6.4 beïnvloeden van gedrag

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

TO DO - deze week

les 1       * viel uit...

  

les 2       * intro gedrag + maken opgaven 

les 3        * bespreken toets + werken aan 6.4/6.5/6.6

alleen gekleurde pen of potlood op tafel

tas, jas inclusief telefoon vooraan

de les vandaag

1) toets bekijken

*Vul jouw antwoorden met gekleurde pen / potlood aan tot alle goede antw op je blad staan. Overleg met anderen, die de vraag misschien goed hebben!

*Bekijk nu het antw. model. Mis je ergens punten? Noteer het nr van de vraag bovenaan je blad.

2) werken aan 6.4 + 6.5

ethologie en gedrag - blz 82

ethologie            studie van gedrag van dieren (en mensen)

gedrag

* actie door een spier of klier bestuurd door het zenuwstelsel als reactie op een prikkel (respons)

* alle waarneembare activiteiten van een dier (incl. mens)

* doel: verbeteren van de fysiologische toestand (stofwisseling) / in stand houden van homeostase 

* opgebouw uit opeenvolgende handelingen (gedragselementen)

Wat is homeostase ook alweer?

Tijdens de talk...

Schrijf een onderzoeksvraag op die beschreven wordt.

Wat was de conclusie?

6.4 + 6.5 beïnvloeden van gedrag

LEERDOELEN

6.4

* Je kunt verklaren dat gedrag deels erfelijk is bepaald.

* Je kunt leerprocessen herkennen en de functie daarvan uitleggen.

Zoogdieren vinden al snel na de geboorte de weg naar de tepel van hun moeder. Dat is bijzonder, want niemand heeft ze verteld hoe dat werkt. Tijdens de levensloop van een zoogdier verandert het gedrag door ontwikkeling en ervaringen: dieren leren van wat ze meemaken.

aandachtspunten PO

algemeen

inleiding

hypothese

resultaten

conclusie/

discussie

schrijf alsof het een artikel is voor een tijdschrift: geen ik/wij

leg belangrijke termen uit, gebruik bronnen

moet logisch volgen uit je inleiding

bovenschrift tabel, onderschrift diagram

boven kolommen en rijen: grootheden en eenheden noteren

herhaal de onderzoeksvraag in je antwoord

kijk kritisch naar je eigen onderzoek: hoe kan het meer betrouwbaar dan dat je het hebt gedaan?

https:

BEGRIPPENLIJST

erfelijke en aangeboren eigenschappen

motivatie

periodieke invloeden

voortplantingsprikkel

biologische klok

sleutelprikkel

supranormale prikkel

Door wie/wat wordt jouw gedrag
het meest beïnvloed?

door mijn ouders/gezin

door mijn vrienden

door wat ik zie bij (populaire) mensen op school

door wat ik zie op sociale media

door iets anders

Wat is ook alweer een prikkel?

factoren die rol spelen bij gedrag

erfelijk of aangeleerd

erfelijkheid van eigenschappen

* stukken DNA die instructies bevatten die de ontwikkeling van gedrag beïnvloeden

* een gen kan invloed hebben op meerdere eigenschappen

* meerdere genen zijn van invloed op eigenschap

gedrag: erfelijk of aangeleerd?

* gedrag wordt beïnvloed door genen én (alle factoren uit de) omgeving 

Hoe noem je zo'n opeenvolging van gedragselementen?

gedragsketen

onderzoeksvraag

Wordt de keuze van de partner bij fruitvliegjes beïnvloed 

door wat ze andere fruitvliegjes zien doen? 

Drosophila Melanogaster

Welke conclusie heb je gezien/gehoord?

erfelijk of aangeleerd

californische muis

- heel agressief

- veel broedzorg

witvoetmuis

- minder agressief

- weinig broedzorg

erfelijk of aangeleerd

	minder	geen verschil	minder
	geen verschil	meer	geen verschil

witvoetmuis

opgevoed door 

californische muis

californische muis

opgevoed door 

witvoetmuis

agressie vs

indringer

agressie 

neutraal

broedzorg

Wat kun je uit het onderzoek concluderen?

conclusies onderzoek

• agressie en broedzorg zijn allebei beïnvloedbaar door omgeving tijdens ontwikkeling
• hoeveel het gedrag beïnvloed wordt door omgeving verschilt per soort
• meerdere generaties kunnen beïnvloed worden door een ervaring 

TO DO - week 22 

di            * herhaling + bespreken 6.4 + 6.5 gedrag: leren 

                * verwerking: maak opdrachten | begrippenlijst | mindmaps

                * 6.4: 31, 32, 34, 35      * 6.5: 40, 41, 43, 44, 46, 48       * 6.6: 51, 54, 57

woe      * bespreken 6.5 + 6.6 gedrag: leren  

               * 6.4: 31, 32, 34, 35       * 6.5: 40, 41, 43, 44, 46, 48        * 6.6: 51, 54, 57

DINSDAG 4 JUNI - SO begrippen deel II 

BEGRIPPEN BOEK 4A EN BOEK 4B TOT DE STREEP

Leg uit hoe het kan dat de mannetjeswenkkrab zo'n enorme klauw heeft, terwijl hij er nadeel van heeft bij het verzamelen van voedsel. (3pt)

TO DO 

les 1          * viel uit... maken opdr. 6.4: 49, 50, 51    

                  * viel uit... maken opdr. 6.5: 57, 63, 65

les  2         * VANDAAG! Oefenen met belangrijke termen 6.4 en 6.5

                        HUISWERK: lees de stof van 6.6 en maak enkele opdrachten

                                                JE STELT VOLGENDE LES EEN VRAAG over 6.4-6.6!

