H5.5 Sociale Zekerheid

• Maatschappijleer
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

H5.5 Sociale Zekerheid

Programma

1. Quiz 5.1 t/m 5.4
2. Leerdoelen 5.5
3. Uitleg 5.5
4. Verwerkingsopdracht 5.5
5. Quiz
6. Filmpje Nos op 3

In een verzorgingsstaat:
I. nemen werkgeversorganisaties en vakbonden veel taken van de overheid over.
II. gaat het om collectieve belangen.
III. is de solidariteitsgedachte het fundament.

1. Alleen II is juist.
2. I en II zijn juist.
3. II en III zijn juist.
4. Alle antwoorden zijn juist.

Een kenmerk van een economie met het vrijemarktmechanisme is:

1. veel beperkingen voor bedrijven.
2. een uitgebreide verzorgingsstaat.
3. een sturende rol van de overheid.
4. lage belastingen.

Welke uitspraak is juist?
Het meritocratisch ideaal:

1. draait om het verkleinen van de kansenongelijkheid in het onderwijs.
2. laat talenten en inzet bepalend zijn voor iemands maatschappelijke positie.
3. voorziet in een eerlijke verdeling van privileges.
4. gaat uit van een eerlijke verdeling van economisch en cultureel kapitaal.

I. De brede aanpak om de bevolking gezond te houden draait alleen om aanpassing van de leefomgeving.
II. Genetische en maatschappelijke factoren dragen bij aan iemands aanleg voor een ongezonde leefstijl.

1. I is juist, II is onjuist.
2. I en II zijn beide juist.
3. I en II zijn beide onjuist.
4. I is onjuist, II is juist.

Aan het einde van de les kan ik...

• het verschil uitleggen tussen sociale voorzieningen en sociale verzekeringen. Binnen de sociale verzekeringen kan ik vervolgens met behulp van voorbeelden het verschil uitleggen tussen volksverzekeringen en werknemersverzekeringen.
  
• uitleggen waarom het Nederlandse stelsel van sociale zekerheid (met toeslagen, sociale verzekeringen, sociale voorzieningen, positieve discriminatie en emancipatiebeleid) is gebaseerd op solidariteit.
  
• benoemen en beschrijven met welke 4 uitdagingen het stelsel van sociale zekerheid in Nederland te maken krijgt.
  
• benoemen op welke manieren de overheid probeert de sociale zekerheid betaalbaarheid te houden.

Wat is het socialezekerheidsstelsel?

Werkenden betalen premies en belastingen

Dat geld wordt gebruikt voor:

• Uitkeringen
• Voorzieningen
• Toeslagen

Doel: bestaanszekerheid

Basisprincipe: solidariteit

Solidariteit & Inkomensverdeling

• Iedereen verzekert zichzelf én anderen
• Hoe hoger je inkomen, hoe meer je bijdraagt
• Systeem is inkomensafhankelijk

=Progressieve belastingen: hoge inkomens betalen meer percentage

Sociale verzekeringen

• Mensen betalen een premie om zich te verzekeren tegen risico’s
• Twee soorten:

1. Werknemersverzekeringen (voor mensen in loondienst)
2. Volksverzekeringen (voor iedereen in Nederland)

I. Mensen die meer gebruikmaken van het socialezekerheidsstelsel betalen daar ook meer aan mee.
II. Alle sociale voorzieningen en sociale verzekeringen noemen we het socialezekerheidsstelsel.

1. I is juist, II is onjuist.
2. I is onjuist, II is juist.
3. I en II zijn beide juist.
4. I en II zijn beide onjuist.

Werknemersverzekeringen

• Alleen voor werknemers
• Betaald door werknemer én werkgever

Voorbeelden:

• WIA: bij langdurige ziekte
• WW: bij ontslag – afhankelijk van werkjaren en laatstverdiend loon

Volksverzekeringen

• Iedereen met inkomen betaalt premie
• Afhankelijk van bruto-inkomen

Voorbeelden:

• AOW: vanaf 67 jaar, als je 15e-67e in Nederland hebt gewoond

 Sociale voorzieningen

• Voor mensen zonder recht op een verzekering
• Betaald via belastingen
• Algemene bijstand: als je nooit hebt gewerkt of geen recht op WW hebt
• Sociaal minimum: minimumbedrag voor levensonderhoud
• Bijzondere bijstand: voor extra kosten

Welke uitdagingen zijn er voor de sociale zekerheid?

