4H 6.1 Zintuigen (tot de bouw van het oog)

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Thema 6 Waarneming en gedrag

6.1     Zintuigen 

Thema 6 Waarneming en gedrag

6.1 Zintuigen 

6.2 Het oog

6.3 Gedrag

6.4 Beinvloeden van gedrag

6.5 Sociaal gedrag bij dieren

6.6 Gedrag  bij mensen

Leerdoelen 

• Je kunt de werking van zintuigen in relatie tot het zenuwstelsel beschrijven.
• Je kunt de reactie van een zintuig op een adequate prikkel beschrijven.

Zintuigen

• Zintuigen bestaan uit zintuigcellen oftewel receptoren.
  Gespecialiseerde zenuwcellen die onder invloed van een prikkel neurotransmitters afgeven aan gevoelszenuwcellen.

• Zintuigen reageren op prikkels van 

     buiten en binnen het lichaam: 
     externe en interne prikkels, 
     en zetten die om in impulsen.

Zintuigcellen

Interne prikkels: prikkels uit het inwendige milieu (osmoreceptoren, temperatuurreceptoren)

Externe prikkels: prikkels uit het externe milieu (licht, geluid, smaak, druk, tast, warmte, kou, geur)

Een prikkel die bij het zintuig past, heet een adequate prikkel.

Prikkels worden in het zintuig opgevangen door receptoren en omgezet in een impuls.

Zintuigen voor externe prikkels

Voorbeelden:

gehoorzintuig

gezichtszintuig

reukzintuig

drukzintuig

temperatuurzintuig

Zintuigen voor interne prikkels

Voorbeelden:

osmoreceptor

pH-receptor

pijnzintuig

spierspoeltje

drukzintuig

temperatuurzintuig

Adequate prikkel 

Zintuigcellen zijn gevoelig voor hun adequate prikkel

Receptoren (zintuigcellen)

Verschillende soorten receptoren:

• Chemische receptoren (bv. smaak- en reukreceptoren -> binden moleculen uit de omgeving)
• Mechanische receptoren (bv. gehoorzintuig, tastzintuig -> geven impuls af als hun celmembaan buigt/uitrekt)
• Thermoreceptoren (temperatuurreceptoren in de huid -> temperatuurverandering)
• Lichtreceptoren (fotoreceptoren -> staafjes en kegeltjes)
• Pijnreceptoren (zenuwceluiteinden van bepaalde zenuwen)

Mechanische receptoren

Werking:

1. Haartjes op de cel worden in beweging gebracht
2. Deze veroorzaken een impuls door de cel
3. De zintuigcel geeft neurotransmitter af aan de gevoelszenuwcel

Bv. receptoren van gehoorzintuigen, evenwichtszintuigen, tastreceptoren, drukreceptoren

Prikkeldrempel

Een impuls ontstaat: 

alleen als de prikkel de drempelwaarde overschrijdt.

De prikkel moet daarom : 

- de juiste zijn 

(adequate prikkel), 

- sterk genoeg zijn.

Impulsfrequentie

Je lichaam vertaalt prikkels naar impulsen. Hoe sterker de prikkel is, hoe meer impulsen er per seconde worden gegenereerd -->  hogere impulsfrequentie.

Hard geluid = veel impulsen p/sec. 

Zacht geluid = weinig impulsen per seconde

Voorbeeld prikkeldrempel

De prikkeldrempel van geluid is laag voor de mechanische receptoren in het slakkenhuis. Geluid is de adequate prikkel voor deze receptoren.

Als je dicht bij een bas staat dan voel je 

de trillingen ook door je lijf. Veraf niet. 

De prikkeldrempel van de mechanische 

receptoren in de huid voor 

geluidsgolven ligt veel hoger. Dit is een 

niet-adequate prikkel

Impulsfrequentie

Chemische receptoren

Reageren na binding met moleculen

• Smaak: opgeloste moleculen
• Reuk: moleculen uit de lucht

Chemische receptoren

Werking:

1. Chemische stof bindt aan receptoren op het membraan van zintuigcellen
2. Dit veroorzaakt een impuls in de cel
3. De zintuigcel geeft neurotransmitters af aan zenuwcellen

Voorbeelden: smaak en reukzintuig

Temperatuur- receptor

• Liggen in de huid.
  
  
• Reageren wanneer de temperatuur onder of boven de normwaarde van 37 graden komt.

Pijnreceptoren

Reageren als de prikkels extreem worden/zijn zoals hitte.

Kan ook reageren op chemische
verbindingen bij beschadiging of
ontsteking van weefsel.

Lichtreceptoren

• Liggen in het netvlies
  
  
• Reageren op contrasten
  (staafjes)
  
  
• Reageren op kleuren
  (kegeltjes)

Gewenning / adaptatie

Ontstaat bij dagelijkse blootstelling aan een prikkel.

bijv. kleding dragen.

De zintuigcellen geven de prikkel nog wel door maar worden steeds minder gevoelig voor de prikkel -->  de impulsfrequentie neemt af.

Ook de hersenen reageren niet meer altijd op de impulsen.

Ook verlaging prikkeldrempel = adaptatie (bv. donkeradaptatie van je lichtreceptoren als je een donkere kamer binnenstapt en weer wat ziet)

00:11

Wat wordt er volgens jou gezegd in dit filmpje? Laurel of Yanny?

00:21

speel deze video af voor 2 andere familie leden en schrijf op wat zij hoorden?

Kan je verklaren waarom niet iedereen hetzelfde hoorde in de vorige video?

Bij wie hebben de reukzintuigcellen de laagste prikkeldrempel voor geur?

1. Hond
2. Mens

Match de adequate prikkel met het juiste zintuig

druk

zwaarte-

kracht

smaak-

stof

licht

lichte 

aanraking

drukzintuig

gezichts-

zintuig

evenwichts-

zintuig

smaakzintuig

tastzintuig

Zet in de juiste volgorde:

1

2

3

4

5

6

Prikkel

Receptor

Impuls

Hersenen

Impuls

Effector

Een sterkere prikkel leidt tot

1. verhoging impulssterkte
2. verhoging impulsfrequentie
3. antwoord A en B beide

We kunnen harde en zachte geluiden van dezelfde toonhoogte van elkaar onderscheiden. Dit zou kunnen komen doordat

1. de geleidingssnelheid voor harde en zachte geluiden verschillend is
2. de impulsen van beide oren niet gelijktijdig de hersenen bereiken
3. de sterkte van de impulsen in de gehoorzenuwen kan variëren
4. de impulsfrequentie in de gehoorzenuwen kan variëren

Je springt in een zwembad met koud water. Na een tijdje voel je niet meer dat het koud is, hoe komt dit?

1. Dit komt door adaptatie, de impulsfrequentie neemt af
2. De prikkeldrempel wordt lager
3. De prikkeldrempel wordt hoger
4. A en C zijn beide juist

Is de prikkeldrempel bij gewenning hoger of lager geworden?

1. hoger
2. lager

Huiswerk

Lezen 6.1

Maken opdracht 1 t/m 4 en 9 t/m 13

Herhalen en/of extra oefenen

Playlist uitlegvideo's

Oefenen

Effectief leren video's