20250618 OMGK VIP23 niveau 4 leerjaar 2: blok 8: les Woensdag 18-06: les 8: Waar ligt jouw grens en hoe maak je dit bespreekbaar

• Nederlands
• MBO
• Studiejaar 1

VIP23

OMGANGSKUNDE

Drs. David Lindenaar

Docent burgerschap, maatschappijleer en -kunde, Nederlands, LOB en omgangskunde bij de afdelingen:

Zorg en Vavo.

[e-mail]

AFSPRAKEN 

1. Kom op tijd.

2. Neem altijd jouw spullen mee. Je neemt elke les een opgeladen laptop, boek en pen mee.

3. Telefoon in de tas, dopjes uit, smartwatch verbinding uit.

4. Jas uit, tas van tafel en niet eten in de les.

6. Ben je er een les niet? Maak het huiswerk dan thuis. Gebruik de e-mail die ik elke les verstuur.

Planning VIP23

Omgangskunde blok 8

Woensdag 16-04: Week 1: Gastles verpleegkundig specialist chirurgische oncologie en consulent seksuele gezondheid

Woensdag 07-05: Week 2: Wat is het verschil tussen intimiteit, seksualiteit en erotiek? 

Woensdag 14-05: Week 3: Diversiteit , LHBTQIA+

Woensdag 21-05: Week 4: Gastles COC over diversiteit 

Woensdag 28-05: Week 5: Seksualiteit en intimiteit bij ouderen en seksualiteit bij ziekte en dysfunctie

Woensdag 04-06: Week 6: 

Woensdag 11-06: Week 7: uitval (geen les) 

Woensdag 18-06: Week 8: Waar ligt jouw grens en hoe maak je dit bespreekbaar

Woensdag 25-06: Week 9: Kim Hart: Training grenzen aangeven

Woensdag 02-07: Week 10: Preventie Seksueel misbruik in de zorginstellingen + toets burgerschap Thema 6

Woensdag 09-07 week 11: Inleveren van reflectieverslag 

Let op:

Burgerschap toets thema 6 is op 02-07 aan het eind van de les van omgangskunde. Boek mee!

Terugblik:

Week 5: Seksualiteit en intimiteit bij ouderen en seksualiteit bij ziekte en dysfunctie

Mythes en misverstanden 

• Seks is voor alleen jongeren
  
  
  
• Seks is pijnlijk en onmogelijk als je chronisch ziek bent
  
  
  
• Wanneer de partner in het verpleeghuis komt, dan moeten beiden accepteren dat intimiteit en seksualiteit niet meer aan de orde zijn
  
  
  
• Seks in het verpleeghuis hoort niet
  
  
  
• Mensen met dementie of beperkingen hebben geen behoefte aan seksualiteit
  
  
  
• Veranderende seksuele behoeften bij mensen met dementie moeten onderdrukt worden omdat ze altijd leiden tot problemen en grensoverschrijdend gedrag.
  

Seksualiteit onder ouderen (65+)

• Volgens verschillende onderzoeken blijft intimiteit en seksualiteit belangrijk als mensen ouder worden. Intimiteit krijgt wel meer waarde dan seksualiteit, naarmate we ouder worden. Dat geldt vooral voor vrouwen.
  
  
  
• Mensen blijven tot op hoge leeftijd seksueel actief. In Europees onderzoek zegt 54 procent van de mannen en 21 procent van de vrouwen tussen de 70 en 80 jaar in het afgelopen jaar geslachtsgemeenschap te hebben gehad.
  
  
• Ongeveer een kwart van de 70-plussers geeft aan dat dit minstens één keer per week gebeurt.
  
  
• Veel ouderen hebben geen partner. Ook zij houden behoefte aan intimiteit en seksualiteit, soms in de vorm van masturbatie.

Woensdag 28-05: week 5:

Seksualiteit en intimiteit bij ouderen en

seksualiteit bij ziekte en dysfunctie

• Zorgprofessionals weten niet altijd hoe ze met vragen rondom seksualiteit om kunnen gaan. Dit kan tot lastige situaties leiden, zowel voor de werknemers als voor de bewoners.
  
  
  
• Veel (jonge) zorgverleners weten niet dat seksualiteit tot op hoge leeftijd een rol kan spelen. Hierdoor kunnen ze onverwacht geconfronteerd worden met de seksualiteit van bewoners.
  
