De kunstenaar en de stad

• Kunstbeschouwing
• Secundair onderwijs

De kunstenaar en de stad

Inhoud

1. De stad als onderwerp

Schilderkunst

Architectuur

Fotografie

Muziek

2. De stad als canvas

Conceptuele kunst

Streetart

Beeldhouwkunst

Podiumkunsten

Schilderkunst 

Piero della Francesca wijdde zich in zijn jeugd aan wiskunde, voordat hij begon te schilderen. Is duidelijk zichtbaar in zijn kunstwerken: geometrische vormen, cirkels, vierkanten, driehoeken... 

Opdracht 1: Piero della Francesca, Città ideale, 1480

Opdracht 2: Giorgio de Chirico, piazze d'Italia, 1912

Pittura metafisica

Beweging van het begin van de 20ste E

Een droomwereld van leegte en stilte verdringt het reële beeld. 

Tijdloze taferelen met heel weinig beweging

Metafisica = wereld achter de werkelijkheid. Voorwerpen in een nieuwe en ongebruikelijke omgeving te plaatsen => ° vreemde schaduwen + vreemde sfeer 

Futurisme 

° begin 20ste E in Italië

Gevolgen industrialisering leidden tot een optimisch geloof in de toekomst.

Breken met de traditionele, objectieve manier van uitbeelden. 

Streven naar een innig contact met het dagelijks leven. 

Kunst moest de dynamiek van het moderne leven uitdrukken en de werkelijkheid vatten. 

Opdracht 4: Umberto Boccioni, La strada entra nella casa, 1911

Manifesto dei pittori futuristi 

= Het futuristisch schildersmanifest = belangrijkste principes van beweging instaan. 

Carlo Carrà ondertekende samen met een aantal andere kunstenaars dit manifest. 

In 1916 ontmoet hij Chirico en keert zich af van het futurisme en neemt de stijl pitura metafisica aan. 

Opdracht 5: Carlo carrà, dopo il tramonto, 1927

Architectuur 

Futurisme in de architectuur. 

Antonio Sant'Elia zette de futuristische ideeën in 1914 uiteen in zijn manifest L'architettura futurista en maakte in datzelfde jaar zijn 'nieuwe stad'. 

Sant'Elia sneuvelt in 1916 in WOI

Le Corbusier 

= stad = ziek lichaam. 

Ze wilden af van de bestaande regels en normen voor architectuur en stedenbouw, om economische, sociale en maatschappelijke veranderingen in gang te zetten. 

De bestaande structuur van de straten = negatieve erfenis

Le Corbusier, ideale stad

= strikte scheiding tussen verschillende functies binnen de stad

Centrum = hoge kantoorgebouwen, omringd door woonwijken met villa's voor de elite, daaromheen lagen de arbeiderswijken als zogenaamde slaapsteden. 

La Ville Contemporaine 

= volledig nieuw type stad voor 3 miljoen inwoners

Arbeiderswoningen worden naar de stadsrand verbannen

Industriëlen en bureaucraten het centrum bezetten. 

1925 Plan Voisin = projecteert la ville contemporaine over de oude stadskern van Parijs. Doel = van Parijs een vernieuwde, levenskrachtige stad te maken

La Ville Radieuse 

1935 publiceert Le Corbusier een nieuw stedenbouwkundig project. 

= stralende stad, zijn grote, identieke prefabflatgebouwen opgetrokken in een gestructureerde geometrisch patroon waardoor een recht wegennetwerk loopt. De stad bestaat volledig uit staal, glas en beton. 

Met een keuze voor woontorens kon de bevolkingsdichtheid worden verhoogd. 

Zijn droom = verantwoorde manier bouwen voor de massa.

4 Functies volgens Le Corbusier

1. wonen 

2. werken

3. ontspannen 

4. Transport

Functionele heeft voorrang op de vorm. Spreekt over 'het huis als wasmachine'. => MODERNISME = 1 van de belangrijkste exponenten van het modernisme in de architectuur. = sobere, geometrische basisvormen gekoppeld aan moderne materialen zoals gewapend beton

Unité d'Habitation in Marseille

Le Corbusier grootste verwezenlijking

Mensen die hun huis tijdens WOII waren verloren opnieuw te huisvesten. 

Verticale tuinstad = ministad met winkelstraten, faciliteiten en een zwembad op het dak, voor 1600 mensen, structuur en eenvoud staan centraal, Unesco werelderfgoed 

Modulor

= een antropometrische schaal die het mogelijk moet maken om gebouwen te ontwerpen op maat van de mens. 

De verdiepingen van de appartementen zijn 226 cm hoog. De hoogte van een rechtopstaande man met zijn armen opgeheven. 

Fotografie 

Andreas Feininger: voorliefde voor stadsbeelden en gebouwen, beïnvloed door de Bauhaus-beweging. 

Werkt een jaar bij Le Corbusier in Frankrijk 

Bauhaus

1919 richtte de Duitse architect Walter Gropius een school voor kunst en vormgeving op = Bauhaus. 

