Les 8: Beeldvorming

• Maatschappijleer
• Middelbare school
• vmbo b, k
• Leerjaar 3

MEDIAWIJSHEID

Beeldvorming

Remco Pijpers tipte in een eerder artikel de shortfilm Lovefield. Deze film test het vermogen van leerlingen om de gedachtegang en bedoeling van de makers van beelden te doorgronden. Pauzeer de film na twee minuten en vraag de klas hoe het verhaal gaat aflopen. Waarop baseren ze hun vermoeden? Vervolgens speel je de film af en evalueer je. Veranderen de beelden en geluiden naarmate de video vordert? Waarom liep het anders dan je verwachtte?

02:20

Hoe denk je dat de film afloopt?

05:23

Is de film afgelopen zoals je dacht bij de vorige vraag? Leg je antwoord uit.

Van welke trucs maakt de filmmaker gebruik om jou op andere gedachten te brengen?

Beeldvorming

De media zijn een van de socialiserende instituties. De media bepalen voor een deel hoe jij naar andere mensen en de wereld kijkt. Je kunt bijvoorbeeld een beeld vormen van een Amerikaan of een Japanner, zonder dat je ooit maar in Amerika of Japan bent geweest. Je vormt je beeld bijvoorbeeld uit films, tijdschriften of series. Dit noemen we beeldvorming.

Beeldvorming vs. werkelijkheid

Onze beeldvorming komt alleen niet altijd overeen met de werkelijkheid. Het beeld dat vrouwen vooral mooi moeten zijn, zorgt ervoor dat veel meiden en jongen vrouwen vaak onzeker zijn over hun uiterlijk. Zij baseren het ideale uiterlijk op beelden uit de media. Maar zijn deze beelden wel zo eerlijk?

Vooroordelen

De media creëren onbedoeld vooroordelen. Maar de werkelijkheid is anders. Een meisje dat geen make-up draagt, is niet lelijk. Een jongen met een bril is geen nerd en een man met een witte jas hoeft geen dokter te zijn.

Noem drie kenmerken van een "echte" man.

Noem drie kenmerken van een "echte" vrouw.

Rolpatronen

Media maken graag gebruik van bestaande beeldvorming. We noemen dit ook wel rolpatronen. Een rolpatroon is het gedrag laten zien dat wordt verwacht: Jongens zijn stoer, meisjes zijn lief. Mannen zorgen voor geld, vrouwen zorgen voor het huishouden. Deze traditionele ideeën zijn in werkelijkheid anders, maar de media houden dit stereotype beeld mede in stand.

Rolpatronen

Een rolpatroon bepaalt niet alleen je gedrag, maar ook je kleding, lichaamshouding en taalgebruik. Een huisarts kleedt zich op haar werk anders dan in haar vrije tijd. En een politieagent spreekt zijn kinderen op een andere manier aan, dan hij doet wanneer hij een verdachte aanhoudt. Mensen vinden een rolpatroon prettig. Het zegt je namelijk hoe je je moet gedragen: een politicus moet een net pak aan, het restaurantpersoneel doet altijd heel vriendelijk en als grote broer of zus voel je je verantwoordelijk wanneer je met je broertjes of zusjes op pad bent.

Denk terug aan de vraag over "echte" mannen en vrouwen. Heb je rolpatronen gebruikt?

Waarom zouden de media graag gebruik maken van rolpatronen?

Waarom zouden mensen het toch fijn kunnen vinden om rolpatronen te hebben?

Stereotypes

Hoewel rolpatronen zorgen dat verwachtingen kloppen, leveren ze ook een probleem op. Rolpatronen geven namelijk een veel te simpel beeld van hoe iemand zich in een bepaalde rol moet gedragen. Hierdoor ontstaan stereotypes. Een stereotype is een simpele en niet altijd kloppende verwachting van een persoon of groep. Bijvoorbeeld door één eigenschap extra uit te vergroten.

stereotype

Een vast beeld of verwachting dat ontstaat van een persoon of groep door bijvoorbeeld één eigenschap te laten zien. 

Stereotypes

In een tv-serie is een homoseksueel vaak een uitbundig type, een blond meisje niet altijd de slimste en iemand die goed kan leren wordt vaak uitgebeeld als een sulletje. In de werkelijkheid is dat natuurlijk helemaal niet zo. Toch wordt het stereotype beeld hardnekkiger naarmate je het vaker ziet. Op die manier hebben de media invloed op de manier waarop wij naar andere mensen kijken.

