Cursus tijdvakken: Tijdvak 9 (Wereldoorlogen) + KA's

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Tijdvak 9: Wereldoorlogen

KA's tijdvak 9

Kenmerkende aspecten:

• het voeren van twee wereldoorlogen
• de crisis van het wereldkapitalisme
• het in praktijk brengen van de totalitaire ideologieën: communisme en nationaalsocialisme
• de rol van moderne propaganda- en communicatiemiddelen en vormen van massaorganisatie
• vormen van verzet tegen het West-Europese imperialisme
• verwoestingen op niet eerder vertoonde schaal door massavernietigingswapens en de betrokkenheid van de burgerbevolking bij oorlogvoering
• racisme en discriminatie die leidden tot genocide, in het bijzonder op de joden
• de Duitse bezetting van Nederland

De Eerste Wereldoorlog

De verschillende oorzaken en aanleidingen van de Eerste Wereldoorlog

De Eerste Wereldoorlog heeft verschillende oorzaken en aanleidingen... 

Laten we er een paar bespreken

Gavrilo Princip

Een Bosnisch-Servische nationalist in het Oostenrijks-Hongaarse rijk...

Hij vermoordt kroonprins Frans Ferdinand en zijn vrouw Sophie

28 juni 1914, Sarajevo

Nationalisme

De gedachte dat je eigen volk beter is dan alle andere volkeren op aarde

• Industrialisatiegolven door Europa: landen hadden het gevoel 'beter' te zijn dan de andere landen (o.a. Frankrijk, Groot-Brittannië en Duitsland)
• Mensen waren ontzettend trots op hun land, het hebben van koloniën speelde mee
• Wapenwedloop: alle grootmachten wilden de 'grootste' zijn op het gebied van wapens -> militarisme

Nationalisme. In Europa was in sterke mate sprake van nationalisme: mensen waren erg trots op hun land en op hun volk. Veel landen voelden zich beter dan andere landen. Dit zorgde voor spanningen en speelde ook een rol bij het modern imperialisme. Hoe meer koloniën, hoe meer aanzien het land had. Hier waren veel landen op gericht.

Militarisme en een wapenwedloop. De Duitse ambities en het nationalisme in Europa gingen ook hand in hand met toenemend militarisme. Er kwam een voorliefde voor militair vertoon, om andere landen te laten zien hoe sterk en machtig het land was. Zo begon er ook in een wapenwedloop in Europa.

'D'n Groote Oorlog'

De Eerste Wereldoorlog

• 1914 - 1918
• De eerste echte wereldoorlog
• Loopgravenoorlog
• "Met de kerst thuis"

De Eerste Wereldoorlog breekt uit..

Europa is een puinzooi, als een dominospel verklaren verschillende landen de oorlog aan elkaar...

De Slag bij de Somme

Een van de grootste (en dodelijkste) veldslagen van de Eerste Wereldoorlog. Er kwamen meer dan 1.000.000 mensen om

De Slag bij de Somme

1 juli 1916 - 18 november 1916

• Dag 1: 60.000 slachtoffers

De 'Big Push'

1915 was een slecht jaar voor de geallieerden (Frankrijk, G-B, Rusland) en ze moesten een inhaalslag maken. Dit eindigde in één groot drama

Nog nooit eerder en sindsdien verloor het Britse leger zó veel mannen.

De voetbal: de Engelse kolonel had 4 voetballen gekocht voor zijn manschappen. De eerste die de voetbal door niemandsland (even uitleggen) zou trappen, zou een prijs winnen.

Kenmerken

• Loopgravenoorlog (stilstaand front)
  
• Zinloosheid (veel doden)
  
• Moderne wapens (tanks, gifgas, mitrailleur, mijnen)
  
• Klassieke tactiek (veel voetsoldaten)
  
• Totale oorlog (vrouwen in de fabriek & propaganda)
  

De economische crisis

De Beurskrach; wat is het?

De grootste economische crisis van de 20ste eeuw

• Ook 'Beurscrash' genoemd
• New York, oktober 1929

Oorzaken:

Jaren '20: een 'hoogconjunctuur' in de Verenigde Staten

• Hoogconjunctuur: een fase met weinig werkloosheid, veel koopkracht (mensen kopen veel spullen) en veel economische bedrijvigheid
• Een periode waarin het dus héél goed gaat!

Maar:

• Wat stijgt, moet ook een keer dalen

Oktober 1929

Zwarte Donderdag: 24 oktober 1929

• De aandelenkoersen dalen extreem
• Er ontstaat paniek: iedereen probeert zijn aandelen te verkopen: koersen zakken extreem
• Leningen konden niet meer betaald worden: banken gaan failliet

Stempelen

Werklozen moesten 'stempelen'  zodat ze niet stiekem geld konden verdienen

• Dit werd als vernederend ervaren

Ongeschoold werk: sluizen graven, bossen aanleggen, dijken aanleggen

Resultaat: een roep om hulp vanuit de bevolking

De opkomst van het nationaal-socialisme

Ondertussen in Duitsland...

