Herhalingsles V3

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 3

Erfelijkheid en evolutie BS 1 t/m 4

Planning 

• Herhalen BS 1 t/m 4
• Vragen 
• Opdrachten over kruisingen
• Afsluiten

Leerdoelen BS 1 fenotype en genotype

• Je kunt aangeven hoe een genotype en een fenotype tot stand komt en de rol van DNA in dit proces

• Je kunt verklaren hoe iedereen aan zijn unieke DNA-code komt.

DNA

• Chromosoom is een ophoping van lang DNA- molecuul. Hier ligt al het erfelijk materiaal van een organisme.
• DNA heeft een helixvorm
• Bestaat uit vier bouwstenen 

                   Adenine - Thymine 

                   Cytosine - guanine

         Genen

• Zo'n stukje DNA dat een 'code' voor een erfelijke eigenschap bevat, noemen we een gen.

• Een gen codeert dus voor een specifieke erfelijke eigenschap.

• Op onze chromosomen liggen verschillende genen.

Genotype

Het DNA in één celkern, bevat de informatie voor al je erfelijke eigenschappen. Deze complete informatie noem je het genotype. 

Het genotype ontstaat op het moment van bevruchting.

Genexpressie

• In elk celkern van het lichaam zit hetzelfde DNA, dus ook genen.

• Het tot uiting komen van een gen = genexpressie 
• Een gen kan beetje tot erg actief zijn.

Fenotype

Alle eigenschappen samen, die je kunt zien (haarkleur), maar ook die je niet kunt zien (bloeddruk)

Fenotype = genotype + milieu (leefstijl en omgeving)

2. Het aantal chromosomen in een spiercel is .............het aantal chromosomen in een huidcel

1. Kleiner dan
2. Gelijk aan
3. Groter dan

Kijk naar de afbeelding. Hoe zijn de chromosomen aantallen verdeeld voor de eicel, spermacel en de bevruchtte eicel?

1. eicel: 23, spermacel: 23, bevruchtte eicel: 23
2. eicel: 23, spermacel: 23, bevruchtte eicel: 46
3. eicel: 46, spermacel: 46, bevruchtte eicel: 46
4. eicel: 46, spermacel: 46, bevruchtte eicel: 92

Leerdoelen BS 2 chromosomen

• Je kunt uitleggen hoe elk van de ouders 50% van de chromosomen levert.
  
• Je kunt uitleggen dat bij mensen het geslacht wordt bepaald door de geslachtschromosomen.
  
• Je kunt uitleggen hoe door geslachtelijke voortplanting variatie in genotypen ontstaat.

Paren

- Alle lichaamscellen bevatten 46 chromosomen = 23 paren

- beide chromosomen van een paar bestaan uit dezelfde genen en bevatten dus informatie voor dezelfde erfelijke eigenschappen

Geslachtschromosomen 

23 ste paar chromosomen die het geslacht bepalen 

- X - chromosoom 

- Y - chromosoom 

Vrouw = XX

Man = XY

Geslachtscellen

• Eicel en zaadcellen
• Geslachtscellen bevatten 23 chromosomen. 
• Een geslachtscel ontstaat door meiose -> elk nieuwe geslachtscel krijgt 1 chromosoom van het chromosomenpaar. 
• Genotype van geslachtcel is toeval

Variatie

Bij geslachtelijke voortplanting versmelten de kern van de eicel en zaadcel= bevruchting

Bevruchte eicel heeft 46 chromosomen = 23 paar. 

Welke geslachtschromosomen kunnen niet voorkomen

1. Man
2. Vrouw

Leerdoelen BS 3 kruisingen

• Je kunt aangeven wat het verschil is tussen een dominant en recessief allel.
• Je kunt verklaren hoe homo- en heterozygote genotypen ontstaan.
• Je kunt een monohybride kruising uitwerken.

Genen en allelen

Een stukje DNA dat de code voor een  erfelijke eigenschap draagt noemen we een GEN.

Allel = varianten van genen

Voorbeeld van erfelijke eigenschappen:

haarkleur (blond, zwart, rood)

haarstijl (krullend of steil)

oogkleur (blauw, bruin, groen)

Dominante en recessieve allelen

Dominant allel: een gen dat een ander gen overheerst (A) -> komt altijd tot uiting

Recessief allel: een gen dat onderdrukt wordt door andere genen (a) -> komt alleen tot uiting als er geen dominante allel is.

Dominant = hoofdletter

Recessief = kleine letter 

Heterozygoot

Een individu met twee verschillende allelen.

Een dominant en een recessief allel.

Genotype is Aa.

Dit individu kan allel A of allel a doorgeven aan volgende generatie.

Homozygoot

Een individu met twee dezelfde allelen.

Twee dominante allelen of twee recessieve allelen.

Genotype is:

AA (homozygoot dominant) of 

aa (homozygoot recessief).

Kruisingen

Hemofilie is een ziekte bij de mens, die veroorzaakt wordt door het recessieve allel (a). Een vrouw met hemofilie trouwt met een man die de ziekte niet heeft en homozygoot is. Hoe groot is de kans dat hun kinderen hemofilie krijgen? Laat je antwoord zien met een kruisingsschema

Kruisingen

Genotype moeder is= aa

Genotype vader is= AA 

	A	A
a	Aa	Aa
a	Aa	Aa

Alle kinderen zijn heterozygoot. Ze hebben allemaal een dominante allel in het genotype, waardoor de ziekte niet tot uiting komt. Ze hebben 0% kans op de ziekte.

A

B

C

Stambomen

Ouders die hetzelfde zijn en ze hebben een afwijkende kind -> beide ouders zijn dan heterozygoot (Aa)

Ze dragen beide een allel met zich mee die ze kunnen doorgeven en wat de ziekte kan veroorzaken

Steil haar

Krullend haar

A

B

c

d

e

Wat is het genotype van nummer e?

Genotype van ouders = Aa

	A	a
A	AA	Aa
a	Aa	aa

Dit betekent dat de genotype zowel AA als Aa kan zijn. Beide hebben een dominante allel in het genotype. Nummer e heeft krullend haar. Het is voor de rest niet te achterhalen welk van de twee genotype persoon e heeft.

vragen

VRAGEN? 

Aan de slag

Leren BS 1 t/m 4