Les 6: muziek

• Kunst Algemeen
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 5,6

H5: Muziek (& schilderkunst)

Deel 1: Middeleeuwen en prima pratica;

Het ontstaan van muziek als kunstvorm in europa

Startvragen 

1. Welk instrument bespeelt Jan Pietszoon Sweelinck

2. Wat is het standpunt van de calvinistische kerk t.a.v. muziek in de kerkdienst

3. Waar vindt je muziek in de gouden eeuw

4. Wat is de vox humana

5. Noem vijf andere begrippen die je zult moeten leren uit V5

Orgel

Muziek tijdens diensten wordt afgekeurd, het woord staat centraal. Muziek zou teveel afleiden.

Overal op straat en bij de mensen thuis. (maar niet/nauwelijks in de kerk)

De menselijke stem

muzieknotatie

polyfonie

prima practica /stile antica

seconda practical / stile moderno

musica flesanima

dissonant en consonant

interval

luit, citer, blokfluit, viool,  viola da gamba, klavecimbel, virginaal, beiaard

Liedboek

Geuzenlied

Klucht

affectenleer

Maar eerst...

Wat weet je nog van de vorige les over schilderkunst?

Benoem de genres die tijdens Cultuur van de Burgerij in Nederland door schilders werden vervaardigd.

Kenmerken portretten

Voorstelling

• Beheerste houding
• Kleding representeert beroep/rijkdom
• Let op symbolen

Vormgeving

• Diverse formaten (kosten afhankelijk)
• Rembrandt -> dynamische compositie
• kan clair obscure (caravagisme) 

Portret van Jacob Cats

Adriaen Pietersz. van de Venne

1618

15x12 cm (tekening)

tip

Let op de bedoeling van de opdrachtgever!

Kenmerken genrestukken

Voorstelling

• gewone leven/volkse taferelen
• moraliserend (ora et labora)

Vormgeving

• lichtval
• verfijnd (blijf bij je stiel)
• klein formaat

De spinster

Nicolaes Maes

1650 - 1660

63x55 cm

tip

Let op de bedoeling van de opdrachtgever!

Vanitas

Pronkstilleven

Jachtstilleven

Bloemstilleven

Bron: rijksmuseum

Stillevens kenmerken

Voorstelling

• kijk goed wat de symbolische betekenis kan zijn
• Vanitas = Vergankelijkheid 

Vormgeving

• lichtval
• verfijnd (blijf bij je stiel)
• divers formaat
• Check de compositie (ivm dynamiek)

Bekijk dit filmpje voor uitleg over Vanitas

https://www.youtube.com/watch?v=tMOpguZWkPc

Kandelaar/brandende kaars: 

Tijdelijkheid van de tijd op aarde -> de kaars brandt op zoals ook het leven zal eindigen

(leeg) Glas

ijdelheid, tijdelijkheid -> het glas is leeg maar wel mooi en duur. Het gaat er niet om dat het er mooi uit ziet, het is leeg net zoals je leven wat nog zo mooi kan zijn, het is ook eindig.

Boeken:

ijdelheid, tijdelijkheid en zinloosheid van het aardse -> al leer je en weet je nog zo veel, het leven is maar tijdelijk, wees niet te ijdel op je kennis weet dat het eindig is (momento mori)

Schedel:

tijdelijkheid -> je gaat dood, hier staat de schedel symbool voor

Sleutel: 

tijdelijkheid en zinloosheid van het aardse -> de sleutel verwijst naar de hemelpoort

Vondel - Kinder-lyck

Constantijntje, 't zaligh kijntje,

Cherubijntje, van om hoogh,

D'ydelheden, hier beneden,

Vitlacht met een lodderoog.

Moeder, zeit hy, waarom schreit ghy?

Waarom greit ghy, op mijn lijck?

Boven leef ick, boven zweef ick,

Engeltje van 't hemelrijck:

En ick blinck 'er, en ick drincker,

't Geen de schincker alles goets

Schenckt de zielen, die daar krielen,

Dertel van veel overvloets.

Leer dan reizen met gepeizen

Naar pallaizen, uit het slick

Dezer werrelt, die zoo dwerrelt.