Uitdagingen voor het stelsel

1. Vergrijzing en ontgroening
2. Flexibilisering arbeidsmarkt
3. Blijvende afhankelijkheid
4. Misbruik/fraude

Vergrijzing en ontgroening

• Mensen leven langer, minder kinderen
• Meer ouderen met AOW, minder werkenden
• 4 werkenden per AOW’er → in 2040: 1 op 2
• Drukt op solidariteit

Arbeidsmarkt verandert

• Meer tijdelijke contracten, meer zzp'ers
• 1/3 van werkenden = flexwerkers

Gevolg:

• Meer werkloosheid → WW of bijstand
• Minder premie-inkomsten
• Geen loondienst → geen recht op uitkering
  
• Zelf verzekeren = duur
  
• Grotere kans op armoede

Als iemand die werkloos is geweest een betaalde baan vindt, gaat hij er financieel soms nauwelijks op vooruit. Wat is de belangrijkste reden daarvoor?

1. Omdat hij dan geen AOW meer hoeft te betalen.
2. Omdat ov niet langer gratis is.
3. Omdat de ziekenhuiskosten niet langer worden vergoed.
4. Omdat het minimumloon nauwelijks hoger is dan een WW-uitkering met toeslagen.

 Blijvende afhankelijkheid

• Risico: mensen blijven in uitkering
• Werken kan leiden tot lager netto inkomen

→ Armoedeval

• Langdurige werklozen = minder kans op werk

Onterecht gebruik

• Fraude: te hoge uitkering of geen recht
• Informatie achterhouden
• Niet altijd bewust → formulieren zijn lastig
• (Toeslagenaffaire)

De overheid probeert de sociale zekerheid betaalbaar te houden door:

1. mensen te stimuleren om te gaan werken.
2. de loonbelasting te verhogen.
3. de vergrijzing tegen te gaan.
4. dekking van risico’s eenzijdig bij de overheid te leggen.

Mogelijke oplossingen

1. AOW-leeftijd verhogen
2. Stimuleren van vast werk
3. Kortere uitkeringsduur
4. Sollicitatieplicht bij werkloosheid
5. Begeleiding door UWV (omscholing)
6. Betere controle

Basisinkomen

• Iedereen krijgt vast bedrag per maand, zonder tegenprestatie

Voorstanders:

• Meer zekerheid
• Beter verdeling van werk

Tegenstanders:

• Te duur (160 miljard euro)
• Mensen gaan minder werken

Moet het basisinkomen ingevoerd worden?

Debat

Je voert met je groepje een debat over één of meer stellingen die te maken hebben met de Nederlandse sociale zekerheid. 

• Je krijgt een standpunt toegewezen 
• 1 persoon voor
• 1 persoon tegen 
• eventueel 1 persoon die gesprek leidt

Mindmap

Maak een overzichtelijke en gestructureerde mindmap waarin je de volgende onderdelen verwerkt:

• Sociale zekerheid (centraal)
• Sociale verzekeringen
• Verschil tussen volksverzekeringen en werknemersverzekeringen 
• Sociale voorzieningen
• Solidariteit
• Uitdagingen voor het stelsel
• Betaalbaarheid

Geef van elk punt voorbeelden 

opdrachten

 opdracht 2 t/m 6.

of leerdoelen uitwerken 

Wat is het belangrijkste verschil tussen sociale voorzieningen en sociale verzekeringen?

1. Sociale verzekeringen zijn alleen voor werklozen, voorzieningen voor iedereen
2. Sociale voorzieningen zijn vrijwillig, verzekeringen verplicht
3. Sociale verzekeringen worden betaald uit premies, voorzieningen uit belastinggeld
4. Sociale voorzieningen geven alleen geld aan mensen met een baan

Wat is een voorbeeld van een sociale voorziening?

1. Kinderbijslag
2. AOW
3. Werkloosheidswet (WW)
4. Bijstandsuitkering

Waarom wordt het Nederlandse stelsel van sociale zekerheid gezien als gebaseerd op solidariteit?

1. Iedereen draagt bij en helpt elkaar als het nodig is
2. Iedereen bepaalt zelf of ze meebetalen
3. Alleen mensen met een laag inkomen betalen
4. Alleen jongeren profiteren ervan

Wat is géén uitdaging voor het Nederlandse sociale zekerheidsstelsel?

1. Vergrijzing van de bevolking
2. Blijvende afhankelijkheid
3. Flexibilisering van de arbeidsmarkt
4. Overaanbod van banen

Welke maatregel helpt om sociale zekerheid betaalbaar te houden?

1. Iedereen dezelfde uitkering geven
2. De pensioenleeftijd verhogen
3. Toeslagen afschaffen voor gezinnen
4. Werknemersverzekeringen afbouwen