Grammatica basis hh

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 2

Herhalingsstof grammatica

Opzet les:

1. quizvragen om te zien wat er is blijven hangen. 
2. uitleg + enkele opgaven.
3. toepassingsopdrachten uit het boek.

Die leuke broek heeft Moira bij de H&M gekocht.
Wat is het onderwerp?

1. die leuke broek
2. Moira
3. bij de H&M
4. Moira bij de H&M

Wat is het werkwoordelijk gezegde?
"De ambitieuze atleet is alle dagen aan het trainen voor het NK."

1. is
2. is trainen
3. is aan het trainen
4. trainen

Mag een voetbaltrainer uit zijn slof schieten?
Wat is het werkwoordelijk gezegde?

1. mag
2. mag schieten
3. schieten
4. mag uit zijn slof schieten

Benoem het gezegde.
"Die vrouw schijnt een professionele kickbokser te zijn."

1. schijnt te zijn = wg
2. schijnt, zijn = wg
3. schijnt [professioneel] te zijn = ng
4. schijnt [een professionele kickbokser] te zijn = ng

Soms rijdt mijn broer met zijn scooter door een rood verkeerslicht.
Wat is het lijdend voorwerp?

1. mijn broer
2. met zijn scooter
3. door een rood verkeerslicht
4. er is geen lijdend voorwerp

Valt het mee? Of tegen? 

Met deze presentatie/ quizserie nemen we de basisonderdelen door. Tussendoor geef ik uitleg.  

Belangrijk

Houd bij het ontleden de vaste volgorde aan: 

• pv
• herkennen zinsdelen
• ow
• wg/ng
• lv
• Mv
• vzv
• BWB

PV/ Zinsdelen herkennen

De persoonsvorm herken je aan het feit dat dit het werkwoord is dat van tijd verandert of van enkelvoud meervoud kan worden.

De overige zinsdelen baken je af door steeds een woord of een groep woorden voor de pv te plaatsen en de rest van de zin erachter. Als het (nog steeds) een grammaticale zin is, heb je (meestal) een compleet zinsdeel te pakken. Maak zoveel mogelijk variaties.

Wat is één zinsdeel?

Bruid en bruidegom sparen soms jaren voor de mooiste dag van hun leven.

1. Bruid en bruidegom sparen
2. soms jaren voor de mooiste dag
3. jaren
4. van hun leven.

Wat is één zinsdeel? "Jeff Bezos wil een groot deel van zijn vermogen besteden aan ruimtevaart.

1. een groot deel
2. ruimtevaart
3. wil
4. deel van zijn vermogen

Belangrijk mbt onderwerp

• Onderwerp: voert handeling uit/ is wat handeling beschrijft
• Onderwerp + pv = zelfde getal: Bruid en bruidegom (mv) sparen (mv) soms jaren voor de mooiste dag van hun leven. 
• Onderwerp begint nooit met een voorzetsel

<Wie van jullie klas wil morgen als eerste het werkstuk presenteren?>
Wat is het onderwerp?

1. Wie
2. als eerste
3. het werkstuk
4. Wie van jullie klas

Lastig onderwerp

Onderwerpen met een wie erin zijn vaak lastig te herkennen:

Wie kent de Kerstman niet?

Tip: Vervang wie door een naam: Kees

Kees kent de Kerstman niet? 

Wie kent? Antw: Kees

werkwoordelijk gezegde

• pv + alle andere werkwoorden
• "te" en "aan het"

VB: Ik ben aan het spelen. 

Figuurlijke uitspraak: een uitdrukking = ook wg - een werkwoordelijke uitdrukking:

Met een spiekbriefje val je snel door de mand tijdens de toetsweek.

werkwoordelijk gezegde

wederkerige werkwoorden: Ik vraag me af of wij wel bij elkaar passen.

Bij een wederkerig werkwoord hoort een persoonlijk voornaamwoord bij het werkwoord: vraag me af.

• Dit persoonlijke voornaamwoord hoort ook bij het wg.