De economische crisis neemt veel onrust met zich mee

1918 (en dus voor de crisis): oprichting DAP

• Deutsche Arbeiterspartei

1920: SNDAP

• Nationaalsocialistische Arbeiderspartij
• Hitler had zich aangesloten en kon goed spreken
• Dit leverde gigantisch veel stemmen op

De Tweede Wereldoorlog

Hitler kent veel woede...

Boosheid na WWI -> herstelbetalingen, Verdrag van Versailles

Hij was op zoek naar Lebensraum

Anschluss van Oostenrijk en Tsjecho-Slowakije

De uitspraak 'Peace for our time' ->  appeasementpolitiek

• Chamberlain was er heilig van overtuigd dat een oorlog was voorkomen
• Hitler hield zich echter (weer) niet aan de afspraken -> maart 1939 valt hij Tsjecho-Slowakije binnen
• 1 september 1939: Duitsland valt Polen binnen
• 4 september 1939: Frankrijk en Engeland verklaren Duitsland de oorlog

In de lente van 1940 verovert Hitler een groot deel van West-Europa...

Propaganda

Het beïnvloeden van de bevolking

Propaganda	Reclame voor politieke ideeën of doeleinden. Dit gebeurt vaak door de andere partij naar beden te halen
Indoctrinatie	Herhalend en bewust bepaalde informatie te geven om een standpunt over te brengen
Manipulatie	Het verdraaien van feiten, er wordt zo een bepaald idee opgedrongen

Hoe gebeurt dit?

Ministerie van volksvoorlichting en propaganda

• Film, krant, radio
• Vlaggen, muziek, posters
• Persoonsverheerlijking

Voorbeelden massaorganisaties:

• Politieke partijen (eind 19e eeuw)
• Jeugdorganisaties (begin 20ste eeuw - Hitler Jugend)

Volksgemeinschaft -> radio, televisie. "Er bij horen"

De Duitse bezetting in Nederland

Een tijdlijn

10 mei 1940	Duitsland valt Nederland binnen, verzet volgt op de Afsluitdijk, de grebbeberg en de Moerdijkbrug
13 mei 1940	Koningin Wilhelmina + kabinet vluchten naar Engeland
14 mei 1940	Het bombardement op Rotterdam
29 mei 1940	Arthut Seys-Inquart wordt Rijkscommissaris van Nederland
juni 1944	D-Day in Normandië
5 september 1944	Dolle Dinsdag
september 1944	Operatie Market Garden - Slag om Arnhem: mislukt
4 mei 1945	Capitulatie van Duitsland
5 mei 1945	Machtsoverdracht

Reactie van de Nederlanders op de oorlog

Accomodatie: aanpassing

Verzet: veelal communistisch verzet

Collaboratie: 10%, NSB en Waffen SS

Gevolgen voor Nederlanders

Economisch:

• Bedrijven werken voor de Duitsers (en maken winst)
• 1944: de Hongerwinter

Politiek:

• Nederland onder Duits bestuur
• Democratie wordt opgeschort

Gevolgen voor Nederlanders

Sociaal:

• Invoering van de avondklok
• Verbod op fiets/auto
• Gebouwen gevorderd (in gebruik voor Duitse opslag)
• Relaties met Duitsers taboe (moffenmeiden)

Cultureel:

• Nazificatie
• Censuur
• Propaganda via krant, radio en film

Vervolging

De Holocaust

...ofwel Shoah (Hebreeuws: Ah-Shoah)

Systematische genocide

Het zou de 'eindoplossing' (Endlösung) moeten zijn voor het 'Joodse vraagstuk' 

NS (Nederlandse Spoorwegen) leverden, in opdracht van de Duitse bezetter, wagons om mensen te vervoeren 

Statistieken

Wanneer begon het afvoeren van Joden?: ca. 1942

Vermoorde Joden per dag: 15.000

27 juli - 4 november 1942: 1,47 miljoen doden + 300.000 Oekraïnse Joden die werden neergemaaid met mitrailleurs

Een kwart (!) van alle Holocaustslachtoffers werd in deze periode vermoord 

Het verschil tussen een concentratiekamp en een vernietigingskamp

Concentratiekamp	Vernietigingskamp
Joden werden hier verzameld om daarna weer doorgevoerd te worden	Joden werden hier vermoord. Vanuit de trein gelijk door naar de gaskamer

Voorbeelden kampen

Concentratiekampen	Vernietigingskampen
- Bergen-Belsen - Buchenwald - Mauthausen - Neuengamme - Ravensbrück (voornamelijk voor vrouwen)	- Auschwitz - Treblinka - Sobibor (van de 900.000 waren er maar 50 overlevenden)

Massavernietigingswapens

Bombardementen: veelal op steden (burgerslachtoffers)

Atoombom: Hiroshima, Nagasaki (einde van de tweede wereldoorlog in Azië)

Hoe gaan we nu om met de Tweede Wereldoorlog?

Kampbewaker uit Gdansk krijgt 3 jaar celstraf

De 'beul van Sobibor' wordt veroordeeld in Israël