5.3 De kerk in de late Middeleeuwen 2025

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 1

De tijd van steden en staten

§5.3 de kerk in de late Middeleeuwen 

Leerdoelen

• Je kunt uitleggen wat het christelijke geloof in de late middeleeuwen inhield.
  
• Je kunt beschrijven hoe de kerk in de late middeleeuwen was georganiseerd.
  
• Je kunt uitleggen hoe de kerk in de late middeleeuwen omging met mensen met andere geloofsopvattingen.

- Bevolkingsgroei + heropleving handel = ontstaan steden
- Verschil ontginningen en drieslagstelsel.
- Voordeel gilden: minder concurrentie, opleiding, voorzieningen voor weduwen en wezen

Herhaling 5.1 en 5.2

Katholieke kerk 

= De christelijke kerk die werd geleid door de paus in Rome.

In ME meeste mensen in Europa christen

• Leven na de dood belangrijkste
• Mensen van nature zondig;
    zonde: wat God verboden heeft: stelen/liegen
• Biechten en bidden
• Gedenk te sterven (memento mori) --> Hemel of Hel

Geloof in heiligen 

• = Overledene die in verleden veel voor het geloof heeft gedaan / voor het geloof is gestorven. 
• stond dicht bij God + kan wonderen verrichten.

• Reis naar een heilige plek = Bedevaart (Rome/Jeruzalem).
• Relieken = botten van heiligen.

Sint-Valentinus, Sint-Maarten, 
Sint-Nicolaas, Sint-Sylvester 

• Architecten probeerden hun kerken zo hoog en sierlijk mogelijk te maken 
• – alsof ze met hun torens naar God reikten.

• Elke stad wilde de grootste en mooiste kerk hebben. 
• Zo lieten burgers zien dat ze trouw waren aan God.

Hoger, beter, mooier

De bouw van de dom (latijn: domus, huis) in Keulen is begonnen in 1248, maar de kerk was pas in 1880(!) klaar. De bouw lag vaak jaren stil omdat het geld op was, of omdat delen van de kerk tijdens de bouw instorten. De beide torens van de kerk zijn ongeveer 160 meter hoog.

Zoek een kerk op die nog steeds in aanbouw is.

Organisatie van de kerk

• Kerken in een bepaald gebied vormen een bisdom.
• --> Bestuurd door een bisschop = baas over de pastoors in het Bisdom.
   

• Kathedraal = belangrijkste kerk in bisdom 
   

• Bisschoppen benoemd door paus = hoofd van de katholieke kerk(Rome)

Kritiek

• Steeds meer kritiek op katholieke kerk en kloosters; 
• Té rijk en té machtig
• Terug naar eenvoudig leven (zoals Jezus)
• Er werden nieuwe kloosterorden gesticht 
• - nieuwe en strengere leefregels voor monniken en nonnen / sober leven.

De tijd van steden en staten

§5.3 de kerk in de late Middeleeuwen 

Programma

1. Uitleg par. 5.3 leerdoel 3 

2. Quizlet/strijd om snoep....

3. Klaar voor de toets!

Leerdoelen

• Je kunt uitleggen wat het christelijke geloof in de late middeleeuwen inhield.
  
• Je kunt beschrijven hoe de kerk in de late middeleeuwen was georganiseerd.
  
• Je kunt uitleggen hoe de kerk in de late middeleeuwen omging met mensen met andere geloofsopvattingen.

Geloven in de middeleeuwen

steden lieten met hun kerk zien hoe rijk en godsdienstig ze waren, kerken werden daardoor steeds groter en mooier.

2) De organisatie van de kerk

• Kerken waren groot en versierd
• Gelovigen betaalden daarvoor
• In elke stad een grote kerk

Welke sociale lagen waren er in een middeleeuwse stad?

Hoe heetten de verenigingen van ambachtslieden?

Noem 2 redenen voor het oprichten van gilden

Welke stadsrechten kocht de burgerij?

Hoe heet de baas van de rechtbank?

Noem bestuurstaken van de schout en de schepenen

Bedevaartsoord grot van Lourdes

Geloven in de middeleeuwen

steden lieten met hun kerk zien hoe rijk en godsdienstig ze waren, kerken werden daardoor steeds groter en mooier.

