M5 - Late Middeleeuwen

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 1

Module 5

Tijd van Steden en Staten

Tijd van Steden en Staten

Hoge Middeleeuwen - 1000-1250

Late Middeleeuwen - 1250-1500

Ontstaan van steden

landbouwsamenleving => landbouwstedelijke samenleving

Oorzaken:

1. einde aan de invasies => meer rust en veiligheid

2. verbeterde landbouwwerktuigen en ontginningen = hogere opbrengsten => meer voedsel:

Gevolgen:

1. Bevolkingsgroei

2. Overschot

3. Handel

Ontstaan van handel

- Op plekken langs rivieren, bij burchten kwamen boeren samen om hun overschotten te ruilen => markt => handel in voedsel

- Mensen vestigen zich rond deze markten.

- Er is ook genoeg te eten als niet iedereen op het land werkt => mensen gaan ambachten uitoefenen:

Smid maakt ijzeren voorwerpen, manden vlechten, lakens weven, klompen maken, brood bakken enz.

=> handel in producten

Samenleving

- In een dorp wonen mensen dichter op elkaar. 

- De heer en rijke burgers maken afspraken maken over hoe ze omgaan met brandgevaar, afval, ziektes, armoede etc. 

- Er ontstaat een samenleving: mensen maken afspraken over hoe ze samenleven op een bepaalde plek

- Als de dorpen groter en rijker worden, willen de burgers meer vrijheden => stadsrechten

 

Heilige Oorlog

- Een Islamitisch volk wordt steeds machtiger aan de Oostgrens van Europa

- De Paus is bang en roept Christenen op ten strijde te trekken tegen dit volk

- De Paus noemt het een Heilige Oorlog

Eerste kruistocht

• 1096 - Eerste kruistocht
• 3000 km, 100.000 mensen, drie jaar op reis, slechts 15.000 komen aan
  
• Kruisvaarders plunderen en moorden onderweg
• Aankomst leidt tot bloedbad in Jeruzalem

Oorzaken kruistochten

1. De heilige grafkerk in Jeruzalem werd vernietigd.

2. Christelijke pelgrims werden aangevallen en waren niet meer welkom in Jeruzalem.
3. Het Byzantijnse Rijk werd aangevallen door moslims --> de keizer vraagt paus Urbanus II om hulp --> Oproep kruistochten. 

Gevolgen kruistochten

• Korte termijn gevolg: Er werden kruisvaardersstaten gesticht in het veroverde gebied
• Lange termijn gevolg: Europa krijgt veel nieuwe kennis uit de Arabische wereld. Over bv. ziektes, routekaarten, wiskunde
• Bedoeld gevolg: verovering van Jeruzalem
• Onbedoeld gevolg:  Meer handel tussen Europa en het Midden-Oosten in specerijen en zijde

Latere kruistochten

- De kruisvaarderstaten hielden stand tot 1187

- Er werden nog 8 kruistochten georganiseerd, maar die leidden niet nog een keer tot het ontstaan van kruisvaardersstaten

Stadsrechten

- Dorpen ontstonden op het land van een heer (een graaf of bisschop)

- Burgers moesten voor alles toestemming vragen aan de heer

- Toen de dorpen groter en rijker werden, wilden de burgers meer vrijheid en rechten => ze kopen stadsrechten van de heer = stadsbesturen krijgen meer macht

- De belangrijkste stadsrechten waren:

tolrecht, recht op eigen rechtspraak, recht om een stadsmuur te bouwen.

- Gevolg voor de heer: meer geld (korte termijn), minder macht (lange termijn)

 

Gilden

Gilde = een organisatie van mensen met hetzelfde beroep (ambachtslieden) die zorgden voor elkaar en voor een goede kwaliteit en prijs van producten

- Vaste scholing van nieuwe leden: leerling=>gezel=> meester

- Machtige organisaties in de steden => producten van hoge kwaliteit voor de handel => rijkdom van de stad

Strijd om de macht

- De steden werden steeds rijker => meer macht

- Tegelijk wilden de heren juist meer macht naar zich toe trekken => eind maken aan leenstelsel

- Centralisatie: macht uitoefenen vanaf één plek over een groot gebied met dezelfde wetten en regels = doel: vormen van een staat

- Machtsstrijd tussen de heer (graaf of bisschop) en de steden op het land van de heer

14e eeuw: periode van opstanden en onrust

Hanze

- Netwerk van handelssteden door heel Europa die met elkaar samenwerkten

- Voordelen: geen concurrentie door afspraken over specialisatie en prijzen, veiliger, delen van ideeën en contacten 

Zwarte dood = de pest

- In de nieuwe steden leefden mensen dicht op elkaar en wisten niks over hygiene en ziektes.

- Handelsschepen namen onbedoeld ratten mee uit Azië. 

- Die ratten verspreidden de besmettelijke ziekte

- Mensen dachten dat het een straf van God was

- Joden werden minder vaak ziek omdat hun godsdienst regels had waardoor ze schoner leefden

-Christenen gaven joden de schuld van de pest => geweld tegen joden

Gevolgen van de pest

- Korte termijn: 1/3 van de mensen stierf

- Lange termijn 1: afname van de bevolking leidde tot tekort aan boeren en landarbeiders => werden beter betaald

- Lange termijn 2 => acties voor betere hygiene 

Strijd tussen kerk en staat

Geestelijke macht => paus => leiding over de kerk en het geloof

Wereldlijke macht => keizer of koning => leiding over het bestuur van het land en het leger

Investituurstrijd

- De ruzie tussen de paus en de keizer over wie de bisschoppen mocht benoemen

- 11e eeuw - conflict tussen paus Gregorius VII en koning Hendrik IV 

- 1122 - verdrag tussen de paus en de keizer => paus benoemt bisschoppen