3.1 en 3.2 Genotype en fenotype & Genen

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo g, t, mavo
• Leerjaar 3

Start van de les

- Rustige binnenkomst, direct naar je eigen tafeltje (klasopstelling).

- Check bij jezelf: jas/pet/kauwgom?

- Tablet blijft in de tas. Werkspullen pak je voor je.

- Zachtjes overleg tot timer is afgelopen. Lesstart -> aandacht naar voren.

- leesmoment (lezen theorie uit je lesboek).

Lezen basisstof 1 en 2.

3.1 Genotype en fenotype

3.2 Genen

Leerdoelen 

b1: Genotype en fenotype

b2: Genen

• Je kunt omschrijven wat een genotype, wat een fenotype en wat een gen is.
  

• Je kunt beschrijven hoe individuen informatie over erfelijke eigenschappen overdragen aan hun nakomelingen en welke rol chromosomen hierbij spelen.

• Je kunt omschrijven wat de begrippen homozygoot, heterozygoot, dominant, recessief en intermediair fenotype betekenen.

Gen en allel

• Stukje DNA dat informatie bevat voor
  één eigenschap noem je een gen.

• Elk chromosoom bevat een groot aantal genen. 

• Genen kunnen in de cel 'aan' of 'uit' staan. 

Het gen voor haarkleur staat in cellen van de haarzakjes aan. In de lever heeft dit gen geen nut en staat het uit. 

Chromosomen

Lange dunne draden DNA. Bevinden zich in de celkern. 

Mensen hebben 46 chromosomen, in 23 paren. 

Gen en allel

• Chromosomen komen in paren voor, dus de genen erop ook.

• Elk genenpaar bestaat uit twee allelen. 

• Een allel is  een variant (uitingsvorm) van een gen.

• De twee allelen van een genenpaar kunnen verschillen. 

• Bijvoorbeeld een allel voor vaste oorlel en een allel voor losse oorlel. 

• 1 van de 2 allelen komt tot uiting. Die is dominant.

FENOTYPE EN GENOTYPE

GENOTYPE

De informatie voor de erfelijke eigenschappen van een organisme. 

FENOTYPE

Wat je ziet van een eigenschap

Genotype en fenotype

Genotype

Is altijd hetzelfde

Fenotype

Kan worden veranderd

Relatie tussen genotype & fenotype

Bij de vorming van geslachtscellen (reductiedeling) ontstaan veel verschillende genotypen.

Bij moeder gebeurt hetzelfde.

Hoe ontstaat het genotype?

• Vorming van geslachtscellen door reductiedeling (meiose)
• Genen komen enkelvoudig voor, dus niet in paren.
• Bevruchting: unieke combinatie van genen.
• Genen komen in paren voor.
• Mitose vanaf bevruchting voor groei vanembryo.

Door welk type celdeling groeit een bevruchte eicel uit tot een nieuw organisme?

1. Mitose, oftewel: normale celdeling
2. Meiose, oftewel: reductiedeling

Genotype

Fenotype

Haarkleur

Karakter

Bloeddruk

DNA

Vorm van je mond

Niet iedereen wordt even lang.
Hoe lang je wordt, hangt ook af van je erfelijke aanleg.

Waardoor wordt lengte bepaald?

1. Alleen door het genotype
2. Alleen door invloeden uit de omgeving
3. Door het genotype en invloeden uit de omgeving

Bij de ziekte astma zijn de luchtwegen vernauwd, onder andere doordat spiercellen in de wand van de luchtwegen zich samentrekken. Astma is ook erfelijk bepaald.

Waar bevindt zich het erfelijke materiaal voor astma?

1. Alleen in cellen van weefsels die zich in de luchtwegen bevinden.
2. Alleen in de spiercellen.
3. Alleen in de spiercellen van de luchtwegen.
4. In alle lichaamscellen.

Is het genotype van de larve hetzelfde als het genotype van het volwassen dier?

1. Ja
2. Nee

Niet iedereen is even gespierd. Sommige mensen hebben aanleg om snel gespierd te worden. Training helpt om je spieren te ontwikkelen.
Waardoor wordt de spierontwikkeling bepaald?

1. Alleen door het genotype.
2. Alleen door invloeden uit de omgeving
3. Door het genotype en invloeden uit de omgeving

In welke cel komen de chromosomen in paren voor?

1. In een bevruchte eicel
2. In een onbevruchte eicel
3. in een zaadcel

In de afbeelding zie je de bevruchting en enkele celdelingen bij een muis.

De kern van cel P bevat 40 chromosomen.
Hoeveel chromosomen bevat de kern van cel 1?

1. 20
2. 40
3. 80

In de afbeelding zie je vier cellen waarin de chromosomen schematisch zijn weergegeven.

Deze cellen zijn afkomstig uit de geslachtsorganen van twee dieren van dezelfde soort.

Welke cellen kunnen bij de bevruchting versmelten?

1. 1 en 3
2. 1 en 4
3. 2 en 3
4. 2 en 4

In welke cellen komen de chromosomen enkelvoudig voor?