Wat is het complete werkwoordelijk gezegde?
<Hoe dikwijls heeft ze het hem op zijn hart gedrukt?>

naamwoordelijk gezegde

• Geeft informatie over de identiteit van het onderwerp.
• Bevat een koppelwerkwoord: zijn, worden lijken, blijken, blijven, schijnen, heten, dunken & voorkomen. 
• Bevat een naamwoordelijk deel
• formule: wat + ow + pv + andere ww.
• Hij heet een groot goochelaar te zijn.

Let op

Als een zin een zelfstandig werkwoord bevat (handeling) kan er geen sprake zijn van een naamwoordelijk gezegde:

"Zij is verleden week met hem op vakantie gegaan."

Is kan een kww zijn, maar in dit geval is het een hww bij het zww "gegaan"

Hij schijnt een belangrijke politicus te zijn.

1. schijnt te zijn = wg
2. schijnt + zijn = wg
3. schijnt [een belangrijke politicus] te zijn = ng
4. schijnt [politicus] te zijn = ng

Zij heeft al een tijdje geleden het boek gelezen.

1. heeft, gelezen = wg
2. heeft [het boek] gelezen = ng
3. heeft [ een tijdje geleden] gelezen = ng
4. heeft, geleden, gelezen = wg

We hebben vanmiddag zijn kamer opgeruimd.
Wat is het lijdend voorwerp?

1. we
2. zijn
3. zijn kamer
4. vanmiddag

Lijdend voorwerp 1

Het lijdend voorwerp is het zinsdeel dat de handeling overkomt. Het handelt dus niet zelf, maar is passief.

Het lijdend voorwerp begint nooit met een voorzetsel.

• De formule om het lv te achterhalen = wie/wat + pv + ow + wg = LV
• Ik vier mijn verjaardag. pv = vier/ ow = ik
• Wat vier ik? Mijn verjaardag

Het lijdend voorwerp 2

Het lijdend voorwerp komt voor in een zin met een transitief werkwoord. Een transitief werkwoord is een werkwoord waarin waarin twee rollen vervuld moeten worden: onderwerp en object. 

• Ik lig (geen woord  dat het liggen overkomt: niet transitief).
• Ik geef (er zijn wel dingen  die gegeven kunnen worden: een zak drop, bijvoorbeeld. Dus transitief)

Transitief werkwoord en LV

Een transitief werkwoord is een werkwoord  waarin twee rollen vervuld moeten worden: onderwerp en object. 

- Ik lig te zonnen (er is geen woord denkbaar dat het liggen overkomt)

Klopt dat wel? Als je nou op een handdoek ligt? 

Voorbeeld "lig te zonnen"

Ik lig [op een handdoek] te zonnen. 

De handeling is: lig te zonnen

De uitvoerder is: Ik

De plek waar ik dat "lig te zonnen" doe is: op een handdoek  

Liggen is geen transitief werkwoord en krijgt dus nooit een lv. Hetzelfde geldt voor rennen, racen, komen, slapen, blaffen of zitten (e.a.)

Kortom: Het lijdend voorwerp 

- komt voor in een zin met een transitief werkwoord. 

Een transitief werkwoord is een werkwoord waarin twee rollen vervuld moeten worden: onderwerp en object. 

• Ik geef een leuk feest. 
• Ik heb een oude grijze kat. 

Toch nog een vraag:

Ik droom van mijn moeder.

Ik denk aan jou. 

Ik houd van buitenspelen. 

Ik streef naar eeuwige roem. 

Hoe zit het dan met deze vormen? Hier herken je toch ook twee rollen? Hoe zit dat? 

Toch nog een vraag:

Ik droom van mijn moeder.

Ik denk aan jou. 

Ik houd van buitenspelen. 

Ik streef naar eeuwige roem. 

Hoe zit het dan met deze vormen? Hier herken je toch ook twee rollen? Hoe zit dat? 

Dit is een andere vorm dan het LV. Hier kan sprake zijn van een voorzetselvoorwerp of toch een bepaling. 

Hem kwam ik gisteren ook al tegen in de bibliotheek.

1. Hem = ow
2. Hem = lv
3. ik = lv
4. in de bibliotheek = lv

Wat is het meewerkend voorwerp (mv)?

Wij delen voedselpakketten uit aan mensen die dit nodig hebben.

