Paragraaf 2.2 (on)beheersbare rivieren

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 5

 2.2 (On)beheersbare rivieren

Dwarsprofiel

Vanaf 11e eeuw bescherming door dijken. 

Dijkdoorbraken -> terpen

1e dijken dwars op de rivier, later parallel aan de rivier

Gebied dat met hoogwater mag overstromen

Uiterwaard

Dwarsprofiel - getemde rivier

Uiterwaarden bebouwd --> ophoging zomerdijken

Leerdoelen 2.2 

• Je kent de onderdelen/kenmerken van het Nederlandse rivierenprofiel.
• Je kent de gevolgen van de eigenschappen van het rivierprofiel van de Rijn en de Maas voor de waterafvoer.
• Je kunt uitleggen wat wordt bedoeld met het debiet, de piekafvoer en het regiem van een rivier.
  
• Je kunt het verband uitleggen tussen eigenschappen van het rivierprofiel en de afvoer van de rivieren Rijn en Maas.

Begrippen:

-debiet

-regiem

Maas=regenrivier

Rijn=gemengde rivier

Invloed hiervan op regiem?

Verhang

 Verval

Verval en verhang

2. Debiet/ regiem

1. Regenrivier (Maas)

• Onregelmatig regiem
• Laagste afvoer in de zomer

2. Gletsjerrivier:

• Vrij regelmatig regiem
  
• Laagste afvoer in winter
  

3. Gemengde rivier (Rijn)

• Regelmatig regiem

Regiem, debiet

Begrippen: regiem, debiet, piekafvoer, vertragingstijd, klimaatverandering

• Debiet: totale hoeveelheid water
  

• Regiem: schommelingen in waterafvoer ((on)regelmatig)
  

• Piekafvoer: maximale afvoer tijdens hoogwaterperiode
  

• Vertragingstijd: tijd dat neerslag erover doet om in de rivier te komen
  

         -> afhankelijk van vegetatie, doorlaatbaarheid ondergrond, invloed mens

Debiet

Regiem

Soorten rivieren:

•       Gletsjerrivier = Rivier die smeltwater van een gletsjer afvoert 
•       Regenrivier = Rivier die helemaal afhankelijk is van regenwater (de Maas)
•       Gemengde rivier = Rivier die smeltwater van gletsjers en regenwater afvoert. (de Rijn)

Piekafvoer

Regiem is afhankelijk van...

1. klimaatomstandigheden, hoeveelheid en vorm neerslag. Temperatuur en wind.
   
2. voeding rivier
3. eigenschappen ondergrond, reliëf en bodem.
4. ingrepen van de mens, dijken, ontbossing, verstening.

Vertragingstijd

Regenval ->

Water in de rivier ->

Invloed op de piekafvoer.

Verstedelijking

Verstening/verharding = groter oppervlakte straten, wegen en bebouwing.

Verstedelijking

Verstening/verharding = groter oppervlakte straten, wegen en bebouwing.

Door verstening zal de vertragingstijd afnemen en de piekafvoer groter worden.

Aan de slag

Maak opdracht 4 - 6 - 7

vraag 4a

Hoe groot is het verval van de Eems?

• Het verval van de Eems is 314 m.

Vraag 4b

Hoe groot is het verhang van de Eems? Leg uit

• Het verhang is 85 cm per km. Dat bereken je door het verval tussen bron en monding (314 m) te delen door de lengte van de rivier (371 km).

Vraag 4c

Het verhang Vande Maas in Nederland is ongeveer 18 cm per km. Vergelijk het verhang van de Eems en de Maas. Leg uit welke rivier, de Eems of de Maas de hoogste stroomsnelheid heeft.

• Het verhang van de Maas is 18 cm per km.
•  Het verhang van de Eems is 85 cm per km.
•  De Maas heeft een lagere stroomsnelheid. Het verhang van de Maas is veel lager dan het verhang van de Eems, waardoor de rivier trager stroomt.

Vraag 6a

Wat is het regiem van een rivier?

• de jaarlijkse schommeling in de waterafvoer van een rivier of beek

Vraag 6b

Het regiem van de Rijn is regelmatig. Wat is daarvan het voordeel voor de scheepvaart?

• De rivier is het gehele jaar goed tot redelijk goed bevaarbaar.

Vraag 6c

Verklaar het verschil in regiem tussen de Rijn en de Maas.

• De Rijn krijgt in de eerste zomermaanden smeltwater uit de Alpen. De Maas is een regenrivier. De afvoer is (door de geringe verdamping) in de winter het grootst.

Vraag 6d

Waarom is de Rijn afvoer bij Basel het hoogst in de zomer en bij Lobith in de winter?

• Vanuit Zwitserland komt in de zomer het meeste smeltwater in de Rijn. De bijdrage van de Duitse rivieren is het grootst in de winter, wanneer er meer neerslag valt en er minder verdamping.

Vraag 6e

Waarom is de gemiddelde maandafvoer in Chooz veel lager dan die in Borgharen?

• Chooz ligt stroomopwaarts. Daarna komt er nog veel water vanuit zijrivieren en door neerslag in de Maas.

Vraag 7a

Beschrijf het verschil in debiet van de Rijn en de Maas.

• Het debiet van de Rijn is tien keer zo hoog als het debiet van de Maas. / De Rijn vervoert gemiddeld tien keer zo veel water als de Maas.

Vraag 7b

Welke zeven factoren beïnvloeden de waterafvoer van een rivier?

1 de neerslag (hoeveelheid en vorm)

 2 de verdamping

 3 het waterbergend vermogen van de ondergrond (de infiltratiemogelijkheid)

 4 de (mate van) begroeiing en het bodemgebruik door de mens

 5 de aanvoer (via smeltwater of via zijrivieren)

 6 de ingrepen van de mens, zoals bedijkingen, stuwen en ontbossing

 7 het verhang

Vraag 7c

Leg met een voorbeeld uit wat de invloed van het weer is op het regiem van een rivier

• Het weer bepaalt de neerslag én de temperatuur en dus de verdamping. Als het bijvoorbeeld erg warm is, onttrekken de boeren veel water aan de rivier om te irrigeren.

Vraag 7d

Welke factoren uit W11 beïnvloeden de vertragingstijd sterk?

• Twee factoren gevraagd:
•  1) infiltratie
•  2) evapotranspiratie (verdamping open water, bodem en vegetatie)

Examenopgave Gelderse Poort

HAVO 

2023

2e tijdvak opgave 7