S36 - Literaire stromingen: romantiek en realisme

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

S36 - Literaire stromingen: romantiek en realisme

Doelen

1. Je weet wat een stroming is.
2. Je kunt de romantiek en het realisme situeren in de tijd.
3. Je kunt de kenmerken van de romantiek en het realisme bespreken.
4. Je kunt de kenmerken van de romantiek en het realisme herkennen in kunstuitingen. 

Historische achtergrond 

Economische bloei door industriële revolutie en technische vernieuwingen

• Technische vooruitgang: enorme groei in productie en middelen
• Urbanisatie: veel mensen naar de steden om te werken in fabrieken
• Ontstaan van grote arbeidersklasse:
  - Slechte levens- en werkomstandigheden
  - 'Terreur' van de klok: niet meer leven op het ritme van de natuurr
  
• Milieuvervuiling

Ontsnappen of aanvaarden?

• Drastisch veranderde wereld
• Twee coping mechanismen:
  - Ontsnappen (escapisme)
  --> Romantische kunstenaars
  - Aanvaarden en onder de aandacht brengen
  --> Realistische kunstenaars

Romantiek en realisme

Twee basisverhoudingen t.o.v. de werkelijkheid

Romantiek: realiteit ontvluchten

Realisme: realiteit in de spotlight

Kunststroming: reactie op de vorige

romantiek --> realisme

Romantiek 1800-1850

• Fundamentele onvrede met wereld waarin ze leefden
• Gevoel: subjectief
• Vier pijlers:
  - Originaliteit
  - Onverklaarbaarheden in het leven
  - Geschiedenis
  - Contrast

Romantiek: originaliteit

• Tot aan de romantiek: goede kunstenaar als je in de stijl van iemand anders kon werken
• Nu een breuk: kunstenaar moet origineel zijn!
  - Niet meer nadoen wat een ander doet
  - Eigen vorm zoeken, regels hoeven niet gevolgd worden
  - Persoonlijkheid van de kunstenaar werd belangrijk
  - Gevoelens van de kunstenaar (poëzie, gedichten)

Romantiek: onverklaarbaarheden

• Grote interesse voor het bovennatuurlijke en het mysterieuze: reactie tegen de nadruk op wetenschap en techniek
• Spoken, geesten, levende doden, heksen ...
• Specifiek subgenre in de literatuur: gothic novel (bv. Dracula, Het monster van Frankenstein)

Romantiek: geschiedenis

• Vroeger was het beter
• Aandacht voor de eigen roemrijke geschiedenis: nationalisme
  - Eigen volk en staat, ook veel aandacht voor eigen taal
  - Bv. volksverhalen verzamelen (gebroeders Grimm)
  - Nieuw genre: de historische roman (De leeuw van Vlaanderen)
  
• Heimwee naar een 'simpeler leven' zonder terreur van de klok, zonder milieuvervuiling
• Grote aandacht voor de natuur en de kracht van de natuur

Romantiek: contrast

Verschillende begrippen tegenover elkaar
- dood tegen leven
- zuiver tegen onzuiver
- nietige mens tegen woeste natuur

Ook zichtbaar in de kunst door bv. met licht en donker te werken

Romantiek 1800-1850

Vlucht uit de werkelijkheid: 

• vlucht in het verleden
  
• vlucht in de natuur 
  
• vlucht in de droom en verbeelding 
• vlucht in de godsdienst 
• vlucht in het exotische
• ... 

Romantiek 1800-1850

Vlucht uit de werkelijkheid: 

• vlucht in het onbereikbare  
• vlucht in de dood
• vlucht in het mysterieuze, angtaanjagende
• vlucht in drugs

Realisme (1850-1880)

Basiskenmerken realisme 

- Verstand 

- Objectief 

- Weergave van de werkelijkheid 

- Reactie op de romantiek 

(veel kunstenaars werkten eerst romantisch)

Realisme: als een foto

Realisme - weergave van de werkelijkheid

• Fotografie stond nog in de kinderschoenen
• Voorloper bestond al: de camera obscura
• In literatuur: veel romans, toneelstukken, heel weinig poëzie
• In schilderkunst: 'gewone' mensen, grauwe kleuren ...

Realisme: naturalisme

Realisme - weergave van de werkelijkheid

• veel aandacht voor de sociale onrechtvaardigheid
• aandacht voor de lagere sociale klassen
• aandacht voor de kleine kanten van de mens
• 
  

Realisme: naturalisme

• Determinisme en fatalisme:
  - Mens wordt bepaald (gedetermineerd) door het milieu waarin hij opgroeit
  - Het is onmogelijk om aan dat lot te ontsnappen (fatalisme)