Eeuwigh gaat voor oogenblick.

Schedels, die herinneren aan de zekerheid van de dood; rotte vrucht (bederf); bellen (de beknoptheid van het leven en de plotselinge dood); rook, horloges en zandlopers (de beknoptheid van het leven); en muziekinstrumenten staan voor de beknoptheid en de vluchtige aard van het leven. Fruit, bloemen en vlinders worden op dezelfde manier gebruikt. Een gepelde citroen was, net als het leven, aantrekkelijk om naar te kijken, maar bitter van smaak.

Muziek, ontstaan en registratie

Waar is muziek tijdens de middeleeuwen in ontwikkeling?

Wat is daarbij van belang?

Kijk het filmpje in de hotspot en sorteer vervolgens het ontstaan van de muziek op de juiste manier

Mensen leren muziek door elkaar na te zingen

Mensen maken notities boven de liedtekst om aan te geven hoe hoog je moet zingen

Mensen brengen lijn(en) aan om de hoogte van de noten nog beter weer te geven

Mensen brengen lijn(en) gaan polyfoon zingen en er ontstaan nog meer noten op de notenbalk

KLIK HIER

In de middeleeuwen

Ontstaat notenschrift

Ontstaan consonanten en dissonanten leer

Eind van de middeleeuwen

• Prima pratica 
• Madrigalen

Kenmerken Prima Pratica

• Polyfoon
  
• Muziek staat centraal (tekst is niet verstaanbaar)
  
• Vox Humana (menselijke stem)
  
• indien latijn --> kerkelijk (religieus)

Kenmerken madrigaal

• Wereldlijke muziek
• Moederstaal (taal die gesproken wordt in het land)
• Vox Humana (menselijke stem
• Prima pratica

Consonant

Een prettige samenklank die gelijkluidend is en als positief ervaren wordt 

Dissonant

Een onprettige samenklank die gelijkluidend is en als negatief ervaren wordt 

tritonus

octaaf

septiem

kwint

Kwart

sext

terts

Naar de renaissance

Vanuit deze vroege muziek en het vrij organum gaan steeds meer variaties ontstaan. Componisten komen op en gaan aan de slag met de mogelijkheden binnen de muziek. Ze doen onderzoek naar dissonant en consonant en ontwikkelen de affectenleer. 

Dit in combinatie met de steeds wereldlijkere  christelijke oriëntatie in de late middeleeuwen en vroege renaissance zorgt ervoor dat de madrigaal in de prima pratica kunnen ontstaan

bio of monteverdi

Het parallele organum

Alle noten blijven op gelijke afstand van elkaar maar de verschillende stemmen zingen wel in verschillende toonhoogte 

Het zwevend organum:

Beginnend en uitkomend bij 1 toon, maar verder parallel

Met gebruik van zoveel mogelijk consonanten

Het melismatisch organum:

De eerste stem volgt een vrij eenvoudige melodielijn.

De tweede stem gaat daaroverheen met vele melismes.

Het vrije organum:

Een soort spiegelbeeld beweging, ook wel contrapunt

genoemd.  

MELISMATISCH 

het zingen van meer noten op een lettergreep 

00:00

Kijk en luister 

ontdek de organums in deze madrigaal van Monteveri

00:24

Wat was dit stuk?

1. Parellel organum
2. Zwevend organum
3. Melismatisch organum
4. vrij organum

00:39

Wat zag je hier?

1. Paralell organum
2. zwevend organum
3. melismatisch organum
4. vrij organum

01:10

Waar zat het melisme?

Instrumenten

Ook komt het gebruik van instrumenten in zwang... 

Sweelinck maakt bijvoorbeeld dit madrigaal...

Let op: wat is het verschil in muziek tussen katholieken & calvinisten?

to be continued.....

Huiswerk

Luister naar 5 instrumenten typisch tijdens Cultuur van de Burgerij (schrijf ze op, omschrijf waarom om ze juist tijdens cultuur van de burgerij voorkwamen)

Maak:

4. Beeldende Kunst - Blok 16 Dagelijkse Taferelen

5. Muziek - Blok 1 Calvinisten & humanisten