§5.4 Het ontstaan van staten

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 1

§5.4 Het ontstaan van staten

Leerdoelen

Je kunt uitleggen:

- Wat voor het bestuur de belangrijkste gevolgen waren van de opkomst van de geldeconomie

- Waarom de paus en vorsten in de late middeleeuwen een conflict hadden met elkaar

- Hoe vorsten probeerden een centraal bestuur in te voeren

Bestuur late middeleeuwen

In de late middeleeuwen ontstaan steden en de geldeconomie

Dit heeft voor Europese vorsten voor- en nadelen

Nadeel

Steden worden machtig en vorsten hebben er weinig over te zeggen

Voordeel

Met belastingen krijgen vorsten een deel van de rijkdom van steden

Bestuur late middeleeuwen

De belastinginkomsten van de vorst hebben twee gevolgen:

Al met al neemt de macht van de adel (leenmannen) af en die van de vorsten toe

Ambtenaren

Met het geld nemen vorsten ambtenaren in dienst, die zijn trouwer dan leenmannen

Huurleger

Met het geld betalen vorsten een huurleger. Het leger van de leenman is overbodig

Leger van soldaten die een vorst of edelman kan inhuren om voor zich te laten vechten.

Iemand die in dienst is van het bestuur en zorgt voor het uitvoeren van besluiten, bijvoorbeeld het innen van belasting en het handhaven van de orde.

Centraal bestuur

De vorsten krijgen meer macht en gaan anders besturen

In plaats van rondreizen willen zij vanuit één plek regeren

Vanuit daar gelden dan over dezelfde wetten en belastingen

Zo'n bestuur noemen we een centraal bestuur

Staten

Overal in Europa ontstaan landen met een centraal bestuur

Op deze manier ontstaan er uiteindelijk staten:

• Landen met duidelijke grenzen
• Overal gelden dezelfde wetten en regels 
• Landen met een eigen leger

Landen met duidelijke grenzen waar overal dezelfde wetten en regels gelden

Adel en steden in verzet

Machtige edelen en steden bieden verzet tegen centralisatie 

Zij zijn bang hun  macht te verliezen

Adel verliest macht aan de koning

Vroege middeleeuwen	Late middeleeuwen
Koning geeft leenmannen land om zijn gebieden te besturen	Koning betaalt ambtenaren om zijn gebied te besturen
Elke leenman maakt wetten die voor zijn eigen gebied geld	Koning maakt wetten voor het hele land
Leenmannen besturen vanuit hun eigen plaats	Koning bepaalt dat er vanuit één plek bestuurd wordt
Leenmannen zorgen ervoor dat zij soldaten leveren aan de koning	Koning betaalt huursoldaten om voor hem te vechten

Lees: Ruzie tussen paus en vorsten

Beantwoord de volgende vragen:

1. Waar ging het conflict tussen de Paus en de Duitse Keizer over?
2. Waarom wilde de Duitse keizer bisschoppen benoemen?
3. Waarom was de Paus het niet eens met de benoeming van bisschoppen door de Duitse keizer?

De paus en de vorst

Vorsten gaan ook bisschoppen benoemen

Deze bisschoppen zouden een deel van het rijk besturen

Zij krijgen geen kinderen en dus geen ontrouwe opvolgers

Maar de paus vindt dat alleen hij bisschoppen mag benoemen!

De paus en de vorst

Dit leidt tot ruzie tussen de Duitse keizer en de paus

In 1122 sluiten zij een vrede 

Er komt een scheiding tussen bestuur van de kerk en het land

De paus regelt zaken van de kerk, de vorst bestuurt het land