2.1 Ongeslachtelijke voortplanting

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Thema 2 Voortplanting

2.1 Ongeslachtelijke voortplanting

Leerdoelen

• Je kunt uitleggen op welke manieren er door ongeslachtelijke voortplanting nakomelingen ontstaan die genetisch identiek zijn aan de ouder.
• Je kunt het verloop van de celcyclus beschrijven en de verschillende fasen benoemen.

Celdeling

Het voortplanten (reproduceren) van cellen: uit één moedercel ontstaan twee identieke dochtercellen (genetisch hetzelfde)

• Voortplanting
• Groei
• Herstel/vervangen oude of beschadigde cellen

Ongeslachtelijke voortplanting

Celdeling waarbij nakomelingen (klonen) ontstaan die genetisch identiek zijn aan de ouder -> bacteriën, schimmels, planten en sommige dieren

• Op natuurlijke wijze
• Op kunstmatige wijze

Natuurlijke ongeslachtelijke voortplanting

Kunstmatige ongeslachtelijke voortplanting

Natuurlijke ongeslachtelijke voortplanting

Kunstmatige ongeslachtelijke voortplanting

Wanneer kan kunstmatige klonering gunstig zijn? En wanneer kan dit juist een gevaar opleveren?

CELLEN ZIJN DE BOUWSTENEN VAN EEN ORGANISME

Cel: kleinste bouwsteen van het lichaam

Weefsel: groep cellen met dezelfde vorm en functie

Orgaan: onderdeel lichaam met specifieke functie

Orgaanstelsel: samenwerkende organen aan één taak

Organisme: een levend wezen (plant, dier, schimmel, bacterie)

Hoe weet een bevruchte eicel dat die een mens moet worden???

-> Hoe ziet een cel eruit?
-> Welk onderdeel van de cel bepaalt dit?

Bouwbeschrijving

Dierlijke cel: celmembraan, cytoplasma, celkern.

Celkern: chromosomen, bestaan uit de stof DNA (bevat de informatie voor al je erfelijke eigenschappen)

Een DNA draad heeft een dikte van 1,9 nanometer (0,0000019 mm). De mens heeft 3.200.000.000 verschillende DNA letters. Per cel bevat het DNA van de mens ongeveer 2 meter DNA en ons lichaam 74 miljoen km DNA, dat is meer dan 240x heen en terug naar de zon.

• Genotype: erfelijke informatie van een organisme

• Gen: een stukje DNA met de informatie voor één specifieke eigenschap

Chromosomenkaart

• 46 chromosomen
• 23 paren, dus van ieder chromosoom krijg jij 1 van moeder en de ander van vader

Nummer 23 = geslachtschromosomen

• Grote chromosoom X
• Kleine chromosoom Y
• XX = meisje
• XY = Jongen

Hoe zitten eigenschappen op chromosomen?

• Chromosoom
• DNA
• Miljoenen treden met letters (code)
• Gen: informatie voor 1 erfelijke eigenschap (bestaat uit aantal treden)

Iedere cel heeft een celkern, iedere celkern heeft alle chromosomen. IEDERE CEL HEEFT DUS JOUW HELE BOUWBESCHRIJVING, maar niet elk gen staat in elke cel aan.

Alle lichaamscellen hebben 46 chromosomen...

Geslachtscellen (eicel en zaadcel) hebben de helft = 23 chromosomen.

Meiose: geslachtscellen maken

Mitose: alle andere lichaamscellen maken

Verschil 1: bij de mitose wordt het DNA eerst verdubbeld

Verschil 2: bij de meiose ontstaan 4 geslachtscellen en bij de mitose ontstaan er 2 dochtercellen

Stap 3 (mens)

Meiose: 23 paar chromosomen op een rij

Mitose: 46 verdubbelde chromosomen op een rij

Mitose gedetailleerd...

Celcyclus

De erfelijke eigenschappen van een organisme liggen vast in het DNA.

Karyogram: binas tabel 70B

Iedere dochtercel moet het DNA 'krijgen' van de moedercel -> hiervoor wordt het DNA in de chromosomen eerst verdubbeld

Binas tabel 70A

Celcyclus

1. Mitose: celkern deling en celdeling
2. Interfase: periode tussen twee celdelingen

• G1-fase: stofwisseling en celgroei
• S-fase: DNA-replicatie/synthese = kopiëren DNA molecuul
• G2-fase: stofwisseling en celgroei, synthese van membranen en andere organellen

• G0-fase: cel is in rust er treden geen delingen op

Celcyclus

Controlepunten

• G1-fase: gunstige omgeving?
• G2-fase: DNA goed verdubbeld en nog steeds gunstige omgeving?
  
• M-fase: alle chromosomen bevestigd aan kernspoel?

Binas tabel 76A

Belangrijke termen: chromatide en centromeer

Celdeling bij planten, dieren en schimmels

De mitose ...

... bestaat zelf ook uit een aantal 'fasen'

Belangrijke begrippen: centrosoom (spoellichaampje), centriolen, trekdraden, spoelfiguur/kernspoel

Nog een keer ... nu met de Binas erbij (76B1)

• Interfase: verdubbeling van chromosomen wordt afgemaakt
• Profase: centrosoom verdubbelt + gespiraliseerde chromosomen worden zichtbaar
• (Prometafase: kernmembraan verdwijnt en centrosomen verplaatsen + trekdraden vormen = spoelfiguur)
• Metafase: chromosomen rangschikken in midden + trekdraden binden aan centromeren
• Anafase: trekdraden worden korter en chromatiden worden uit elkaar getrokken
• Telofase en cytokinese: nieuwe kernmembranen vormen
• Inferfase: insnoering en je hebt twee cellen

biologiepagina.nl

Leerdoelen behaald???

• Je kunt uitleggen op welke manieren er door ongeslachtelijke voortplanting nakomelingen ontstaan die genetisch identiek zijn aan de ouder.
  
• Je kunt het verloop van de celcyclus beschrijven en de verschillende fasen benoemen.

Het huiswerk

Bestudeer blz. 104 t/m 112.

Onvoldoende: maken en nakijken opdr. 1 t/m 17.

Voldoende: maken en nakijken opdr. 7 t/m 17.