Les 6: de iris en de ooglens

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo t, mavo
• Leerjaar 2

Les 6: de iris en de ooglens

Leerdoelen

• Je kunt de bouw en werking van het oog beschrijven.

Inhoud

-Herhalingsopgaven

-Extra uitleg

-Opgave de iris en de ooglens

-Filmpje

In de afbeelding is een doorsnede van een oog schematisch getekend.
Geef de namen van onderdeel 1, 2, 6, 9, 10.

Welk deel van een oog zorgt ervoor dat je scherp kunt zien?

Een oogarts kan bloedvaten zien als ze door de pupil in het oog kijkt (zie afbeelding). Vanuit de oogzenuw verspreiden de bloedvaten en zenuwen zich over het oog. In de afbeelding zijn de blinde vlek en de gele vlek aangegeven.

Vul de namen van de genummerde delen in.

Een lichtstraal die een oog binnenkomt, gaat door de volgende delen:
1 glasachtig lichaam;
2 hoornvlies;
3 lens;
4 pupil.

Wat is de juiste volgorde waarin het licht door deze delen gaat?

1. 2 - 3 - 4 - 1
2. 2 - 4 - 3 - 1
3. 4 - 2 - 1 - 3
4. 4 - 1 - 3 - 2

Vul in:
a. je neemt kleuren waar met:
b. in een donkere kamer werken je:

1. a. kegeltjes, b. kegeltjes
2. a. staafjes, b. staafjes
3. a. kegeltjes, b. staafjes
4. a. staafjes, b. kegeltjes

Leg uit waarom je je neus vaak moet snuiten als je huilt.

Wat is de functie van de wimpers?

In de afbeelding hierboven is schematisch het oog van een mens getekend, met lichtstralen die van drie kleine lampjes afkomstig zijn. De lampjes staan veel verder van de proefpersoon af dan in de tekening is weergegeven.
Welke van deze lampjes worden met dit oog waargenomen? Leg je antwoord uit.

Waarnemen

Kunnen zien is een samenspel van tussen verschillende onderdelen van je oog.

De pupilreflex

Bij te weinig licht kun je niet goed zien, maar bij te veel licht kan het netvlies beschadigen. Licht komt je oog binnen door de pupil. De pupil kan groter en kleiner worden, afhankelijk van de hoeveelheid licht. Dit noem je de pupilreflex. Met de pupilreflex wordt de hoeveelheid licht geregeld die op het netvlies valt. Bij veel licht wordt de pupil klein (zie afbeelding 1) de kringspieren in de iris spannen aan. Er komt dan minder licht je oog binnen. Bij zwak licht wordt de pupil juist groot (zie afbeelding 2) de straalsgewijs lopende spieren in de iris spannen aan. Een grote pupil laat veel licht door. Daardoor kun je toch zien als het bijna donker is.

Scherp zien

Lichtstralen die je ogen binnenvallen, gaan eerst door de lens. De lens kan boller en platter worden. Op die manier zorgt de lens ervoor dat de lichtstralen precies op de gele vlek van het netvlies vallen (zie afbeelding). Je ziet dan scherp. De lens keert het beeld ook om, maar dat wordt weer ‘rechtgezet’ door je hersenen.

Scherp zien

Je ziet niet alleen van dichtbij scherp maar ook van veraf. De lens is een zak gevuld met een stroperige vloeistof. Die lens is elastisch en door van vorm te veranderen zorgt de lens ervoor dat we dingen scherm kunnen zien. Hij kan boller en platter worden. Met een bolle lens zie je voorwerpen van dichtbij scherp. Met een platte lens zie je voorwerpen van veraf scherp (zie afbeelding).

Het boller en platter maken van de lens heet accommoderen. 

Accommoderen gebeurt met de kringspier rondom de lens: straalvormig lichaam of straallichaam. Straallichaam zit aan de lens met lensbandjes. Wanneer je dichtbij scherp wilt zien wordt het straallichaam samengetrokken, de lensbandjes worden slap en de lens wordt bol. Wil je veraf kunnen kijken ontspand het straallichaam, de lensbadjes trekken daardoor de lens platter (zie afbeelding volgende slide). 

