PO Gedrag

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 3

Wat is gedrag?

Alles wat een organisme doet!

Dus alle handelingen. 

Soms in gedragsketen. 

Dat zijn opeenvolgende handelingen.

Met name voor de voortplanting bij dieren speelt dit een rol. 

 (volgende slide)

Gedragsketen

Als gedrag uit een serie gedragselementen in een vaste volgorde bestaat noemen we dat een gedragsketen.

Een voorbeeld van een gedragsketen is baltsgedrag bij dieren. 

Gedragsketen

Wat is gedrag?

Alles wat een organisme doet!

Gedrag ontstaat door prikkels:

• Inwendige: hormonen/honger/dorst
• Uitwendige: licht/ geluid/ geur/ smaak/ tast/ druk

Een reactie op een prikkel = respons

Hoe wordt gedrag veroorzaakt?

Prikkel  -------> Respons

handelingen

Zien we in deze afbeelding gedrag?

1. Ja
2. Nee

Door wat voor prikkel kan dit gedrag zijn ontstaan?

1. Inwendige prikkel: zicht
2. Uitwendige prikkel: zicht
3. Inwendige prikkel: honger
4. Uitwendige prikkel: honger

Gedrag objectief bestuderen

Alleen feiten benoemen:

1. Fout: de gorilla is boos
2. Goed: de gorilla opent zijn mond en laat zijn tanden zien

Punt 1 is een mening, dit is niet een objectieve omschrijving van gedrag.

Hoe omschrijven we OBJECTIEF het gedrag van de hond op de afbeelding?

1. De hond is blij
2. De hond is energiek
3. De hond ligt
4. De hond kwispelt met zijn staart

Objectief

Subjectief

Is het gedrag subjectief of objectief?

Lopen

Liggen

Genieten

Lief zijn

Verdrietig zijn

Boos zijn

Krabben

Klimmen

 sleutelprikkel 

sleutelprikkel: een prikkel die (bij motivatie) altijd het zelfde gedrag veroorzaakt. 

remmen 

rijden 

Sleutelprikkel

Een prikkel die een doorslaggevende rol speelt bij het ontstaan van bepaald gedrag (door sterkere motivatie)

Supranormale prikkel

Prikkels die een sterkere 

motivatie en grotere kans 

op respons dan de 

gewone sleutelprikkel.

Ethologie: de studie van gedrag

Stap 1: 

Ethogram maken

• Bekijk het gedrag van een dier uit een filmpje van youtube.
• Maak een objectieve omschrijving van alle handelingen van het dier.
  
• Geef de handelingen een korte naam.
• Geef de handelingen een afkorting.

Stap 2:

Protocol maken

• Maak een tabel.
• Noteer om de 5 seconden objectief het gedrag wat je ziet van een dier.  
• Noteer de afkorting in de tabel.
• Observeer het gedrag 3 minuten.

Protocol

Ethogram

Wat hoort bij een ethogram en wat hoort bij een protocol?

Beschrijving van alle handelingen die het dier kan doen.

Lijst van opeenvolgende handelingen van een dier. 

Stap 3: 

Frequentieanalyse maken

• Gebruik je ingevulde protocol.
• Turf hoe vaak een handeling voorkomt.
• Maak een staafdiagram van de resultaten.
• Zorg voor een goede schaalverdeling.
• Benoem de assen.
• Geef je staafdiagram een titel.

00:41

Benoem een objectieve handeling die te zien is in deze video

01:36

Wat is de inwendige prikkel voor de vos om te springen?

Ethogram 

Protocol

Aangeboren / aangeleerd gedrag

Aangeboren: Vanaf de geboorte aanwezig.

Aangeleerd gedrag: Tijdens je leven geleerd.

Aangeboren/aangeleerd

• Aangeboren eigenschappen (nature) : eigenschappen die erfelijk zijn
• Aangeleerde eigenschappen (nurture): normen, waarden en gewoonten die je overneemt van je ouders, vrienden je omgeving

Aangeboren/aangeleerd

• Aangeboren eigenschappen: eigenschappen die erfelijk zijn
  
• Aangeleerde eigenschappen: normen, waarden en gewoonten die je overneemt van je ouders, vrienden je omgeving

Vorming van gedrag

Gedrag bestaat uit

• Erfelijk gedrag(aangeboren)
• Aangeleerd gedrag
• Nieuw gedrag 

Gedrag = mix van aangeboren, 

aangeleerd en eventueel

 nieuw gedrag

Inprenten

• Inprenten = Leren in een gevoelige periode.
  
  
• Vaak bij herkennen moeder zoals bij ganzen.
  

Oefenen (trial-and-error)

1. Imiteren, 
2. inprenting 
3. oefenen (trial-and-error)
4. conditioneren, 
5. gewenning, 

Conditionering

Leren door gewenning

• Gewenning = het afleren te reageren op prikkels.
  

Rangorde

Rangorde

Binnen een groep dieren is er altijd een rangorde

Dominant: overheersend 

Onderdanig: onder dominant 

Is de rangorde duidelijk in groepen dan is er weinig ruzie!

Bij kippen heet de rangorde de pikorde

Hoe werken dieren samen?

Veel dieren zijn groepsdieren

Samenwerken in zo'n groep gaat het 

beste met een taakverdeling

Sociaal gedrag

Taakverdeling: Dieren in een groep vertonen ander gedrag dan hun soortgenoten. Dit verbetert hun overlevingskans.

Territoriumgedrag: Eigen leefgebied verdedigen, zodat ze genoeg voedsel en ruimte hebben om nakomelingen groot te brengen. Onder territoriumgedrag valt ook:

• Dreiggedrag
• Aanvalsgedrag
• Vluchtgedrag

Wat moet ik (3GL) hiermee?

1. De begrippen kunnen uitleggen

2. Voorbeelden kunnen noemen

3. Een ethogram en protocol kunnen herkennen & aflezen