  
• In opleidingen tot verpleegkundige, verzorgende of helpende is er maar beperkt aandacht voor seksualiteit, terwijl dit belangrijk is om zowel de waardigheid als privacy van ouderen te kunnen waarborgen.

Ervaringen in de praktijk

Intimiteit en seksualiteit in de zorg gaat over de behoeften en wensen van je cliënten. Wees je bewust dat deze behoeften en wensen er zijn, en zorg voor privacy.

• Wat doe je als een cliënt de deur op slot heeft?
  
• Heb je oog voor een cliënt die even een aantal uur alleen met zijn partner wil zijn?
  
• Vind jij het kunnen dat een cliënt porno kijkt?
  

Werken in een verpleeghuis

Het belang van privacy, het recht op een eigen persoonlijke leefruimte, is essentieel om te voldoen aan de behoeften op het gebied van intimiteit en seksualiteit.

Voor de verpleeghuiszorg is het goed je te beseffen dat jij werkt in hun woning.

Het kan heel confronterend zijn als een bewoner sekssites bezoekt of twee bewoners bij elkaar in bed klimmen.

Maar realiseer je dat je bij iemand thuis bent en oordeel niet over wat voor hem of haar belangrijk is op dit gebied.

Woensdag 28-05: week 5:

Seksualiteit en intimiteit bij ouderen en

seksualiteit bij ziekte en dysfunctie

https://www.flekszorg.nl/

https://www.snoezelzorg.nl/

Woensdag 28-05: week 5:

Seksualiteit en intimiteit bij ouderen en

seksualiteit bij ziekte en dysfunctie

Seksuele levensloop:

De seksuele levensloop beschrijft de gemiddelde seksuele ontwikkeling van conceptie tot op hoge leeftijd. Iedereen heeft een eigen unieke seksuele ontwikkeling en niemand volgt de gemiddelde ontwikkeling precies. Gemiddeld zijn is niet persé beter dan niet gemiddeld zijn.

In elk van deze levensfasen wordt de seksuele ontwikkeling beschreven met betrekking tot elementen als seksueel gedrag, motieven en opvattingen, relatievorming, liefde en intimiteit, gender, seksuele oriëntatie, interesse en verlangen, lichaamsbeeld, reproductieve gezondheid, soa/hiv, seksueel geweld, seksuele problemen en wetgeving.

Woensdag 28-05: week 5:

Seksualiteit en intimiteit bij ouderen en

seksualiteit bij ziekte en dysfunctie

Seksualiteit bij dementie:

Intimiteit en seksualiteit zijn belangrijke aspecten van het leven, ook voor mensen met dementie. De behoefte aan nabijheid en lichamelijke aanraking blijft bestaan, zelfs als de communicatieve vaardigheden afnemen. Dit kan zich uiten in verschillende vormen van intimiteit, zoals knuffelen, hand in hand lopen, of andere vormen van lichamelijke nabijheid.

Woensdag 28-05: week 5:

Seksualiteit en intimiteit bij ouderen en

seksualiteit bij ziekte en dysfunctie

Seksuele dysfunctie

Seksuele dysfunctie verwijst naar problemen die het vermogen om seksueel actief te zijn of seksueel plezier te ervaren belemmeren, en kan zowel psychologische als lichamelijke oorzaken hebben. Seksuele dysfunctie is een aandoening die voorkomt bij zowel mannen als vrouwen en kan zich op verschillende manieren manifesteren. Het omvat problemen met verlangen, opwinding, orgasme, of pijn tijdens de geslachtsgemeenschap. Volgens de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5) moeten de klachten minstens zes maanden aanwezig zijn en moet er sprake zijn van klinisch significant lijden om van een stoornis te spreken.

Woensdag 28-05: week 5:

Seksualiteit en intimiteit bij ouderen en

seksualiteit bij ziekte en dysfunctie

Seksuele dysfunctie

Soorten Seksuele Dysfuncties

1. Verlangstoornissen: Gebrek aan seksueel verlangen of interesse in seks.
2. Opwindingsstoornissen: Onvermogen om fysiek opgewonden te raken tijdens seksuele activiteit.
   