1. wij = mv
2. voedselpakketten = mv
3. aan mensen = mv
4. aan mensen die dit nodig hebben = mv

Transitief werkwoord totaal

Er zijn werkwoorden die maar één rol kunnen vervullen: de niet-transitieve werkwoorden, als lopen of blaffen. Die ene rol is het onderwerp, die de handeling uitvoert. 

Er zijn transitieve werkwoorden die twee rollen te vervullen hebben, (OW en LV) zoals "slaan" of "lezen".

En er zijn transitieve werkwoorden die drie rollen te vervullen hebben: de onderwerps- object- en indirect objectrol.  

Meewerkend voorwerp (indirect object)

• Een meewerkend voorwerp komt voor bij het werkwoord "geven" of "vertellen" en de werkwoorden die hierop lijken.
• Het meewerkend voorwerp is altijd "de ontvanger"/ "luisteraar".
• Formule  (aan/ voor wie + ow + wg/ng = mv)
• Wij delen voedselpakketten uit aan mensen die dit nodig hebben. 

In vroeger tijden dreven de vikingen handel met verschillende plaatsen in Nederland.

1. In vroeger tijden = ow
2. de vikingen = lv
3. met verschillende plaatsen in Nederland = mv
4. in vroeger tijden = bwb

zinsontleding

pv: (vragend maken/ andere tijd/ ander geta;)

ow: (wie + pv?/ getal veranderen) is "de gever"/ 

wg: pv + andere ww [soms ook ("te"/ "aan het") (me)(uitdrukking)]

ng: pv + nw-deel + andere ww (wie + ow + pv/andere ww = nw deel)

lv: (wat + wg + ow=lv)/ is "het cadeau" (Nooit bij NG)

Mv: (aan wie + ow + wg/ng = mv) is "de ontvanger"

BWB: antwoord op w-vragen: waarheen, wanneer, waar, waarom? 

Toch nog een vraag:

Ik droom van mijn moeder.

Ik denk aan jou. 

Ik houd van buitenspelen. 

Ik streef naar eeuwige roem. 

Hoe zit het dan met deze vormen? Hier herken je toch ook twee rollen? Hoe zit dat? 

Dit is een andere vorm dan het LV. Hier kan sprake zijn van een voorzetselvoorwerp of toch een bepaling. 

Vaste voorzetsels

Sommige werkwoorden in het Nederlands hebben een vast voorzetsel dat het werkwoord verbindt met een object of bepaling. 

Hij heeft haar aangezet ... die gruwelijke daad.

1. in
2. tussen
3. door
4. tot

Hij geeft altijd af ... zijn kleine zusje, echt een heel vervelende eigenschap.

1. met
2. op
3. van
4. in

In zijn presentatie week hij weer veel te ver af ... zijn oorspronkelijke onderwerp.

1. met
2. voor
3. van
4. na

Voorzetselvoorwerp

Het voorzetselvoorwerp is een soort Lijdend voorwerp. Het komt voor wanneer in de zin een vast voorzetsel gebruikt wordt.

Hij geeft altijd af [ op zijn kleine zusje]. 

Hij heeft haar aangezet [tot die gruwelijke daad]. 

Voorwaarde: het voorzetsel moet niet vervangbaar zijn door een ander voorzetsel. Is het wel vervangbaar = bijwoordelijke bepaling

Ik rijd vandaag naar mijn moeder.

1. naar mijn moeder = vzv
2. naar mijn moeder = mv
3. naar mijn moeder = lv
4. naar mijn moeder = bwb

Ik houd van aardbeien.

1. van aardbeien = vzv
2. van aardbeien = mv
3. van aardbeien = lv
4. van aardbeien = bwb

zinsontleding

pv: (vragend maken/ andere tijd/ ander geta;)

ow: (wie + pv?/ getal veranderen) is "de gever"/ 

wg: pv + andere ww [soms ook ("te"/ "aan het") (me)(uitdrukking)]

ng: pv + nw-deel + andere ww (wie + ow + pv/andere ww = nw deel)

lv: (wat + wg + ow=lv)/ is "het cadeau" (Nooit bij NG)

Mv: (aan wie + ow + wg/ng = mv) is "de ontvanger"

BWB: antwoord op w-vragen: waarheen, wanneer, waar, waarom? 

VZV: alleen als er vast voorzetsel in zin staat (vz + rest zinsdeel)