15.1/15.5 Zintuigcellen (CSE deel H15)

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

H15 Waarnemen

Plattegrond

Alex	Veerle
Kristina	Benjamin

Jasmijn	Annika
Amelia	Pilar
Beatriz	Marijn

Genevieve	Linda
Ehlimana	Abe
Stan	Anna

Docent

Bord

Deze les:

- Uitleg 15.1/15.5 Zintuigcellen (CSE deel H15)

- Opdrachten

- Examentraining H14/ Voorbereiden repetitie. 

Leerdoelen 15.1 

2. Je beschrijft de reactie van de verschillende typen zintuigcellen op adequate prikkels. 

3. Je legt het effect uit van langdurige en van herhaalde prikkels op zintuigcellen en hersenen. 

Zintuigcellen

Zintuigcellen moeten een signaal doorgeven aan een sensorisch neuron.

Prikkels

druk

warmte (temp)

geur/ smaak (moleculen)

licht (golflengte)

Receptoren - adequate prikkel

Recpetoren (zintuigcellen) reageren op (optredende verandering) van specifieke (= adequate) prikkel. 

Mechanoreceptoren: druk of rek

Thermoreceptoren: temperatuur

Chemoreceptoren: moleculen

Fotoreceptoren: licht

Receptoren - impuls

Receptorcellen hebben net als neuronen een rustpotentiaal. 

1. Receptorcel ontvangt de adequate prikkel

2. De prikkel zorgt voor het opengaan van Na+ poorten in de cel. 

3. Prikkeldrempel bereikt? Volledige depolarisatie van het membraan

4. Ca2+ poorten openen, Ca2+ bindt aan neurotransmitter blaasjes

5. Exciterende neurotransmitter komt vrij in de synapsspleet en bindt op het membraan van het sensorische neuron

6. Voldoende neurotransmitter? Impulsgeleiding in het sensorisch neuron naar sensorische schors. 

Receptoren - prikkels

Mechanoreceptoren: druk of rek zorgt 

voor opengaan Na+ poorten. De Na+ poort is 

zelf gevoelig voor druk

Thermoreceptoren: temperatuur zorgt

voor openen Na+ poorten, de Na+ poort

heeft een temperatuurgevoelig eiwit 

Receptoren - prikkels

Chemoreceptoren: binding moleculen

aan receptor zorgt voor vrijkomen

secundaire boodschapper, die zorgt

voor openen Na+ poorten

Receptoren - prikkels

Fotoreceptoren: licht op een licht-

gevoelig eiwit zorgt voor vrijkomen

secundaire boodschapper, die zorgt

voor openen Na+ poorten

Receptoren - prikkels

Pijnreceptoren: 

Geen zintuigcelen, maar zenuwuiteinden die reageren op prikkels die schade kunnen geven, zoals te hoge temp, te hoge druk, hoge concentratie chemicaliën. 

Prikkeldrempel ligt veel hoger dan bij zintuigcellen. 

Geven informatie door aan pijncentra in hersenen.

Prikkelsterkte

De actiepotentiaal is altijd even sterk. 

Sterkere prikkel =

meer neurotransmitter =

hogere frequentie van actiepotentialen.

Adaptatie

Door een langdurige constante prikkel kan de prikkeldrempel  van een receptorcel omhooggaan. 

De receptorcel reageert dan minder op de adequate prikkel. 

Dit heet gewenning of adaptatie. 

De snelheid waarmee adaptatie optreedt verschilt per type receptorcel (tast snel, druk of pijn nauwelijks). 

In leidingwater zit een beetje zout. Je drinkt water en in je zoutsmaakzintuigcellen in je tong is een verandering meetbaar.
Toch proef je geen zout. Dit komt doordat:

1. De prikkeldrempel niet is bereikt
2. Er adaptatie is opgetreden
3. Het zout niet de adequate prikkel is
4. Je smaakzintuig geen chemoreceptor is

Zintuigcellen hebben over hun membraan een rustpotentiaal. Hoe verandert dit wanneer Na+-poorten openen?

1. Depolarisatie
2. Hyperpolarisatie
3. Repolarisatie
4. Geen verandering

Leerdoelen 15.5

11. Je legt de bijdrage uit van inwendige receptoren en regelkringen aan de handhaving van het interne milieu. 

12. Je legt de bijdrage uit van spierspoeltjes en peeslichaampjes aan je lichaamshouding en bewegingen. 

Homeostase

Regelkring voor ademhaling:

chemoreceptoren in de aortaboog

Loopt via de hersenstam

Homeostase

Regelkring voor bloeddruk:

drukreceptoren in de aortaboog

Loopt via de hersenstam

Wat is de adequate prikkel voor zintuigcellen in de aortaboog, die bij depolarisatie leiden tot een versnelling van de ademhaling via het ademhalingscentrum?

1. CO2
2. O2
3. H+
4. OH-

Op welk molecuul reageert de chemoreceptor die de zuurgraad van het bloed meet?

1. CO2
2. pH
3. H+
4. OH-

Spierspoeltje

registreert spierspanning

Spierspoeltje

Spier uitgerekt: depolarisatie sensorisch neuron (lichtblauw) en veel impulsen naar de hersenen

        

Spierspoeltje

Spier gespannen: hyperpolarisatie sensorisch neuron (lichtblauw) en geen impulsen naar de hersenen

        

Spierspoeltjes zijn betrokken bij reflexen en het samenwerken van antagonisten (herstelreflex).

Als er veel impulsen door een motorisch neuron gaan, zijn er bij het spierspoeltje van diezelfde spier

1. weinig impulsen
2. veel impulsen

Golgi peeslichaampje

registreert rek in de pees

zorgt voor peesreflex bij te grote rek ter voorkoming van schade aan spieren

Aan de slag!

- Maken opdrachten bij H15 leerdoelen 2, 3, 11 en 12

Klaar? Maken Examentraining of Oefentoets H14, tijd voor voorbereiden repetitie.