3. Orgasme stoornissen: Vertraging of afwezigheid van een orgasme.
   
4. Pijnstoornissen: Pijn tijdens de geslachtsgemeenschap, zoals vaginisme of dyspareunie.

Oorzaken

1. Psychologische factoren: Stress, angst, depressie of relatieproblemen kunnen bijdragen aan seksuele dysfunctie.
2. Lichamelijke factoren: Hormonale veranderingen, medische aandoeningen (zoals diabetes of hartziekten), of bijwerkingen van medicatie kunnen ook een rol spelen.

Seksualiteit en dementie

•  Behoeftes veranderen
  
•  Ontremd gedrag
  
•  Eigen partner niet meer herkennen
  
  
  
•  Vragen stellen aan echtgenoot om te weten te komen hoe seksualiteit nog een rol speelt binnen de relatie

Woensdag 28-05: week 5:

Seksualiteit en intimiteit bij ouderen en

seksualiteit bij ziekte en dysfunctie

• Seksuele disfuncties zijn problemen als: geen zin in seks, moeite met seksueel opgewonden worden of met het krijgen van een orgasme en pijn bij seks. 
  
  
• Seksuele disfuncties kunnen verschillende oorzaken hebben; lichamelijk, psychisch, relationeel.
  
  
  
• Soms is de hulp van de huisarts of de praktijkondersteuner daarbij voldoende. Soms is een verwijzing nodig naar een polikliniek seksuologie in een ziekenhuis of naar een seksuologisch team binnen de GGZ.
  

Woensdag 28-05: week 5:

Seksualiteit en intimiteit bij ouderen en

seksualiteit bij ziekte en dysfunctie

• Welke zin gebruikte Eva Buisman tijdens haar les bij ons op 16-04-2025 in de praktijk om seksualiteit bij ziekte of dysfunctie bespreekbaar te maken?

Het doel is: normaliseren en toestemming vragen:

“We weten dat de behandeling/ziekte nadelige gevolgen kan hebben voor de seksualiteit. Mag ik u daar een vraag over stellen?”

Woensdag 18-06: week 8: 

Week 8: Waar ligt jouw grens en hoe maak je dit bespreekbaar

Lesdoel: Woensdag 18-06:

Week 8: Waar ligt jouw grens en hoe maak je dit bespreekbaar

• In de klas 
• Op jouw werk
• Op jouw stage
• In jouw sociale omgeving

Week 8: Waar ligt jouw grens en 

hoe maak je dit bespreekbaar

• Omgaan met eigen grenzen
  
  
• Aanvoelen en respecteren van de
  grenzen van een ander
  
  
• Hoe doe je dit?
  

Week 8: Waar ligt jouw grens en 

hoe maak je dit bespreekbaar

• Kijk of je kunt ontdekken waar het bij jou misgaat
  
  
  
• Heb je bijvoorbeeld moeite met ‘nee’ zeggen?
  
  
  
• Of wil je graag collegiaal zijn en verlies je daarbij weleens je eigen grenzen uit het oog?
  
  
  
• Ben je een 'pleaser' en vind je het lastig om mensen teleur te stellen?
  

Werkvorm 1

Wat 1v2: Vorm een viertal en ga tegenover elkaar zitten 

Wat 2v2: Zet de tafels tegenover elkaar

Hoe: Bedenk om beurten een situatie waarin jij over je grenzen bent gegaan

Bespreek per situatie onderstaande vragen

Hoe lang: 30 minuten

Werkvorm 2

Omgangskunde: les 8: Grenzen en dit bespreekbaar maken: opdracht 1

Hoe: Lees het gehele stuk in stilte.

In groepjes van vier: Bedenk met elkaar 4 manieren om te leren je grenzen aangeven.

Hoe word je beter in de eerder bedachte methodes?

Duur: 20 minuten.

Week 8: Waar ligt jouw grens en 

hoe maak je dit bespreekbaar

De ladder van bekwaamheid 

(de leerfasen van Maslow): 

• In 1954 heeft Maslow vier fasen onderscheid
  en in het zich eigen maken van nieuwe
  kennis, vaardigheden of competenties

De ladder van bekwaamheid

(de leerfasen van Maslow): 

In de eerste fase is de leerder onbewust onbekwaam, dat wil zeggen hij is zich niet bewust van een hiaat in kennis, niet bewust van het feit dat hij iets niet beheerst. Hij is zich er niet van bewust dat zijn gedrag niet effectief is in een bepaalde situatie.

De lerende kan er zelf bewust van worden, dat hij iets mist en moet bijleren, ook een ander kan hem hierop wijzen. Als dit gebeurt, dan komt hij in de tweede fase, hij is bewust onbekwaam: hij weet dat hij iets mist en moet bijleren.

