkennen, veiligheid bieden, zoeken naar het onderliggende gemis.

Praktijkgerichte opdracht: De heer Van Dijk wil naar huis

 Je werkt op een psychogeriatrische afdeling. De heer Van Dijk (78) heeft beginnende dementie. Hij is meestal vriendelijk, maar vandaag is hij onrustig en vraagt hij al voor de derde keer wanneer hij naar huis mag. Hij zegt dat zijn moeder ongerust op hem wacht en dat hij haar niet wil teleurstellen. Hij wil zijn jas aantrekken en naar het station lopen.

Je probeert hem rustig te houden, maar hij raakt steeds meer overstuur. Hij zegt dat niemand hem serieus neemt en dat hij zich opgesloten voelt. Ondertussen komt zijn dochter op bezoek. Zij hoort het gesprek en zegt tegen jou: “Zeg hem maar gewoon dat zijn moeder op hem wacht, dat stelt hem gerust. Waarom zou je hem steeds confronteren met de waarheid?”

Je collega komt erbij staan en fluistert: “Misschien moeten we hem gewoon even afleiden met een kop koffie, dan vergeet hij het wel weer.”

Doel: Toetsen van kennis, inzicht en toepassing van communicatieprincipes en de ROT-methodiek.

Vorm: Praktijkgerichte opdracht met reflectie

Tijd: 30-45 minuten

Praktijkgerichte opdracht: De heer Van Dijk wil naar huis

Beantwoord de volgende vragen:

1. Hoe zou jij reageren op de heer Van Dijk?
   
2. Benoem welke communicatieve vaardigheden je inzet.
   
3. Zou je de ROT-methodiek toepassen? Waarom wel of niet?
   
4. Wat vind je van het voorstel van de dochter?
   
5. Ga je mee in haar wens of kies je een andere aanpak?
   
6. Hoe leg je jouw keuze uit aan haar?
   
7. Wat vind je van de reactie van je collega?
   
8. Is afleiding een goede strategie in deze situatie? Waarom wel of niet?
   
   Reflectie:
9. Wat vind je lastig aan deze situatie?
   
10. Hoe zou jij omgaan met de spanning tussen waarheid, geruststelling en empathie?

Doel: Toetsen van kennis, inzicht en toepassing van communicatieprincipes en de ROT-methodiek.

Vorm: Praktijkgerichte opdracht met reflectie

Tijd: 30-45 minuten

Wat is een belangrijk uitgangspunt bij communicatie met een zorgvrager met dementie?

1. Veel details geven
2. Snel praten zodat de zorgvrager het niet vergeet
3. Korte zinnen gebruiken en moeilijke woorden vermijden
4. De zorgvrager corrigeren bij elke fout

Waarom is het belangrijk om eerst contact te maken voordat je iets uitlegt aan een zorgvrager met dementie?

1. Omdat het beleefd is
2. Omdat de zorgvrager dan beter kan focussen
3. Omdat je anders de regels overtreedt
4. Omdat je dan sneller klaar bent

Schrijf 3 dingen op die je geleerd hebt deze les.

Literatuur

ThiemeMeulenhoff – Communicatie en begeleiden – Module 3 Begeleiden in de zorg:

2. Begeleiden van de individuele zorgvrager 
vanaf 2.5.1 Begeleiden van zorgvragers met dementie

Onderwerpen zijn:

•  Seksuele en genderidentiteit
• Diversiteit in levensbeschouwing
• cultuur: 
• Geloof:
•  moslim

- joods

- Katholiek

- Boeddhist

- Jehova