Geschiedenis van de democratische rechtsstaat in Nederland havo 4 2023

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

Havo 4 democratische rechtsstaat in Nederland

Tijd van revoluties

In de 2e helft van de 18e eeuw 

belangrijke revoluties:

-Amerikaanse Revolutie (1775-1783)

-Patriotse revolutie (1780-1787)

-Franse Revolutie (1789-1799)

-Bataafse Revolutie (1794-1799)

Revolutie der revoluties

Waarom? 

-Radicaler dan de andere revoluties

-Half Europa raakt erbij betrokken

Radicaler dan in de Republiek en Amerika want Frankrijk nog feodale samenleving met oneerlijke standenmaatschappij

Oorzaken Franse Revolutie

Oorzaken: 

-Schulden 

-Ontevredenheid

-Verspreiding verlichte ideeën 

In 1789 was de schatkist leeg vanwege dure oorlogen en misoogsten. Er kwam te weinig belasting binnen.

 

Rijke burgers wilden meer macht

arme burgers/boeren wilden een beter bestaan

Oneerlijke lastenverdeling. Best meer belasting betaling als de rijken ook meer zeggenschap in het bestuur krijgen. (vb VS: no taxation without representation)

Publiek debat door komst boeken verlichte denkers

Aanleiding Franse Revolutie

-Bijeenroepen Staten-Generaal vanwege lege schatkist

-Ruzie over stemprocedure

3e stand wilde niet dat er per stand gestemd werd maar per hoofd. Werd niet gehonoreerd. Woedend vergadering verlaten.

Eed op de kaatsbaan. 20 juni 1789

De koning stuurt leger. Gevolg: bestorming van de Bastille.

Gevolgen (eerste fase, gematigd)

1789-1792

3 belangrijke documenten komen tot stand:

-Verklaring van de rechten van de mens en de
 burger
-Nieuwe grondwet (constitutionele monarchie)
-De verklaring van de rechten van de vrouw.

Verklaring rechten van de mens rekende af met standensamenleving en absolutisme. Voorbeeld: wet le chapelier

Gevolgen (tweede fase, radicaal)

-1792-1794

-Radicale revolutionairen (Jacobijnen) grijpen de macht

-Robespierre

-Terreur

-Executie o.a. koning 

-Einde ancien regime

De grondwet leidde niet tot stabiel bestuur. Spanningen namen toe. Slechte economie, oorlog met Oostenrijk en verschillen van inzicht over positie koning. 

Jacobijnen vonden de revolutie niet ver genoeg gaan, want velen hadden het nog net zo slecht als daarvoor. Ze wilden algemeen kiesrecht en wilden een maximum broodprijs.

Gevolgen (derde fase, gematigd)

-1794-1799

-Gematigde revolutionairen (Girondijnen) grijpen de macht

-Directoire

Onstabiel. Steeds afhankelijker van leger om orde te handhaven

Gevolgen (vierde fase, keizerrijk)

-1799-1815

-Machtsovername Napoleon

-Code Napoleon

-Slag bij Waterloo (1815)

Patriotten en prinsgezinden

Patriotse Revolutie (1780-1787)

Republiek leek steeds meer op monarchie

Economisch slechte tijden

Burgers te weinig invloed

Patriotten komen in actie

Revolutie onderdrukt in 1787 

Bataafse Revolutie 1795

Ook wel 2e Patriotse Revolutie genoemd. Slaagt nu wel.

Nederland krijgt districtenstelsel:

Kiescolleges kiezen volksvertegenwoordigers.

Leverde veel strijd op.

Bataafse Republiek

Discussie over:

1. Wie kiesrecht?

2. Welke staatsvorm

Frankrijk bepaalde dat NL eenheidsstaat werd

1798: eerste grondwet van NL

code Napoleon (burgerlijk wetboek): dezelfde wetten voor iedereen.

Invoering burgerlijke stand en allerlei vrijheden worden vastgelegd. Vrijheid religie en bezit.

Bataafse Republiek

Uitgangspunten eerste grondwet:

1. Alle burgers gelijk

2. Scheiding der machten

3. onafhankelijkheid rechterlijke macht (rechtsstaat)
4. Algemeen kiesrecht niet voor iedereen

code Napoleon (burgerlijk wetboek): dezelfde wetten voor iedereen.

Invoering burgerlijke stand en allerlei vrijheden worden vastgelegd. Vrijheid religie en bezit.

Einde Bataafse Republiek

1799: staatsgreep Napoleon

1804: Napoleon keizer

1806: Lodewijk Napoleon koning over NL

1810: NL wordt bij FR gevoegd

1814: NL wordt een constitutionele monarchie

Parlementsleden krijgen:

-recht van initiatief

-recht van begroting

Willem I regeerde per koninklijk besluit

code Napoleon (burgerlijk wetboek): dezelfde wetten voor iedereen.

Invoering burgerlijke stand en allerlei vrijheden worden vastgelegd. Vrijheid religie en bezit.

Congres van Wenen

balance of power

1814-1815

 belangrijkste aanwezigen: 

- Pruisen

- Oostenrijk

- Rusland

- Verenigd Koninkrijk

staatkundige herordening van Europa

Restauratie

Belgische Opstand 

1830

België splitst zich af van Koninkrijk der Nederlanden

oorzaken

- katholieke invloed beperkt

- ondervertegenwoordiging in bestuur

- grote macht van koning

Johan Thorbecke

liberale politicus

Schrijver grondwet 1848

Voorstander van censuskiesrecht

Voorstander nachtwakersstaat

Wat vooraf ging aan 1848

Beperking persvrijheid

Slechte economische omstandigheden door armoede, ziekte, mislukte oogsten

Demonstraties

Revolutiejaar 1848

opstanden in Europese landen

Doel: 

- volk wil meer invloed

- einde maken aan conservatieve regeringen

1848 in Nederland

Willem II kiest  liberale i.p.v. een conservatieve regering

Nieuwe grondwet: koning onschendbaar

parlement krijgt meer rechten.