Hij weet alleen nog niet precies wat en hoe. Als hij hiernaar op zoek gaat en gaat oefenen, dan komt hij in de derde fase: hij is bewust bekwaam. Hij is bewust bezig zich de gewenste kennis, vaardigheden of competenties eigen te maken en zo ‘bekwaam’ te worden.

Oefening baart kunst en op het moment dat hij de nieuwe kennis, vaardigheden of competenties laat zien zonder dat hij zich ervan bewust is, dan is hij onbewust bekwaam.

Hij is niet meer bezig met de nieuwe kennis, denkt er niet meer over na, maar laat het automatisch zien, zonder daar zijn best voor te doen.

Werkvorm 3

1. Vorm hetzelfde viertal
   
   
2. Ga tegenover een klasgenoot staan en zorg voor flink wat ruimte tussen jullie in
   
   
3. De ene persoon loopt heel langzaam naar de andere persoon toe
   
   
4. Zeg STOP wanneer je vindt dat iemand te dichtbij komt
   
   
5. Observeer elkaar; waar ligt iemands grens? Wat is te dichtbij en wat is een prettige afstand?

Werkvorm 4

Je loopt net stage op een nieuwe afdeling. Je hebt het naar je zin, je hebt fijne collega’s. Graag wil jij je van je beste kant laten zien. Vlak voor je naar huis gaat vraagt een collega jou of je morgenochtend een vroege dienst kan invallen want er is iemand ziek. Jij hebt juist enorm uitgekeken naar je vrije weekend na een drukke week met school en stage, je zit hier helemaal niet op te wachten. Toch durf je niet direct nee te zeggen.

Hoe pak je een situatie als deze aan?

Hoe zorg je ervoor dat je je grens bewaakt?

Week 8: Waar ligt jouw grens en 

hoe maak je dit bespreekbaar 

Ongewenste intimiteiten zijn 

onder andere;

• seksueel getinte, seksistische of homofobe opmerkingen
• opdringerig gedrag
  
• gluren
  
• oneerbare voorstellen
  
• handtastelijkheden
  
• ongewenste seksueel getinte berichten
  
• ongepaste toenadering zoeken op sociale netwerksites zoals Facebook, Instagram
  
• ongewenste kus
  
• ongewenste omhelzing
  
• ongewenste aanrakingen
  

De zes kenmerken van 

grensoverschrijdend gedrag:

1. Toestemming:

Seksueel gedrag is alleen oké als alle betrokkenen er zich prettig bij voelen. Wederzijdse toestemming betekent dat iedereen akkoord gaat met wat er gebeurt

Voorbeelden waarbij toestemming ontbreekt:

• Een naaktfoto doorsturen zonder toestemming te hebben van de persoon die op de foto staat.
  
• Nadat je gekust hebt met je lief, veronderstellen dat het oké is om ook seks te hebben en zonder toestemming verder gaan. Zelfs in een relatie heb je toestemming nodig.
  

De zes kenmerken van 

grensoverschrijdend gedrag:

2. Vrijwilligheid:

• Er mag geen dwang, misleiding of chantage zijn. Je doet iets omdat je het wil. Niet enkel om de ander blij te maken. Of omdat je bang bent voor de gevolgen
  
  
• Voorbeelden waarbij vrijwilligheid in het gedrang komt:
  - Dreigen dat je over iemand foute informatie zal verspreiden indien je zijn of haar lichaam niet mag aanraken.
  - Je partner chanteren om seks met je te hebben door te zeggen 'als je nu geen seks met me wilt, vind je me niet écht leuk’.
  
  
• Vrijwilligheid = Ik zet iemand (fysiek of verbaal) niet onder druk. Ik oefen geen geweld uit als ik iemand seksueel benader. Ik kan in alle vrijheid nee zeggen.

De zes kenmerken van 

grensoverschrijdend gedrag:

3. Gelijkwaardigheid

• Het is belangrijk dat je een gelijke positie hebt. Als de ene meer macht heeft of sterker staat, kan de ander moeilijker nee zeggen. Seksueel contact met een véél jonger of zwakker iemand is bijvoorbeeld niet oké.
  