Volgens Gropius moest de vorm volgens uit de functie van een gebouw of voorwerp. Versieringen waren not done.  => Strak, eenvoudig en multifunctioneel. Ludwig Mies van der Rohe zegt: 'less is more' 

De nazi's sloten de school in 1933 omdat ze gedegenereerd (goeie eigenschappen kwijt) en 'on-Duits' zou zijn. 

Andreas Feininger, zicht van een zakkende maan boven Lower Manhattan, 1946

Feininger

Achtergrond als architect wilde Feininger de stad als perfecte vorm fotograferen. 

Stijl = geometrische, perfectie, panoramische grootsheid en harmonie en balans 

Grote liefde = New York = een levend organisme: dynamisch, soms gewelddadig, soms zelfs brutaal! 

Muziek

Heel veel muzikanten laten zich inspireren door de stad. 

Welke voorbeelden ken je? 

2. De stad als canvas

1. Conceptuele kunst

2. Streetart

3. Beeldhouwkunst

4. Podiumkunsten

1. Conceptuele kunst

Kunstwerken van de Belgische conceptueel kunstenaar Francis Alÿs (1959). Na zijn studies architectuur trok hij in 1986 naar Mexico-Stad om er te helpen bij de heropbouw na een aardbeving. Sindsdien woont en werkt hij er. Zijn kunst is grotendeels een voortdurende verkenning van de Mexicaanse hoofdstad. Zo maakte hij in 1997 het performancekunstwerk Paradox of Praxis 1: Sometimes Making Something Leads to Nothing.

Als conceptueel kunstenaar draagt Alÿs met metaforen een boodschap uit. Vaak focust hij daarbij op de politieke, economische en sociale situatie van de stad en haar bewoners.

francisalys.com

Opdracht 10

x Verklaar de zin ‘De stad is hier een canvas’.

x Welke boodschap kun je afleiden uit de titel?

x Wat is hier het kunstwerk?

Daniel Buren

De Franse conceptueel kunstenaar Daniel Buren (1938) is veel bezig met de relatie tussen kunst en de omgeving. Hij is vooral bekend om zijn installaties met herkenbare streepjespatronen, waarbij gekleurde verticale en witte stroken elkaar afwisselen. Alle stroken zijn 8,7 centimeter breed, even breed als de luifels van de Parijse winkels en bistro’s. Met zijn werk grijpt Buren sterk in op de omgeving en zet hij mensen aan het denken. Door de strepen te laten terugkeren in de omgeving wordt de ruimte eromheen op een andere en nieuwe manier gepercipieerd

Les deux plateaux, 1986

Ecologischearcheologie

Ook de Amerikaanse kunstenaar Alan Sonfist (1946) gebruikt de stad om kunst te maken. Zo ontwikkelde hij in 1965 zijn project Time Landscape. Hij wilde in de New Yorkse wijk Manhattan een minipark aanplanten met de plantensoorten van het grondgebied voor de kolonisatie. Op die manier

ontwierp hij een tijdcapsule met een ‘prekoloniaal bos’ met de inheemse flora van de metropool. In 1978 voerde hij zijn plan effectief uit. Hij vroeg daarmee aandacht voor de diversiteit in de natuur die verloren ging door

de urbanisatie.

Time landscape, Alan Sonfist

2. Streetart

De kunstdiscipline die de stad bij uitstek als canvas gebruikt, is

streetart. Hoewel hij zijn eigen, aparte stijl ontwikkelde, wordt

de Amerikaan Keith Haring (1958-1990) vaak als streetart-

kunstenaar gezien. Aan het begin van de jaren 1980 gebruikte

hij de zwarte (onverhuurde) reclameborden in de New Yorkse

metro om er figuurtjes in zijn bekende universele beeldtaal

te tekenen. Aanvankelijk was dat verboden en werd het als

vandalisme beschouwd. Hij werd dan ook verschillende keren

opgepakt en beboet. Veel van de werken werden overplakt en

zijn verloren gegaan. Ze betekenden wel de start van een korte

maar rijke creatieve carrière

Gotham Scenic, Tribute to Keith Haring,  kopie van Harings

muurschildering in Houston Street, 2008

In 1982 maakte Haring een grote muurschildering in

felle oranje, rode en groene kleuren op een lege muur

in Houston Street. Die zorgde voor zijn doorbraak.

Shamsia Hassani

Streetart beperkt zich niet alleen tot de westerse wereld. Sinds 2010 brengt de de Afghaanse graffiti-kunstenares Shamsia

Hassani (1988) tekeningen aan op demuren in de Afghaanse hoofdstad Kaboel. Hassani draagt haar boodschap niet alleen

in haar thuisland uit. Zo nam ze in 2018 deel aan het 20x21 Mural Project in de Amerikaanse stad Eugene.

Shamsia Hassani, Eugene

Shamsia Hassani 

Shamsia Hassani 

onderwijs.hetarchief.be

Opdracht 16

x Welke gelijkenissen zijn er tussen de beweegredenen van Hassani en Haring?

x Welke inhoudelijke elementen karakteriseren Hassani’s werk?

Wat is de bedoeling?

x Waarom zorgt de gevaarlijke situatie in de straten van Kaboel ook voor kansen voor de kunst?

x Is graffiti kunst? Motiveer je antwoord.

