3.1 Hofstelsel en horigheid

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Hoofdstuk 3 de middeleeuwen

Wat weet jij van de middeleeuwen?

Blz.75

Bekijk de kenmerkende aspecten op je gele blad

Bij welk KA passen de volgende beeldbronnen?...

Deze week

3.1 Hofstelsel en feodaal stelsel

Deze les

Controle vragen hoofdstuk 2 in je schrift

Horigheid en hofstelsel

KA?

KA?

Romeinse Rijk

Goed  georganiseerd centraal bestuur

Goed georganiseerd leger

Urbane agrarische samenleving 

Na val van Romeinse Rijk

landbouwsamenleving

Bijna iedereen werkt in de landbouw, behalve adel en geestelijkheid. 

zelfvoorziening= autarkie

Waarom verdween de landbouwstedelijke samenleving? 

Door diverse oorzaken verdween het Romeinse gezag. 
Mensen sloegen op de vlucht voor veiligheid. 

gevolgen:

• steden liepen leeg 
• reizen moeilijk en onveilig
• geen handel
• geldeconomie verdween
• landbouw stedelijke samenleving verdween
• landbouw belangrijkste middel van bestaan

agrarisch urbane samenleving?

agrarische samenleving?

aan de slag blz. 73

1. Zoek zelfstandig op in je boek wat  een hofstelsel is,

2.Wat is de sociale positie van een vrije boer, een horige en een lijfeigene?

3. Wat zijn de onderlinge verschillen tussen bovenstaande groepen en wat zijn de overeenkomsten?

4.Waarom was het domein de centrale economische eenheid binnen het hofstelsel?

Tijd over?

Lees de casus op blz. 72. Wat vind jij, anno 2025, van deze manier van rechtspreking op het domein?

Welkom

Deze les:

Terugblik

Uitleg hofstelsel

Aan de slag met de opdracht (voor s.o. cijfer)

Agrarische samenleving?

Hofstelsel?

Economisch of politiek systeem?

Waarom?

Wat hebben het vertrek van de Romeinen met bovenstaande te maken?

Hofstelsel (economisch)

soorten boeren

1. vrije boeren
2. horige boeren
3. lijfeigenen

Hofstelsel

Hofstelsel

- Een 'domein' was Autarkisch

- Vroonland = Land van de boerzelf dat wordt bewerkt door lijfeigenen

- Hoevenland = Land dat wordt bewerkt door de Horigen. deze boeren 

betaalden de heer in natura en met herendiensten

Herendiensten bestonden uit klusjes voor de heer of het verbouwen

van het vroonland. 

ontstaan van horigheid

door:

- wegvallen centraal bestuur

- wegvallen bescherming (overheid/leger)

- wegvallen steden

- wegvallen handel en nijverheid

-> boeren zoeken bescherming bij een heer

de overheid bood geen bescherming en rondtrekkende bendes hadden vrij spel. Boeren zagen zich gedwongen bescherming te zoeken bij een heer. In ruil daarvoor gingen ze verplichtingen aan.

Waardoor ontstond horigheid? 

Horig = onvrij, gebonden aan het land van een landbezitter

• Door ziekte en klimaatverandering minder voedselopbrengsten
• Dan: Centraal Romeins bestuur valt weg --> onveiligheid
• Steden worden dorpen --> stedelingen trekken naar het platteland, worden boer. 
• Boeren verbinden zich aan adel met legers
• In ruil daarvoor gingen zij verplichtingen aan 

Tekenopdracht bij 3.1. Het Hofstelsel en feodaal stelsel. vwo4

Je gaat bij deze opdracht een plattegrond tekenen van een domein.

- Je maakt de opdracht in tweetallen.

- Het telt mee als s.o. cijfer.

- Lees blz.72 en 73 en je aantekeningen aandachtig door.

- Je krijgt een blad op A-3 formaat.

- Bedenk wat voor gebouwen er zich op een domein bevonden en teken dit in. Kijk ook voor voorbeelden op het internet.

- Er waren verschillende soorten mensen uit bepaalde standen. Geef hen allemaal een eigen plaats op je plattegrond en laat zien waar zij woonden.

- Er waren verschillende stukken grond die werden bewerkt. Geef dit ook weer in je plattegrond.

- Werk zo netjes mogelijk en gebruik je creativiteit. Maak gebruik van kleuren.

Je wordt beoordeelt op:

Volledigheid. Heb je alle informatie verwerkt? Kijk goed wie er woonden en wat er op een domein stond en welke stukken grond er werden bewerkt.

 6 punten in totaal.

Netheid. Is de informatie duidelijk weergegeven en netjes gewerkt?

2 punten.