Accommoderen afbeelding

Bijziend en verziend

Bij sommige mensen werkt de ooglens niet goed of is de oogbol te lang of te kort. Het beeld (het licht) komt dan niet precies op het netvlies terecht. Iemand ziet dan niet scherp.

Iemand die verziend is, kan alles in de verte goed zien. Maar kijkt hij naar iets wat dichtbij is, dan komt het beeld achter het netvlies terecht (1). Bij een verziend persoon is de ooglens te plat of de oogbol te kort. Een bril met bolle lenzen zorgt ervoor dat het beeld wel precies op het netvlies komt.

Iemand die bijziend is, kan alleen dichtbij scherp zien. Kijkt hij in de verte, dan komt het beeld vóór het netvlies terecht (3). De ooglens is te bol of de oogbol is te lang (te diep). Bijziendheid kan worden gecorrigeerd met een bril (of contactlenzen) met holle lenzen. Het beeld komt daardoor weer precies op het netvlies.

Verder lezen

Lees nog eens over iris en de ooglens zien via deze link:

https://maken.wikiwijs.nl/140115#!page-5065244

Het beeld van een voorwerp valt (1) omgekeerd/rechtop en (2) vergroot/verkleind op het netvlies.

1. 1. omgekeerd, 2. vergroot
2. 1. rechtop, 2. vergroot
3. 1. rechtop, 2. verkleind
4. 1. omgekeerd, 2. verkleind

Waardoor zie je de werkelijkheid rechtop en op de juiste grootte?

1. De grote hersenen zetten het beeld dat op je netvlies valt weer rechtop.
2. De ooglens vormt een beeld dat rechtop staat en de juiste grootte heeft.
3. De zintuigcellen in het netvlies zetten beeld om in impulsen.
4. Op je netvlies staat het beeld rechtop en op de juiste grootte.

Is tijdens het lezen bij weinig licht de pupil groot of klein? Leg je antwoord uit.

Wanneer de pupil groot is, zijn de kringspieren in de iris (1)ontspannen/samengetrokken en zijn de straalsgewijs lopende spieren (2)ontspannen/samengetrokken.

1. 1. ontspannen, 2. samengetrokken
2. 1. samengetrokken, 2. ontspannen

Je stapt een donkere kamer uit de zon in. Wat wordt beschermd door de reactie van je pupil op het licht?

1. de lens
2. het netvlies
3. het glasachtig lichaam
4. het vaatvlies

Wat is accommoderen?

Welke spieren zorgen voor het accommoderen?

	kringspier in het straallichaam	de lensbandjes zijn	de lens is
Je ziet iets van dichtbij
Je ziet iets veraf

Vul het schema over accommoderen in.

bol

aangespannen

uitgetrokken

slap

plat

ontspannen

Bij oudere mensen is de ooglens minder soepel. De lens kan daardoor niet meer goed bol worden. Ouderen mensen kunnen dus niet goed...

1. ...dichtbij zien
2. ...veraf zien.

	oogafwijking	oogbol	ooglens	brillenglas
dichtbij is onscherp
veraf is onscherp

Vul het schema over verziend, bijziend en een mindere soepele lens.

te kort

bol

bijziend

te bol

te plat

te lang

verziend

hol

Mia kan de kleine lettertjes op een potje jam niet meer lezen.
Is Mia bijziend of verziend? Leg je antwoord uit.

Om de kleine lettertjes op een potje jam te kunnen lezen, heeft Mia een bril nodig met bolle/holle lenzen.

1. bolle
2. holle

Lees de tekst.
Om bijziendheid te voorkomen krijgen kinderen en jongeren het advies om minstens twee uur per dag buiten te zijn.

Geef twee redenen waarom dit een goed advies is.

Gebruik de vorige vraag. Waarom is vooral voor kinderen en jongeren dit advies belangrijk?

Door vaak en lang met weinig licht ’s avonds in bed een boek lezen, heb je de meeste kans om bijziend te worden.
Leg dat uit.

Stel 1 vraag over iets dat je deze les nog niet zo goed hebt begrepen

Schrijf 2 dingen op die je deze les geleerd hebt.