               

maandag 27 mei 10:00-12:00

eind PO: onderzoeksvaardigheden

** zie ELO voor details ** 

LEERDOELEN: aantekening!

6.4

* Je kunt verklaren dat gedrag deels erfelijk is bepaald.

* Je kunt leerprocessen herkennen en de functie daarvan uitleggen.

6.5

* Je kunt uitleggen wat sociaal gedrag is en hoe dit gedrag de overlevingskansen van organismen beïnvloedt.

* Je kunt uitleggen hoe sociaal gedrag evolueert.

sleutelprikkel

supranormale prikkel

De rode kleur in de bek van het koekoeksjong is een ... voor de heggenmus om het koekoeksjong te voeren, zelfs vaker dan zijn eigen jongen.

1. sleutelprikkel
2. impuls
3. prikkel
4. supranormale prikkel

SCHRIJF OP - BLZ 90

sleutelprikkel 

* prikkel die een doorslaggevende rol speelt bij het vormen van gedrag

* door een sleutelprikkel komt erfelijk gedrag tot uiting

supranormale prikkel

* prikkel die een sterkere motivatie en grotere kans op respons opwekt

* deze respons is erfelijk bepaald en is voorspelbaar

Pak blz. 88 erbij.
Wat betekent de zwarte lijn in de grafiek van afbeelding 32?

SCHRIJF OP - BLZ 88

motivatie

* bereidheid om bepaald gedrag uit te voeren, bepaalt kans op gedrag 

* hoe groter interne en/of externe prikkels, hoe groter motivatie

adequaat gedrag

* vergroot kans op overleven + vergroot fitness (aantal nakomelingen)

* wordt doorgegeven via genen en leren

* frequentie gedrag neemt toe door natuurlijke selectie

LEERDOELEN

6.4

* je kunt verklaren dat gedrag deels erfelijk is bepaald

* je kunt leerprocessen herkennen en beschrijven 

1. inprenting
2. gewenning
3. conditionering
4. inzichtelijk leren

Wat is gewenning?

1. Leren dat je altijd moet reageren.
2. Leren dat reageren niet altijd nodig is.
3. Leren dat reactie noodzakelijk is.
4. Leren in korte gevoelige periode.

gewenning

pri

Bespreek wat je ziet in deze grafiek.

SCHRIJF OP - BLZ 

inprenting 

* iets wat alleen geleerd kan worden in een bepaalde, korte periode

* herkennen van ouders of soortgenoten

gewenning

* afleren van reacties op bepaalde prikkels 

* eenvoudige vorm van leren

onderzoeksvraag: "Kan een kunstmatige prikkel dezelfde respons veroorzaken als een natuurlijke prikkel?"

Geef de conclusie.

Hoe noem je de vorm van leren waardoor de honden van Pavlov gaan kwijlen als ze een bel horen? blz 97

1. geconditioneerde reflex
2. operante conditionering
3. proefondervindelijk leren
4. trial and error

SCHRIJF OP - BLZ 

geconditioneerde reflex 

* natuurlijke prikkel wordt vervangen door kunstmatige prikkel bij het                   veroorzaken van natuurlijke respons

* respons = geconditioneerde reflex

* geen keuze, gebeurt automatisch

* ook wel het Pavlov-effect (Pavlov-reactie)

brokken

bel

Leg uit wat het verschil is tussen conditionering en een geconditioneerde reflex.

SCHRIJF OP - BLZ 96

conditioneren (proefondervindelijk leren)

* ook wel trial and error leren genoemd

* organisme leert door gevolg van zijn gedrag (ervaringen)

* dopamine (neurotransmitter) speelt hierbij een rol

Skinner-box

* frequentie van handeling neemt toe als daar een beloning op volgt 

beloning         belongingscentrum in hersenen          dopamine          geluksgevoel           vaker doen!

Geef deze les beoordeling.

1. Onvoldoende!
2. Voldoende.
3. Goed.
4. Zeer goed!

TO DO - week 22 

di            * bespreken 6.4 + 6.5 gedrag: leren 

                * verwerking: maak opdrachten | begrippenlijst | mindmaps

woe       * 6.4: 31, 32, 34, 35

                * 6.5: 40, 41, 43, 44, 46, 48

                * 6.6: 51, 54, 57

DINSDAG 4 JUNI - SO begrippen deel II 

BEGRIPPEN BOEK 4A EN BOEK 4B TOT DE STREEP