3. Beeldhouwkunst

De publieke ruimte gebruiken om kunst te maken kan grote gevolgen hebben. Dat ondervond bijvoorbeeld de Amerikaanse beeldhouwer Richard Serra (1938). De kunstenaar verwierf bekendheid met zijn

monumentale sculpturen uit staal en cortenstaal. Zijn kunst wordt gerekend tot de minimal art en land art.

Tilted Arc, Serra

In 1979 kreeg Serra de opdracht om een kunstwerk te maken voor de open ruimte op het Foley Federal Plaza in Manhattan.

De kunstinstallatie Tilted Arc bestond uit een plaat van cortenstaal van 37 meter en 3,7 meter hoog, die lichtjes

gekanteld was. Daardoor werd het plein in tweeën gedeeld. Serra wilde met zijn kunstwerk de ruimte transformeren: ‘De kijker wordt zich bewust van zichzelf en van zijn beweging over het plein. [...] Terwijl hij beweegt, verandert de sculptuur en de hele omgeving.’

Niet iedereen had het begrepen op het kunstwerk. In 1986 moest Serra zich verantwoorden voor de rechtbank.

onderwijs.hetarchief.be

Opdracht 17

x Welke argumenten werden aangehaald om het kunstwerk te verwijderen?

x Welke argumenten gebruikte Serra om het kunstwerk te behouden?

x Zou jij het kunstwerk verwijderen? Motiveer je antwoord.

4. Podiumkunsten

De musical West Side Story gaat over de groeiende rivaliteit tussen twee jeugdbendes in de Upper West Side- wijk in New York in de jaren 1950. In die periode trokken veel nieuwkomers naar de wereldstad, die er verloederd bijlag. De twee straatbendes zijn de Jets, witte Amerikanen, en de Sharks uit Puerto Rico. Maria, lid van de Sharks, wordt verliefd op Tony, die behoort tot de Jets. Maar de bendeleiders Riff en Bernardo zijn het er niet mee eens. De musical wordt een moderne versie van Shakespeares toneelstuk Romeo and Juliet genoemd.

Jerome Robbins 

West Side Story was oorspronkelijk een theaterproductie, die geregisseerd werd door de Amerikaanse choreograaf Jerome Robbins (1918-1998). De Amerikaanse componist en dirigent Leonard Bernstein Still uit de filmversie van West Side Story , 1961 (1918-1990) componeerde de muziek.In 1957 ging  de musical in première op Broadway, in 1961 kwam er ook een filmversie uit. Zowel op de planken als op het filmdoek werd de musical een grote hit. De film werd bekroond met tien Oscars. West Side Story was als musical heel vernieuwend en brak met de traditie van de vroegere musicals.

West Side Story was als musical heel vernieuwend en brak met de traditie van de vroegere musicals.

• De glitter en glamour, zoals die gewoonlijk in Broadway-producties te zien was, ontbrak.
• Het was de eerste keer dat straatjongeren de hoofdrollen kregen. In 1957 schreef een criticus in de Amerikaanse krant The New York Times: ‘Hun bijtende en lelijke taalgebruik, hun neurotische en ongecultiveerde gebaren en hun lompe groepscode – ontleend aan de gangsters – waren allemaal onderdeel van de afschuwelijke wereld die schuilgaat achter het vieze masker van de stad.’
• Een musical was toen een losse verzameling liedjes, dansjes en toneelstukjes, die elk op een eigen manier bijdroegen aan het verhaal. In West Side Story zijn al die afzonderlijke elementen geïntegreerd en verwijst de muziek voortdurend naar de strijd tussen de jeugdbendes.
• Ook de choreografie wijkt sterk af van de klassieke dans en heeft een verhalende functie. De muziek en de dans hebben vaak geen tekst nodig om duidelijk te maken waarover het gaat.

onderwijs.hetarchief.be

Opdracht 21

Toon aan dat West Side Story actualiteitswaarde heeft.

Herwerking Ballet van Vlaanderen

In 1988 maakte het Ballet van Vlaanderen een herwerking. In het volgende beeldfragment zijn de Jets in paniek. Na een moordpartij zijn ze min of meer vogelvrij. Diesel, de rechterhand van bendeleider Riff, prent de bendeleden in om zich niet te laten provoceren en ‘cool’ te blijven. Dat element is in de

muziek en de dans uitgewerkt. De bendeleden zijn geagiteerd en hebben het moeilijk om hun kalmte te behouden …

onderwijs.hetarchief.be

Opdracht 22

x Hoe uit zich in de muziek dat de bendeleden maar moeilijk cool kunnen blijven?

x Hoe uit zich dat in de dans?

x Waarvoor staan de korte expressieve gebaren?

WSS blijft actueel

West Side Story blijft tot vandaag relevant. Zo kregen de Vlaamse regisseur Ivo van Hove (1958) en de Vlaamse choreografe Anne Teresa De Keersmaeker (1960) in 2020 de opdracht om de musical op Broadway in een nieuw jasje te steken. 

In 2021 maakte de Amerikaanse regisseur Steven Spielberg (1946) een remake van de film.