4TL H5

• Economie
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 4

Hoofdstuk 5

Hoe werkt de overheid?

Waarom bestaan collectieve goederen?

• Zijn voor iedereen van belang, bijvoorbeeld politie
• Overheid wil de kwaliteit bewaken, bijvoorbeeld rechtspraak
• Voor sommige voorzieningen kun je mensen niet apart laten betalen, bijvoorbeeld dijken en straatverlichting
• Voorzieningen moeten voor iedereen betaalbaar blijven, bijvoorbeeld onderwijs

Particuliere sector

Collectieve sector = overheid en sociale zekerheidinstellingen

Collectieve sector

Collectieve sector =

overheid en sociale zekerheidinstellingen

• geen winstdoel

Particuliere sector =

bedrijven en burgers

• winstdoel

Collectieve en particuliere sector

Marktwerking

Subsidie

Subsidie:

• Geld van de overheid voor consument of bedrijven.
• Gewenst gedrag stimuleren.

Accijnzen

Accijns = Prijsverhoging om gedrag te verminderen

• Sigaretten
• Alcohol
• Brandstof

Wat is het verschil tussen subsidie en accijns?

Donderdag 27 november

- De overheid en de economie
- BBP

- Opdrachten 5.2 maken
- Actieve opdracht
- Rekenopdracht 1 t/m 8 

Planeconomie

Planeconomie

De overheid bepaalt de productie:

• wat 
• hoeveel
  
• door wie
  
• tegen welke prijs
  

(Noord-korea)

Geen marktwerking.

Vrijemarkteconomie

• Vraag & aanbod bepalen de prijs
• De overheid grijpt niet in met regels/wetten
• V.S. lijkt hier op 

Vrijemarkteconomie is nergens helemaal aanwezig; overal is er wel een overheid die maatregelen neemt.

Sociale markteconomie

  Taken van de overheid

• zorgen voor veiligheid (politie en leger)
• gezondheidszorg (ziekenhuizen)
• sociale zekerheid (uitkeringen)
• zorgen voor volkshuisvesting (wonen)
• zorgen voor onderwijs

Adviseurs van de overheid

De overheid kan bij het maken van keuzes op economisch gebied informatie en/of advies krijgen van:

•  CBS

•  CPB

•  SER

Bruto binnenlands product 

BBP: Bruto binnenlands product = de waarde van alle producten die in een land geproduceerd worden

Krimp, recessie en depressie

Krimp         = negatieve economische groei (het BBP daalt)

Recessie   = de economie krimpt 2 opeenvolgende kwartalen

Economische  crisis = langdurige recessie

BBP Luxemburg: $ 70 miljard
Aantal inwoners: 600.000 inwoners
> Bereken het bbp per hoofd

Een land heeft 36 miljoen inwoners. Het BBP is €587 miljard.
Bereken het BBP per hoofd van de bevolking.

Vorig jaar was het BBP van NL €820 miljard. Dit jaar krimpt de economie met 3,8%.
Bereken het BBP voor dit jaar.

Voor zijn pensionering verdiende Klaas €2.987,- per maand. Nu krijg hij €883,67 AOW en €1.109 aanvullend pensioen.

Bereken met hoeveel procent zijn inkomen na zijn pensionering is gedaald.

Vrijemarkteconomie

1. De overheid grijpt in en bepaalt regels.
2. De overheid bepaalt wat er wordt geproduceerd.
3. De marktwerking bepaalt de prijs.
4. De overheid grijpt niet in.

Wat is een planeconomie?

1. De overheid bepaalt wat bedrijven produceren
2. Bedrijven bepalen zelf wat er geproduceerd wordt
3. Hulpmiddelen die je nodig hebt om te produceren
4. Een planeconomie heeft nooit bestaan

Maandag 1 december

Solidariteit

Sociale voorzieningen

Maken opdrachten 5.3
Rekenopdrachten tm 8 afmaken

Solidariteitsbeginsel

Voorbeelden van regels/ wetten die uitgaan van solidariteitsbeginsel:

• Sociale verzekeringen
  
• Huurtoeslag
  
• Zorgtoeslag 

Solidariteitsbeginsel

Stelling:

“Solidariteit gaat alleen over geld geven.”

Stelling:

“Je kunt solidariteit ook tonen in kleine dagelijkse dingen.”

sociale verzekeringen

Bij de sociale verzekeringen hebben we:

• Werknemersverzekeringen
• Volksverzekeringen

Sociale voorzieningen

betaald met belastinggeld

Voorbeelden:

• bijstandsuitkering
  
• huurtoeslag
  
• zorgtoeslag
  
  

Sociale verzekeringen                  Sociale voorzieningen =  Sociale zekerheid

Sociaal minimum

In Nederland krijgt iedereen het sociaal minimum. 

Dit is het geldbedrag wat je minimaal moet hebben om te leven.

Als je onder het sociaal minimum zit, dan wordt het aangevuld met een bijstandsuitkering.

Leven rond het sociaal minimum

Verzorgingsstaat

Een land als Nederland dat veel geld uitgeeft aan uitkeringen, gezondheidszorg, woningbouw en onderwijs heet een verzorgingsstaat.

Donderdag 4 december

• Planning tot de toetsweek
• Paragraaf 5.4
• Miljoenennota en rijksbegroting
• Opdrachten paragraaf 5.4
  
• Rekenopdracht 9 t/m 14 maken
• Miljoenennota BINGO

Planning tot de toetsweek

Week 49	Paragraaf 5.4
Week 50	Herhaling H4 & H5 en paragraaf 6.1
Week 51	Paragraaf 6.2 en 6.3
Week 52 & 1	Vakantie
Week 2	Paragraaf 6.3 en 6.4
Week 3	Herhaling H4, H5 en H6 + oefenexamen
Week 4	Herhaling + start toetsweek

Rijksbegroting:

overzicht van de verwachte inkomsten en uitgaven van de rijksoverheid voor komend jaar.

De rijksbegroting wordt op Prinsjesdag gepresenteerd samen met de miljoenennota. Dit is de
toelichting op de rijksbegroting.

De Tweede en daarna de Eerste kamer moeten de rijksbegroting goedkeuren.

Inkomsten van het rijk

De belangrijkste inkomsten van het rijk zijn:

belastingen:

• Kostprijsverhogende belastingen (indirecte belastingen)
• Belastingen op inkomen, winst en vermogen (directe belastingen).
  
  

Andere inkomsten van het Rijk de niet-belastingontvangsten, zoals aardgasbaten, winst uit staatsbedrijven en boetes.

Staatsschuld

• een begrotingstekort = toename staatsschuld

• een begrotingsoverschot = afname staatschuld

De overheidsfinanciën

De miljoenennota

Miljoenennota

OZB (onroerendezaakbelasting)

Aan de gemeente moet je OZB betalen als je een koopwoning hebt.

De OZB is een (klein) percentage over de WOZ - waarde. 

Hoe meer je huis waard is hoe meer belasting je moet betalen.