aanvulling leerstof hoofdstuk 5

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 3

algemeen overzichtje van de perioden

VOC (tot 1800)

Cultuurstelsel (tot ongeveer  1870) (lessonup)

opkomst nationalisme (begin 20e eeuw)

Japanse bezetting (1942-1945)

bersiap periode (1945-1946)

politionele acties (1947-1949)

onafhankelijkheid (1949/1950)

de belangrijkste items uit deze lessonup

Wat is het cultuurstelsel?

Duaal bestuurstelsel

Gevolgen cultuurstelsel

Kritiek op het cultuurstelsel

Ethische politiek

De koloniale relatie tussen Indonesië en Nederland

2. Van verlies naar winst (1800-1870)

Het 'arme' Nederland

• Franse bezetting (1795-1813)

• Java in Engelse handen

• Nederlandse vloot ouderwets en kan concurrentie met andere landen niet meer aan.

• Java-oorlogen (1825-1830) kosten veel geld

Het cultuurstelsel

 (1830-1870)

• Doel: Indië moet weer winstgevend (voor Nederland) worden

• Met dat geld kan Nederland een modern land worden (wens van koning Willem I)

• Uitvoering onder leiding van Johannes van den Bosch
  

Hoe werkt het cultuurstelsel? (1)

• Javaanse boeren moeten 1/5 deel van hun land verbouwen met voor de Nederlanders interessante producten: koffie, thee en indigo (cultures)
  

• Javaanse boeren krijgen hiervoor plantloon

Hoe werkt het cultuurstelsel? (2)

• Javaanse boeren moeten 66 dagen werken voor de Nederlanders (herendiensten), bijvoorbeeld wegen, kanalen en spoorwegen aanleggen

• De Javaanse vorsten (Regenten) krijgen cultuurprocenten. Hoe meer hun boeren leveren, hoe meer cultuurprocenten.

Bestuur tijdens het cultuurstelsel

• Nederland laat het bestaande, inlandse (Javaanse) bestuur intact

• Nederland plaats boven en naast dit inlandse bestuur, een eigen, binnenlands, bestuur met Nederlandse ambtenaren van de NHM (Nederlandsche Handelsmaatschappij)

Gouverneur-Generaal

Gouverneur

Resident

Binnenlands bestuur

Assistent-resident

Regent

Inlands bestuur

Districtshoofd

Onderdistrictshoofd

Dorpshoofd

Verdeelt het werk en betaalt het plantloon uit

Hoogste ambtenaar in Nederlands-Indië

Hoofd van een provincie

Controleur

↓

↓

↓

↓

↓

↓

↓

↓

↓

↓

Javaanse vorsten

Gevolgen voor Nederland

• Indië is binnen paar jaar weer winstgeven voor Nederland: het batig slot
  

• Infrastructuur (wegen, kanalen en spoorwegen) in Nederland  zijn vrijwel geheel betaald door deze winsten

Positieve gevolgen voor Java

• Verbetering van de infrastructuur op het eiland

• Ontstaan van een geldeconomie

Negatieve gevolgen voor Java

• Uitbuiting door eigen Javaanse vorsten (regenten)

• Vaak meer dan 66 dagen herendiensten

• Plantloon is laag

Negatieve gevolgen voor Java

• Beste land moest voor het cultuurstelsel worden gebruikt
  

• Hongersnoden

Kritiek op het cultuurstelsel

Liberalen in Nederland aan de macht (1848)

• Cultuurstelsel wordt uitvoerd door de NHM, een staatsbedrijf. 

• Liberalen willen economische vrijheid en niet dat de overheid zich bemoeit met de economie.

• Ze willen dat óók particuliere ondernemers een bedrijf op Java kunnen starten

Liberalen willen persoonlijke vrijheid: het cultuurstelsel lijkt op slavernij en dwangarbeid

Max Havelaar

• Max Havelaar, of de koffij-veilingen der Nederlandsche Handel-Maatschappij.
  