Creativiteit. Heb je de informatie zo origineel mogelijk weergegeven? 2 punten.

10 punten totaal.

aan de slag met de opdracht

les 3

  Domein

Dus: belangrijk dat het op het domein voldoende voedsel werd geproduceerd maar ook andere zaken die nodig waren om te leven. 

Zo had je vaak op een domein:

• visvijver
• veestallen
• molen
• smidsen
• timmerwerkplaatsen. 

Schema over het hofstelsel

Tijdvak 3 - Monniken en ridders 500 - 1000

Het ontstaan van feodale verhoudingen in het bestuur

par 3.1 Het bestuur wordt feodaal 

Deze les:

Wat is feodalisme? 

Tijd over?

Werken aan domein opdracht

aan de slag 

Maak de vragen van 3.1 of ga verder met je domein

Domein

Hoofdstuk 3 par.1  vraag 8,10,11 en 13 of ga aan de slag met de groepsopdracht

bespreken gemaakte vragen

deze les

Hoe zit het met je kennis over 3.1? 

Aan de slag met opdracht

Deze les

Kennis van 3.1. Hoe zit het daarmee?

Afronden opdracht Constantijn

klaar? 

Maken 3.1 vraag vraag 8,10,11 en 13 

Samenvatten 3.1

of ander vak

Het domein was ommuurd. In geval van gevaar konden boeren hier schuilen. 

Welke tijdvakken horen bij de middeleeuwen?

1. Monniken en vorsten - Steden en staten
2. Steden en rechten - Monniken en vorsten
3. Monniken en ridders - steden en landen
4. Monniken en ridders - Steden en staten

Belangrijk gevolg van de dalende landbouwproductie door de invallen van de Germanen in het romeinse rijk?

1. geen voedsel meer voor de steden
2. werkloosheid
3. stijgende prijzen

Romeinse steden in de tijd van monniken en ridders (500-1000 n.chr)

1. bleven in de middeleeuwen in oorspronkelijke staat functioneren
2. waren leeggelopen
3. werden vervangen door Middeleeuwse steden

de wegen in de tijd van monniken en ridders (500-1000 n.chr)

1. functioneerde goed
2. werd uitgebreid
3. werden verwaarloosd en waren onveilig

de geldeconomie in de tijd van monniken en ridders (500-1000 n.chr)

1. werd gedomineerd door goud
2. was gebaseerd op waardepapieren
3. bloeide als nooit tevoren
4. was verdwenen

de handel in de tijd van monniken en ridders (500-1000 n.chr)

1. bloeit als nooit tevoren
2. wordt gekenmerkt door stagnatie
3. speelde geen rol

Waardoor viel de landbouwstedelijke samenleving weg na de val van het Romeinse rijk?

1. Er was geen bescherming meer, handel werd onveilig
2. De steden werden vernield
3. Er was geen geld meer waar mee gehandeld kon worden
4. De wegen werden niet meer onderhouden

Belangrijkste middel van bestaan in de tijd van monniken en ridders (500-1000 n.chr)

1. handel
2. landbouw

Hoe zat het ook alweer met horigheid en hofstelsel?
Horigen...

1. waren vazallen van de koning
2. waren leenmannen van een edelman
3. waren slaven die het land bewerkten
4. leverden vrijheid in, in ruil voor bescherming

De belangrijkste reden dat mensen bij een heer gingen wonen is (en dus boer / horigen werden = hofstelsel)

1. veiligheid
2. eten
3. werk
4. geld

extra materiaal

Opdracht bij H3§1:Geef op een plattegrond de situatie van een domein weer

- Laat de drie typen boeren erop voorkomen

- Geef de driedeling van land op een domein aan

- Laat het er levensecht uit zien!

Beantwoord de volgende vragen:

Welke verschillen zijn er tussen de drie groepen boeren:

     a. Op het gebied van rechten en plichten (wat mochten ze,

     moesten ze of hoefden ze niet)?

     b. Wat betreft landbezit (eigen land, gepacht land, geen

     land)?

Beoordeling wordt bij het so-cijfer (van verslag Constantijn) opgeteld:

Goed = +0,5p

Voldoende = +0,25p

Onvoldoende = +0p

aan de slag blz. 77-80

1. Zoek zelfstandig op in je boek wat 

een hofstelsel is,

2.Wat is de sociale positie van een vrije boer, een horige en een lijfeigene?

3. Wat zijn de onderlinge verschillen tussen bovenstaande groepen en wat zijn de overeenkomsten?

4. Waarom was het idee van 'res publica' verdwenen in de middeleeuwen?

Tijd over?

Lees de casus op blz. 76. Wat vind jij, anno 2023, van deze manier van rechtspreking op het domein?