Paragraaf 2.1

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Geschiedenis van de parlementaire democratie en de rechtsstaat in Nederland

2.1 In de tijd van Burgers en Stoommachines

Einde Bataafse Republiek

• 1813: De Franse troepen worden verdreven, Willem I (komt over uit Engeland) uitgeroepen tot soeverein vorst.
• 1814: nieuwe grondwet (constitutionele monarchie)
• 1815: Verenigd Koninkrijk der Nederlanden met een herziening van de grondwet

Verenigd Koninkrijk der Nederlanden

(1815-1830)

• Alle rechten en plichten van burgers en overheid worden vastgelegd in wetten
• vrijheidsrechten wel opgenomen in de wet, maar beperkt
• Nederland wordt een constitutionele monarchie en een eenheidsstaat
• Willem I regeert als een autoritaire verlicht absolute vorst
• De Staten-Generaal bestaat uit de Eerste en Tweede kamer 
• De Eerste kamer wordt door de koning benoemd
• De Tweede kamer gekozen via zeer beperkt kiesrecht
• De koning regeert veel via Koninklijke besluiten
• De koning is slechts een keer in de tien jaar financiële verantwoording verschuldigd
• De koning benoemt en ontslaat ministers
• De koning regeert alleen!

Nederland rond deze periode

- Is Willem I een verlicht absoluut vorst te noemen?

- Constitutioneel is ter sprake

- Er komt weerstand tegen bestuur van Koning Willem I, verschillende politieke stromingen komen op

- Plukt veel geld uit zuidelijke Nederlanden (Belgie) om het noorden te moderniseren.

Nederland rond 1815

Koning Willem 

Grondwet------> constitutionele monarchie en eenheidsstaat

Parlement met als naam Staten-Generaal

Geen democratie/ Willem I verlicht absoluut vorst

Tussen 1830 en 1848

• 1830: Belgische opstand
• Tegenstelling tussen conservatieven en liberalen (o.l.v. Thorbecke)
• Grote staatsschulden (schatkist leeg)
• Parlementaire controle is nodig
• 1840: Koning Willem II volgt Willem I op

Liberalisme in Nederland 

Thorbecke als leider van liberalen is vooral tegen:

Koning heeft alle macht 

- Benoemt en ontslaat leden Eerste Kamer 

- Benoemt en ontslaat ministers 

Liberalen 

• Oorsprong zit in de Verlichting  
• Kerk en koning minder macht 
• Volk meer macht 
• Vrijheid moet in de grondwet

Grondwet van 1848 

- Ministeriële verantwoordelijkheid 

- Koning is onschendbaar 

- Tweede Kamer wordt direct gekozen 

- Eerste Kamer wordt indirect gekozen 

- Provinciale Staten direct gekozen 

- Nieuwe grondrechten (onderwijs, mening en drukpers)

- Koning accepteert uit angst voor revolutie/chantage!

Grondwet 1848

Nieuw in deze grondwet 1848:

• Ministeriele verantwoordelijkheid > de koning is onschendbaar, de ministers zijn verantwoordelijk
• Recht van initiatief > Tweede Kamer mag wetten voorstellen
• Recht van amendement > Tweede Kamer mag wetten aanpassen
• Recht van enquête > Tweede Kamer mag onderzoek instellen
• Liberale grondrechten 
• Vrijheid van onderwijs
• Strikte scheiding kerk en staat

Koning Willem III

• Koning Willem III probeerde met hulp van conservatieven de hervormingen van Thorbecke ongedaan te maken 
• Vanaf 1870 verdwijnen de conservatieven steeds meer uit de kamer
• 1879: Abraham Kuyper richt de ARP op (eerste politieke partij van Nederland)
• De confessionelen worden de belangrijkste tegenstanders van de liberalen (de Schoolstrijd als belangrijkste geschil)
• 1890: Willem III sterft en Wilhelmina (eigenlijk Emma) volgt op
• Einde eeuw opkomst socialisten (Domela Nieuwenhuis)
• Breuk tussen radicale socialisten en gematigde sociaal-democraten (reformisten)
• 1897: oprichting SDAP (reformisten)

Strijd om het kiesrecht

• 1848: censuskiesrecht
• Uitbreiding kiesrecht bemoeilijkt door de noodzaak van een officiële grondwetswijziging
• 1887: Caoutchouc-artikel 
• 1897: grote uitbreiding mannenkiesrecht
• Pacificatie van 1917 (algemeen mannenkiesrecht en passief vrouwenkiesrecht)
• 1919: algemeen kiesrecht