3) Mensen met een ander geloof 

Rond 11e eeuw leven kerkleiders als rijke vorsten

• Kritiek van gelovigen:
• Zij willen dat geestelijken eenvoudig moeten leven, zoals Jezus deed
• 2 soorten reacties:
• 1) Sommigen gingen heel eenvoudig leven in een klooster, maar bleven bij de katholieke kerk
• 2) Anderen keerden zich tegen de kerk. Bijv. de Katharen

Geloven in de middeleeuwen

steden lieten met hun kerk zien hoe rijk en godsdienstig ze waren, kerken werden daardoor steeds groter en mooier.

3) Mensen met een ander geloof 

Hoe reageerde de kerk op de gelovigen met kritiek?

• Elke christen die anders dacht dan de kerk was een KETTER
• Ketters werden door de kerk vervolgd. 
• (= opgepakt en gestraft)

ketter op de brandstapel

Ketters

• Ketterij = mensen die afweken van de officiële kerkelijke leer.
  --> brandstapel
  
  

Waarom gebruiken mensen uit naam van geloof geweld?

Geloven in de middeleeuwen

steden lieten met hun kerk zien hoe rijk en godsdienstig ze waren, kerken werden daardoor steeds groter en mooier.

3) Mensen met een ander geloof (boek blz. 77)

Hoe reageerde de kerk op mensen met een ander geloof?

• Joden
• Christenen vielen joden aan want zij hadden Jezus vermoord
• Kerk deed daar niets tegen
• Moslims
• Heersten in Palestina; daarom konden christenen niet op bedevaart 
• Paus stuurt er christenen heen om de moslims weg te jagen = kruistochten

Kruis is symbool van het christendom.

Palestina

Jeruzalem een heilige stad

•  Jeruzalem was voor christenen de belangrijkste stad op aarde.
• Pelgrims = bedevaartganger (religieus reiziger)
• Moslims, joden en christenen -> lange tijd tolerant (relaxed) naar elkaar.

Jeruzalem

• Jeruzalem hoorde rond het jaar 1000 bij het grote Islamitische rijk van de Fatimiden.

• Kalief (leider) Al-Hakim vernielde de Heilige Grafkerk. 

• Pelgrims zijn onder de nieuwe leider niet meer welkom. 

Een Heilige Oorlog

• In het jaar 1094 hadden noch de Seldjoeken noch de Fatimiden sterke leiders meer. 
• Byzantijnse keizer stuurt een brief aan de paus Urbanus II.
• Doel: bevrijden van het Heilig Land Palestina van de Seldjoeken.

Paus Urbanus:

• 1096 - 1e kruistocht
• 3000 km, 320.000 mensen, drie jaar op reis, slechts 40.000 komen aan.
  
• Eenmaal in Jeruzalem slachten de kruisvaarder de moslims (terwijl christenen, joden en moslims daar vreedzaam naast elkaar leven)
  
• Kruisvaarders gingen in Palestina wonen en bouwden sterke burchten. 

Totaal waren er 9 kruistochten. In de bekendste kruistochten streden Richard Leeuwenhart en Saladin tegen elkaar.

Oorzaken kruistochten:

1. De heilige grafkerk werd vernietigd.

2. Christelijke pelgrims werden aangevallen en waren niet meer welkom in Jeruzalem.
3. Het Byzantijnse Rijk werd aangevallen door moslims --> de keizer vraagt paus Urbanus II om hulp --> Oproep kruistochten. 

Waarom wilde de paus dat christenen op kruistocht gingen?

Welke stad was een favoriete bestemming voor de Kruistochten?

1. Istanboel
2. Beiroet
3. Jeruzalem
4. Mekka

Hoe noem je de kerk in de stad waar de bisschop woonde?

1. Grote Kerk
2. Kathedraal
3. Pinakels
4. Gotiek

Hoe noem je de geestelijke die de kerkdiensten voor de gelovigen verzorgt?

1. Priester
2. Monnik
3. Bisschop
4. Kardinaal

Wie was het hoofd van de katholieke kerk?

1. Bisschop
2. Paus
3. Kardinalen
4. Priester

Hoe noem je iemand die voor het geloof is gestorven?

1. Monnik
2. Priester
3. Heilige
4. Bisschop

Waarom was het bouwen van kerken en kathedralen zo belangrijk voor de Middeleeuwse mens? Noem een reden

Aan het werk...

• Maken:  vraag 4, 5, 6, 7, 9, 11, 12