Censuskiesrecht

Feminisme

Veel verlichtingsdenkers en

weinig oog voor rechten vrouwen

Olympe de Gouges: Verklaring voor

de Rechten van de Vrouw en de 

Burgeres

Feminisme

Ook Nederlandse politici hadden 

in de 19e eeuw weinig aandacht 

voor de rechten van de vrouw

Wilhelmina Drucker strijdt voor

burgerrechten voor vrouwen.

Politieke stromingen

Liberalen: nachtwakersstaat

Conservatieven: tegen idealen

Franse/Bataafse Revolutie

Confessionelen: politiek vanuit 

geloof

Socialisten: sociale gelijkheid

Politieke stromingen

Drie grote onderwerpen:

1. de sociale kwestie

2. algemeen kiesrecht

3. bekostiging christelijk onderwijs

Sociale kwestie

Algemeen kiesrecht

Vereeniging voor vrouwenkiesrecht

Schoolstrijd

Strijd om gelijke financiering van alle scholen.

Confessionele politieke partijen  worden opgericht

Pacificatie van 1917

Een miljoen Belgische vluchtelingen in Nederland. Gevolg: voedselschaarste. Gevolg: meer eenheid en samenwerking.

Gevolg: Pacificatie van 1917

Algemeen kiesrecht

1917:  algemeen kiesrecht mannen en passief kiesrecht vrouwen

1919: algemeen kiesrecht vrouwen

Democratie?

Evenredige vertegenwoordiging in Nederland.

Geen democratie in de koloniën

https://schooltv.nl/video/histoclips-koninkrijk-en-grondwet/#q=grondwet

Indonesië onafhankelijk

https://schooltv.nl/video/hoe-werd-indonesie-onafhankelijk-een-lange-bloedige-strijd/#q=indonesie%20en%20suriname%20onafhankelijk

Democratie en grondrechten

Alleen in NL zelf. In de koloniën volksvertegenwoordigers alleen adviesrecht.

In jaren '20 en '30 uiterst links en uiterst rechts populair. Daardoor minder interesse in democratie.

Parlementaire democratie in NL bleef sterk door o.a. de verzuiling. Daardoor weinig interesse in uiterst links (CPH/CPN) en uiterst rechts NSB.

WO II

Na Duitse inval vlucht regering naar Londen

In NL Duits burgerlijk bestuur o.l.v. Seyss Inquart. Alle politieke partijen verboden, behalve de NSB.

Einde rechtsstaat.

WO II

Reactie bevolking op de bezetting:

Verzet

passiviteit (veruit grootste gedeelte)

collaboratie

WO II in Nederlands-Indië

Gouvernement vertrekt naar Australie. Ze vergeten Soekarno en Hatta.
Die roepen in 1945 onafhankelijkheid Indonesië uit. 

Gevolg:  dekolonisatieoorlog.

27/12/'49 soevereiniteitsoverdracht

Suriname onafhankelijk op 25 november 1975. Dit onder druk van het linkse kabinet Den Uyl. 

De helft van alle Surinamers emigreert naar Nederland.

Wederopbouw

Marshallplan

Steun aan de VS

Einde neutraliteit

babyboom

(baby)boomers (na WO II)

De rooms-rode coalitie 1948-1958

Rooms-katholieken (KVP) en 

socialisten (PvdA). 

Consensuspolitiek ten behoeve

van wederopbouw van het land.

Verzorgingsstaat

Willem Drees

1947: Noodwet (later AOW)

1965: Algemene Bijstandswet 

Minimuminkomen

Consumptiemaatschappij

Groei NL economie door handel met West-Duitsland en aardgasveld in Groningen .

Begin jaren '60: einde geleide loonpolitiek. Flinke stijging lonen zorgt voor toenemende welvaart

Gevolg: consumptiemaatschappij

Ontzuiling

Verzorgingsstaat leidde ertoe

dat kerk minder nodig leek te zijn.

Daarnaast zorgt verstedelijking

voor contact andersdenkenden.

Veranderend politiek landschap

Ontzuiling zorgt voor

versplintering politiek

landschap

Van elite naar burger: zie bijv.
ontstaan D'66

D'66

Oprichting democraten 66

Hans van Mierlo

Doel: verandering politiek. 

-machtspositie confessionele partijen 

verzwakken
-gekozen minister-president
-gekozen burgemeester

-bindend referendum

protestgeneratie (babyboomers)

Kritiek op de VS (burger-

rechten de Vietnamoorlog. 

Ook protesten in Nederland.

Directe democratie?

Bob Dylan, Boudewijn

de Groot e.a.

https://www.youtube.com/watch?v=JxvVk-r9ut8

https://www.youtube.com/watch?v=_5Cmw1NHUig

De provo's

Burgerlijke ongehoorzaamheid

Studenten die graag provoceerden

Anarchisme

Tegenstanders van consumptie-

maatschappij

https://www.youtube.com/watch?

v=qb8RECduirI

Emancipatie van de vrouw

Tot 1956 'handelingsonbekwaam'

Emancipatie

studeren

Fuseren confessionele partijen

ARP/KVP/CHU worden CDA
in 1980

Een klein land

NL wordt na WO II lid van 

supranationale organisaties, als:

-VN (1945)
-NAVO (1949)
-EGKS (1951)

-EEG (1957)

-EU (1993)