• Boek van Multatuli (Latijn voor: 'ik heb veel leed gedragen'), pseudoniem van Eduard Douwes Dekker

• Belangrijkste protest tegen het cultuurstelsel
  

Video

Het Klokhuis maakt geschiedenis: Max Havelaar

0

De koloniale relatie tussen Nederland en Indonesië

3. Machtsuitbreiding en opkomst nationalisme 1870- 1920

Machtsuitbreiding en verzet: 1870-1942

Ondernemers in Indië (1)

• Liberalen willen niet dat de overheid zich met de economie bemoeit
  

• Steeds meer wetten maken vrij ondernemerschap mogelijk: Mijnwet (1850), Agrarische wet (1870), Suikerwet (1871)

Ondernemers in Indië (2)

• Steeds meer Europese ondernemers gaan naar Indië

• Niet alleen op Java en Sumatra maar ook in de Buitengewesten

🏵

🌴

🌴

🌴

🕳

🌴

🕳

🛢

🛢

🛢

Koffie

☕️

⚽️

🌴

🍚

🍚

🍚

🍚

🖇

🖇

🚬

🌴

🚬

Goud

🏵

🌴

🛢

🌴

🌴

☕️

🛢

🌴

🍭

🏵

🏵

☕️

Palmolie

🌴

Tabak

🚬

Aardolie

🛢

Suikerriet

🍭

Kolen

🕳

Rubber

⚽️

Rijst

🍚

Tin

🖇

Thee

🍵

🍵

🍵

Werken op de plantages

• Plantages hebben arbeiders nodig

• Vaak te weinig arbeiders (gebieden dunbevolkt)

• Arbeiders worden voornamelijk uit China gehaald

• Deze contractarbeiders worden koelies genoemd

Behandeling van de koelies

• Werken keihard voor een laag loon

• Koelies worden zeer slecht behandeld (lijfstraffen)
  

• Opstanden worden keihard neergeslagen
  

Vanaf 1870: Nederland breidt zijn macht uit

• Grote vraag naar grondstoffen uit Nederlands-Indië (olie, tin, rubber)

• Bouw van het Suez-kanaal zorgt voor goede én veel kortere route naar Nederlands-Indië

• Modern-imperialisme: uitbreiding van het aantal kolonies door Europese landen

Nederlands Imperialisme (1)

• Nederlandse versie van het modern imperialisme
  

• Koninklijk Nederlands-Indisch Leger (KNIL) beschermt plantage-eigenaren
  

• Begint met de harde acties na aanval op KNIL (1894: Lombok)

Nederlands Imperialisme (2)

• Conflict met Atjeh (op het eiland Sumatra) wordt erger (1873-1904)
  

• In 1910: heel Nederlands-Indië in bezit van Nederland
  

Johannes van Heutsz

• Generaal-Majoor die de oorlog in Atjeh won voor Nederland:  waakzaamheid en bewegelijkheid

• Tussen 1904 en 1909 Gouverneur-Generaal van Nederlands-Indië

• Zorgde ervoor dat steeds meer vorsten zich gingen onderwerpen aan het Nederlandse gezag

Ethische politiek

• Ontstaat rond 1900 in Nederland

• Nederland wil iets terugdoen voor de Indonesische bevolking (Ereschuld)

• Beschaving en cultuur bij brengen

De Ethische politiek bestond uit:

• Verbetering van het onderwijs in Nederlands-Indië

• Irregatie aanleggen voor betere oogsten

• Emigratie bevorderen van dichtbevolkte naar dunbevolkte gebieden

• Verbetering gezondheidszorg

De gevolgen van beter onderwijs

• Sommige Indonesiërs gingen in Nederland studeren;
  

• ..en leren daar over vrijheid en democratie
  

• Gevolg: ontstaan nationalisme in Nederlands-Indië

• Let op: Ook in andere kolonies ontstaat nationalisme