  
  
• Voorbeelden waar gelijkwaardigheid ontbreekt:
  - Als manager een van je medewerkers proberen te versieren. Wees je ervan bewust dat je een machtspositie hebt.
  - Als dansleraar een leerling vleiende berichtjes en uitnodigingen voor afspraakjes sturen. Leraar en leerling hebben geen gelijkwaardige positie.
  
  
• Gelijkwaardigheid = Ik weet dat ik mijn macht (fysiek, maatschappelijke positie of leeftijd) niet mag misbruiken. Ik heb het gevoel dat ik mijn grenzen kan aangeven als ik dat wil.

De zes kenmerken van 

grensoverschrijdend gedrag:

4. Ontwikkeling

• Seksueel gedrag moet aangepast zijn aan de ontwikkelingsfase waarin je je bevindt. Dat geldt in het bijzonder voor jongeren.
  
  
  
• Voorbeeld:
  - Wanneer twee kinderen van 12 jaar geslachtsgemeenschap hebben, zullen we ons vragen stellen, omdat het niet passend is voor hun ontwikkeling. Ook al doen zij dit met toestemming en zonder druk of dwang.
  
  
• Ontwikkeling = Ik voel me helemaal klaar voor de stappen die ik zet en ze passen bij mijn ontwikkeling.

De zes kenmerken van 

grensoverschrijdend gedrag:

5. Context

• Gezond seksueel gedrag is aangepast aan de omgeving. Je vermijdt aanstootgevend gedrag.
  
  
• Voorbeelden waarbij er een probleem is met de context:
  - Seks hebben in het pashokje van een winkel waar anderen je kunnen horen
  - Naar porno op je telefoon kijken wanneer je op de trein zit.
  
  
• Context = Ik hou rekening met mijn omgeving en doe geen dingen die anderen storen of choqueren.

De zes kenmerken van 

grensoverschrijdend gedrag:

6. Zelfrespect

• Soms veroorzaakt seksueel gedrag fysieke, emotionele of psychische schade. Je stelt geen gedrag dat je zou kunnen schaden op één van deze vlakken.
  
  
• Voorbeeld:
  - Het getuigt niet van respect voor jezelf en je partner om geen condoom te gebruiken wanneer je niet weet of seks veilig is.
  
  
• Zelfrespect = Ik denk na over de gevolgen van mijn seksueel gedrag voor mezelf en ga enkel verder als die gevolgen oké aanvoelen.

Wat vinden studenten ervan?

1 op de 5 mensen ervaart ongewenst 

gedrag op de werkvloer

• Dit gaat van pesten en onderdrukken tot seksuele intimidatie
  
  
  
• Wat vinden jullie van 1 op de 5? Veel of weinig?
  
  
  
• Hoe ervaren jullie dit zelf op de werkvloer?
  
  
  
• Zie je dat er wordt gepest op de werkvloer?
  
  
  
• Wordt daar iets tegen gedaan?
  

#metoo

De MeToo-beweging is een beweging tegen seksueel grensoverschrijdend gedrag. Zij begon in oktober 2017 met de hashtag #MeToo op Twitter en andere sociale media die viraal ging en in vele landen in verschillende benamingen navolging kreeg.

Wie "#MeToo" in een bericht plaatste, gaf daarmee aan met seksuele intimidatie, aanranding of seksueel misbruik te maken te hebben gehad. De hashtag werd breed gebruikt nadat Hollywood-producent Harvey Weinstein door verschillende vrouwen van seksuele intimidatie was beticht.

De hashtag was op 15 oktober 2017 al 200.000 keer gebruikt, en op 16 oktober meer dan 500.000 keer getweet. Op Facebook werd hij binnen 24 uur door meer dan 4,7 miljoen mensen in 12 miljoen posts gebruikt. Facebook maakte bekend dat 45% van zijn gebruikers in de Verenigde Staten een Facebookvriend had die de term had gepost.

Speel in duo’s de ‘flirter twister’

https://www.allesoverseks.be/flirtertwister

Noteer een aantal van jullie meningen; wat kan echt wel en wat kan echt niet? Welke situatie is een twijfel geval?

Doe de test

http://www.nietzekercheckhet.be/

Hoe goed scoor jij in het omgaan met wensen en grenzen van een ander?

Terugblik: Woensdag 18-06:

Week 8: Waar ligt jouw grens en hoe maak je dit bespreekbaar

• In de klas 
• Op jouw werk
• Op jouw stage
• In jouw sociale omgeving