1. In een bevruchte eicel
2. In een onbevruchte eicel
3. In een spiercel
4. In een huidcel

Hoeveel chromosomen bevat een menselijke zaadcel of eicel?

1. 1
2. 2
3. 23
4. 46

homozygoot / heterozygoot

homozygoot / heterozygoot

Homozygoot - heterozygoot

Homozygoot

Heb je 2 allelen voor krullend haar, dan ben je homozygoot voor de eigenschap krullend haar.

'Homo' betekend hetzelfde

Heterozygoot

Heb je 2 verschillende allelen, dan ben je heterozygoot

1 allel voor krullend,

1 allel voor steil

'Hetero' betekend anders.

Heterozygoot

Heb je 2 verschillende genen, dan ben je heterozygoot

1 gen voor krullend,

1 gen voor steil

Hetero betekend anders 

bijv. man+vrouw

Dominant of recessief

Een allel kan dominant of recessief zijn.

Het dominante allel komt altijd tot uiting in het fenotype:

Het is een sterk allel.

Het recessieve allel komt alléén tot uiting als er géén dominant allel aanwezig is.

Het is een zwak allel.

Stijl of krullen?

Blijkbaar is het gen van krullend haar sterker (aan de foto te zien).

Gen voor krullen = dominant (STERKER)

Gen voor steil = recessief (ZWAKKER / VERLIEST)

Stijl of krullen?

Deze persoon heeft twee gelijke genen (homozygoot). Deze genen zijn recessief.

Deze persoon is homozygoot recessief voor de eigenschap 'haartype'.

Stijl of krullen?

Deze persoon heeft twee gelijke genen (homozygoot). De genen zijn dominant.

Deze persoon is homozygoot dominant voor de eigenschap 'haartype.'

Het genotype noteren met een letter

Dominant gen - hoofdletter

Recessief gen - kleine letter

Je kiest een letter naar keuze (maakt niet uit welke!)

AA = homozygoot dominant

Aa = heterozygoot

aa = homozygoot recessief

We noteren een bevruchting als volgt:

Genotype ouders: AA x aa

Geslachtscellen ouders: A x a

Genotype kind: Aa

Fenotype kind: rood

intermediair fenotype

in een mengvorm!

Intermediair fenotype

Soms hebben organisme voor bepaalde eigenschappen een intermediair fenotype.

Er is dan geen dominant of recessief allel.

Beide allelen komen dan dus tot uiting.

De eigenschappen mengen met elkaar.

Gaat het om een intermediaire eigenschap,

dan wordt dat altijd benoemd in de vraag!

Om het nog iets ingewikkelder te maken: Intermediaire genotypes noteer je anders dan dominant-recessieve genotypes.

Noteren van intermediaire genotypes:

Altijd een grote letter. Het type allel (de eigenschap) met een kleine letter erachter.

Bijvoorbeeld:

KrKw 

Hierbij is de K zonder reden gekozen. 

Dit moet een hoofdletter zijn.

De 'w' staat voor 'wit' en de 'r' staat voor 'rood'.

Dit moeten kleine letters zijn.

Welke stelling is juist?

1. Fenotype = genotype + milieu
2. Milieu = genotype + fenotype
3. Genotype = fenotype + milieu

Wat betekent 'dominant' bij erfelijkheid?

1. Zwak; je gebruikt een kleine letter
2. Zwak; je gebruikt een grote letter
3. Sterk; je gebruikt een kleine letter
4. Sterk; je gebruikt een grote letter

Frank heeft voor de haarkleur de genen BB (bruin), Frank is

1. Homozygoot dominant
2. Heterozygoot
3. Homozygoot recessief

Het gen voor blauwe ogen is recessief, dat voor bruine ogen is dominant. Wat is de oogkleur van iemand met genotype Aa.

1. Bruin
2. Blauw
3. Groen

Welke kleur ogen heeft de persoon met chromosomenpaar 1?

1. Bruine ogen
2. Blauwe ogen
3. Combinatie van bruin en blauwe ogen

Hoe noteer je 'heterozygoot?

1. aa
2. Aa
3. AA

Wat is het intermediaire fenotype?

1. KwKw
2. KrKr
3. KwKr
4. Roze

Wat is het intermediaire genotype?

1. KwKw
2. KrKr
3. KwKr
4. Roze

Welke van de 4 afbeeldingen laten intermediair overervende eigenschappen zien?

1. Veerkleur kip en beharing bladeren
2. Beharing bladeren en tongrollen
3. Tongrollen en bloemkleur
4. Bloemkleur en veerkleur kip

Aan de slag!

Thema 3, basisstof 1

- Opdrachten 1 t/m 7

- Nakijken

Thema 3, basisstof 2

-Opdrachten 1 t/m 7

- Nakijken

Klaar?

Bekijk het uitlegfilmpje van de Lesson-up van b3: kruisingen.

Zonder uitleg(filmpje) niet beginnen met de vragen.