Raadsel

Vader en zoon rijden in de auto, en krijgen een ongeluk. De vader is op slag dood, de zoon gaat per ambulance naar het ziekenhuis. De chirurg buigt zich over het slachtoffer, maar zegt niet te kunnen opereren: ‘Het is mijn zoon.’ Rara, hoe kan dat?

Oplossing: De chirurg is zijn moeder.

Stereotypes

Het raadsel bevestigt het probleem van stereotypes. Stel je in je hoofd maar eens een politieagent, huisarts of directeur voor. Waarschijnlijk is de politieagent een man, draagt de huisarts een witte jas en is de directeur een man in pak. Dit zijn allemaal stereotypes, de werkelijkheid kan heel anders zijn dan het beeld dat je had.

Noem twee voorbeelden van stereotypes die je vaak tegenkomt in de media.

Stereotypes

We kijken ook met stereotypes naar mannen en vrouwen. Een vrouw is zorgzaam, een man is stoer. De vrouw doet het huishouden, de man zorgt voor het inkomen. Maar in de praktijk hoeft dit helemaal niet zo te zijn:

Artikel:

 ‘Ik wil de eerste vrouwelijke commando worden’

Larissa Bieringa (20) uit Duiven heeft maar één droom: commando worden. Ze kan de eerste vrouw ooit met een groene baret worden. Bieringa kreeg een startbewijs voor de selectietraining. Tot het korps besefte dat ze een vrouw is en haar om die reden afwees. Dat besluit wordt tot haar vreugde nu teruggedraaid.

Bron: AD, 2013

Doorbreek met een nieuwe tekening het stereotype beeld van deze groepen:
vluchtelingen, oma's, moslims, Amerikanen en brandweerlieden.

Roldoorbrekend gedrag

Soms gedragen mensen zich anders dan je bij hun rol vindt passen. Dan ontstaat er een rolconflict, of roldoorbrekend gedrag. Larissa die commando wil worden, werd in eerste instantie afgewezen omdat ze een vrouw was. “Vrijwel geen enkele vrouw zou kunnen voldoen aan de zware fysieke eisen.” Zij werd afgewezen omdat ze een vrouw was, niet omdat ze niet voldeed aan de eisen, die kans heeft ze niet eens gekregen. Larissa’s verhaal is een voorbeeld van een rolconflict. Wanneer je ouders opeens raar door de kamer springen en dansen of de leraar opeens in straattaal zijn les begint, is er sprake van roldoorbrekend gedrag.

Waarom is er in de video sprake van roldoorbrekend gedrag?

Selectieve waarneming

We worden dagelijks overspoeld met beelden. We proberen groepen en mensen te versimpelen met behulp van stereotypes, maar dan nog is het onmogelijk om alle informatie die je dagelijks tot je krijgt, op te nemen. Ieder mens heeft “last” van selectieve waarneming. Je maakt onbewust keuzes in welke informatie je tot je neemt. Ben jij, net als je vader, een enorme fan van Max Verstappen? Dan zal informatie daarover je eerder opvallen. Je ziet vooral datgene wat past binnen je referentiekader. Een voorbeeld van selectieve waarneming is de volgende reclamevideo van het automerk SKODA.

Selectieve waarneming

Je ziet dus lang niet alles. Veel van onze keuzes over wat we willen waarnemen, maken we zelf. Die keuze is dan gebaseerd op wat mensen verwachten of van ons vragen. Vaak onthouden we datgene wat we al kennen en valt dat ons eerder op. Dat is veel makkelijker om te begrijpen dan nieuwe informatie.

Samenwerkingsopdracht

Ga naar de website van de Telegraaf.

Besteed 2 minuten om door de website te bladeren en artikelen te zien (LET OP: NIET TE LEZEN). 

Ga van de website af en beantwoord de volgende vragen. 

Schrijf minimaal 5 onderwerpen op die je bent tegengekomen.

Vergelijk de onderwerpen met elkaar. Kijk naar de verschillen. Wat valt je op?

https://www.youtube.com/watch?v=jW-CxE7M6sA